Plusprogramma detentie: dagbesteding en stoplichtmodel

Vanaf 1 maart 2014 kan een gedetineerde of gevangene vrijheden en extra activiteiten verdienen door te voldoen aan basiseisen die de maatschappij aan gedrag stelt, en door te willen werken aan een leven zonder criminaliteit. Bij aantoonbaar goed gedrag kan een gedetineerde promoveren naar een zogeheten 'plusprogramma', waarbij hij meer vrijheden, activiteiten waaronder een beperkt avond- en weekendprogramma en extra bezoek, krijgt. Promotie naar een plusprogramma is tevens een voorwaarde voor detentiefasering (naar een halfopen of open gevangenis en deelname aan een penitentiair programma) en in de nabije toekomst voor elektronische detentie (ED). Deze persoonsgerichte aanpak moet leiden tot een succesvolle terugkeer in de samenleving en een vermindering van recidive. Het plusprogramma is ingevoerd als onderdeel van het beleidskader 'Dagprogramma, Beveiliging en Toezicht op maat' (DBT), een belangrijk deelproject van het programma 'Modernisering van het gevangeniswezen' (MGW).

Plusprogramma detentie

• Wat betekent het plusprogramma voor een gedetineerde?
• D&R-plan
• Zelfmelders komen direct in aanmerking voor een plusprogramma
• Wat houdt het basisprogramma in?
• Wat houdt het plusprogramma in?
• Is er een plusprogramma in een huis van bewaring?
• Is er een plusprogramma in een gevangenis?
• Wat zijn de voordelen van een plusprogramma?
• Op welke manier wordt er beoordeeld?
• Drie categorieën
• Stoplichtmodel
• Voorbeelden van goed gedrag
• Voorbeelden van dit-kan-beter-gedrag (niet disciplinair bestraft)
• Voorbeelden van ongewenst gedrag (kan disciplinair bestraft worden)
• Wie doet de beoordeling?
• Wanneer wordt een gedetineerde positief beoordeeld?
• Welke gedetineerden zijn uitgesloten van het plusprogramma?

Wat betekent het plusprogramma voor een gedetineerde?

D&R-plan

Vanaf 1 maart 2014 kan een gedetineerde of gevangene met goed gedrag voorrechten verdienen. De gedetineerde begint in een basisprogramma en wordt bij goed gedrag in een plusprogramma geplaatst. Dit wordt 'promoveren' genoemd. Dit betekent dat goed gedrag wordt beloond. Een gedetineerde kan zijn voorrechten ook weer kwijtraken. Dit wordt 'degraderen' genoemd. Dat gebeurt als hij ongewenst gedrag laat zien en/of hij niet laat zien dat hij daadwerkelijk wil stoppen met criminele activiteiten. Deze beoordeling kan een gedetineerde tegenkomen op documenten die over hem gaan, bijvoorbeeld in het detentie en re-integratie-plan (afgekort: D&R-plan). Iedere zes weken wordt door verschillende medewerkers van de inrichting, het gedrag en D&R-plan besproken.

Zelfmelders komen direct in aanmerking voor een plusprogramma

Een zogeheten 'zelfmelder' – een persoon die is veroordeeld voor een vrijheidsbenemende straf en een oproep krijgt zichzelf te melden bij een gevangenis – die zich meldt bij de gevangenis op de melddatum die in de oproepbrief staat, komt direct in aanmerking voor een plusprogramma.

In beginsel verblijven 'niet-zelfmelders' in het basisprogramma. Zij kunnen echter wel promoveren naar het plusprogramma. Een uitzondering geldt voor onder meer 'veelplegers' (pre-ISD'ers) en een aantal andere groepen (zie onder).

Wat houdt het basisprogramma in?

In het basisprogramma wordt ongeveer 42,5 uur per week aan activiteiten aangeboden. Dit programma heeft geen avondprogramma en een beperkt weekendprogramma. Als er geen activiteiten zijn, verblijft de gedetineerde in zijn cel. De gedetineerde kan naast activiteiten waar hij recht op heeft volgens de wet, meedoen aan extra activiteiten zoals: de training 'Kies voor Verandering' (KvV), deelname in een gespreksgroep van de geestelijke verzorging of het voorbereiden van zijn terugkeer via (beperkt en beveiligd) internet.

Wat houdt het plusprogramma in?

Om in een plusprogramma te komen moet de gedetineerde in ieder geval de reflector invullen (= vragenlijst waarbij de gedetineerde inzicht in zijn houding, gewoonten en gedrag krijgt) en deelnemen aan de training Kies Voor Verandering (KvV) waarbij betrokkene een persoonlijk plan opstelt voor 'stoppen met criminaliteit'.

In het plusprogramma wordt ongeveer 48 uur per week aan activiteiten aangeboden. De gedetineerde gaat intensiever aan de slag met activiteiten gericht op zijn terugkeer in de samenleving. Als er in de ochtend of middag geen activiteiten zijn, kan hij buiten de cel op de afdeling verblijven. Als hij vrijwillig niet deelneemt aan activiteiten wordt hij ingesloten op cel. Het plusprogramma heeft op twee avonden per week een avondprogramma. Extra activiteiten worden in het weekend aangeboden.

In het plusprogramma kan de gedetineerde meer verantwoordelijkheden krijgen. Dat betekent bijvoorbeeld plusarbeid. Dit is arbeid met meer vrijheid of arbeid waarvoor meer zelfstandigheid wordt verwacht. Ook kan de gedetineerde zijn voorkeur(en) aangeven voor het moment waarop een aantal activiteiten worden gepland, bijvoorbeeld zijn bezoek. Het plusprogramma is daarnaast voorwaarde om vrijheden buiten de inrichting te verdienen.

Is er een plusprogramma in een huis van bewaring?

Nee, in een huis van bewaring (HvB) wordt alleen gebruikgemaakt van het basisprogramma.

Is er een plusprogramma in een gevangenis?

Ja, een gevangenis heeft zowel een basisprogramma als een plusprogramma.

Wat zijn de voordelen van een plusprogramma?

De voordelen van deelname aan een plusprogramma zijn:

• Het krijgen van extra activiteiten die de gedetineerde helpen bij zijn terugkeer in de maatschappij.
• Meer vrijheid op de afdeling en in de inrichting.
• Vaker de cel uit mogen.
• Recht op meer sport, bezoek en onderwijs.
• Het krijgen van meer verantwoordelijkheid bij programmaonderdelen zoals arbeid.
• Een gedetineerde komt in aanmerking om als hij aan de eisen voldoet, in te stromen in de detentiefasering: een (zeer) beperkt beveiligde inrichting en/of een penitentiair programma (in de toekomst wordt dit vervangen door elektronische detentie, afgekort als 'ED').

Op welke manier wordt er beoordeeld?

Drie categorieën

De beoordeling wordt gedaan op basis van het gedrag van de gedetineerde. Deze beoordeling van het gedrag is ingedeeld in drie categorieën:

1. goed gedrag (groen);
2. dit-kan-beter-gedrag (oranje); en
3. ongewenst gedrag (rood).

Stoplichtmodel

Er wordt gewerkt met kleuren (stoplichtmodel) die zijn gekoppeld aan gedrag. Groen gedrag is nodig voor plaatsing in een plusprogramma. Bij oranje en rood gedrag kan de gedetineerde in de regel niet promoveren naar een plusprogramma. Daarvoor moet hij eerst groen gedrag laten zien. Oranje gedrag moet opgevat worden als een waarschuwing. Opnieuw oranje gedrag vertonen na een waarschuwing kan leiden tot degradatie. Incidenteel oranje gedrag hoeft niet meteen tot 'oranje' te leiden. Rood gedrag kan disciplinair worden bestraft. In beginsel leidt rood gedrag direct tot degradatie. Tegen een beslissing tot degradatie kan een klaagschrift worden ingediend (art. 60 Pbw). Tegen een beslissing tot promotie kan een gedetineerde ook in beklag gaan, maar dat ligt minder voor de hand. Van elke soort gedrag staan in de onderstaande overzichten een aantal voorbeelden.

Wie doet de beoordeling?

Medewerkers van de inrichting beoordelen of een gedetineerde mag instromen in een plusprogramma. Zij kunnen echter ook de directeur adviseren om de gedetineerde terug te plaatsen naar een basisprogramma. Deze medewerkers zijn bijvoorbeeld de mentor (iedere gedetineerde krijgt een mentor aangewezen, een mentor is een penitentiair inrichtingswerker (PIW-er) van de afdeling waar de gedetineerde verblijft), zijn docent, een arbeidsmedewerker of een casemanager. Ze kijken naar iemands houding en gedrag en brengen hier een advies over uit.

Wanneer wordt een gedetineerde positief beoordeeld?

Als een gedetineerde zes weken lang goed gedrag laat zien zal hij in de regel positief beoordeeld worden. Wanneer de gedetineerde (nog) niet voldoet aan de eisen, zal zijn mentor met hem in gesprek gaan over zijn gedrag. De mentor bespreekt met de gedetineerde welk gedrag beter kan of ongewenst is en als hij hulp nodig heeft: hoe het personeel kan helpen bij aanpassing of bijstelling van zijn gedrag.

Welke gedetineerden zijn uitgesloten van het plusprogramma?

Het plusprogramma wordt alleen gehanteerd in gevangenissen. Andere vormen van detentie kennen géén plusprogramma. De volgende gedetineerden zijn uitgesloten van promotie:

• ISD'ers ofwel gedetineerden met een Maatregel Inrichting Stelselmatige Daders (ISD). Zij verblijven in het basisprogramma, maar zij worden wel begeleid aan de hand van een D&R-plan.
• Veelplegers. Dat zijn gedetineerden die binnen vijf jaar drie keer veroordeeld zijn tot een vrijheidsbenemende straf of maatregel, of tot een vrijheidsbeperkende maatregel of taakstraf. Zij worden door justitie ook wel aangemerkt als potentiële of pre-ISD’ers.
• Gedetineerden die tijdens hun detentie een misdrijf (mede)plegen. Als zij later niet schuldig worden verklaard, zal de uitsluiting ongedaan worden gemaakt.
• Gedetineerden die zijn geplaatst in een Justitieel Medisch Centrum (JMC) of Penitentiair Psychiatrisch Centrum (PPC).
• Gedetineerden die behoren tot een van de beheersgroepen (bijvoorbeeld uitgebreide en extra beveiligde inrichtingen of Terroristen Afdeling).

Voor al deze gedetineerden geldt een afzonderlijk dagprogramma.

Lees verder

• Strafonderbreking (SOB) tijdens gevangenisstraf of detentie
• Urinecontrole (UC) gevangenis & hoelang zijn drugs in bloed?
• Elektronisch Toezicht / Elektronische controle / huisarrest