Urinecontrole (UC) gevangenis & hoelang zijn drugs in bloed?

Urinecontrole (UC) binnen een gevangenis of detentie, hoe gaat dat in zijn werk? En hoelang zijn drugs in je bloed en urine aantoonbaar? Binnen Penitentiaire Inrichtingen (gevangenissen) worden regelmatig urinecontroles gehouden. Wanneer mogen deze uitgevoerd worden en welke regels zijn daarbij van toepassing? Ook wordt de vraag besproken hoelang drugs in bloed en urine aantoonbaar zijn. Dit verschilt per drugssoort. Zo zijn wiet en hasj gewoonlijk 1 tot 2 weken aantoonbaar in urine en bloed. GHB daarentegen niet eens een dag.

• Urinecontrole binnen Penitentiaire Inrichtingen (PI)
• UC's in de PI
• Urineonderzoek
• Wanneer is een urinecontrole mogelijk?
• Afname van urinemonsters
• Regelgeving
• Laboratorium
• Uitslag urinecontrole UC
• Sancties en maatregelen
• Beklag tegen de beslissing
• Vals positieve uitslagen UC
• Vals negatieve uitslagen en manipulatie (fraude)
• Positieve UC niet verwijtbaar
• Meeroken
• Excessief drugsgebruik vóór detentie
• Enorme gewichtsafname
• Trage stofwisseling
• Hoelang zijn drugs in het bloed of urine aantoonbaar?
• Fabeltjes
• Passief inhaleren
• Sporten
• Zweten

Urinecontrole binnen Penitentiaire Inrichtingen (PI)

UC's in de PI

Wie zich afvraagt hoe urinecontroles werken in detentie, let op! In Penitentiaire Inrichtingen (lees: gevangenissen) is dit een veelvoorkomende en zeer strikt gereguleerde praktijk. Ook benieuwd hoelang drugs traceerbaar blijven in bloed en urine? De detectieperiode verschilt per soort drugs. Bijvoorbeeld, wiet en hasj kunnen doorgaans 1 tot 2 weken na gebruik worden opgespoord, terwijl GHB slechts een dag detecteerbaar is.

Urineonderzoek

Een gedetineerde kan onderworpen aan een urineonderzoek of urinecontrole (hierna afgekort als 'UC') om na te gaan of hij gedragsbeïnvloedende middelen heeft gebruikt; dat zijn middelen die vallen onder de Opiumwet (Opw), en alcohol of medicijnen die niet zijn voorgeschreven door de medische dienst in de gevangenis voor de persoon in kwestie.(¹) De hoofdregel is vastgelegd in art. 30 van de Penitentiaire beginselenwet (Pbw). Voor jeugdigen in een justitiële jeugdinrichting (JJI) geldt art. 35 van de Beginselenwet Justitiële Jeugdinrichting (BJJ) en voor terbeschikkinggestelden (tbs) art. 24 van de Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden (BVT). In het onderhavige artikel beperken we ons tot de volwassen gedetineerden in een penitentiaire inrichting of die deelnemen aan een penitentiair programma (PP).

Wanneer is een urinecontrole mogelijk?

Volgens de Pbw zijn in onderstaande gevallen een UC mogelijk:

1. wanneer de directeur van de gevangenis dit noodzakelijk acht in het belang van de handhaving van de orde of de veiligheid in de inrichting;
2. in verband met de beslissing tot plaatsing of overplaatsing (naar bijvoorbeeld een gevangenis met een vrijer regime met regimegebonden verlof zoals een Beperkt Beveiligde Inrichting (BBI) of een Zeer Beperkt Beveiligde Inrichting (ZBBI);
3. in verband met de verlening van verlof.

In deze drie gevallen kan een gedetineerde verplicht worden urine af te staan ten behoeve van een onderzoek van die urine op aanwezigheid van gedragsbeïnvloedende middelen.

Ad 1. Ten aanzien van de handhaving van de orde of de veiligheid in de inrichting, is de directeur van een gevangenis of penitentiaire inrichting (hierna afgekort als 'PI') geoorloofd steekproefsgewijs een UC af te nemen. Er is geen vermoeden van schuld vereist. Het is een controlebevoegdheid dat ingezet kan worden vanuit beheersmatig oogpunt.

Afname van urinemonsters

Regelgeving

De Minister van Justitie heeft nadere regels omtrent de wijze van uitvoering van het urineonderzoek vastgesteld (Regeling urinecontrole penitentiaire inrichtingen, afgekort Rupi). Resumerend kunnen we daar het volgende over zeggen.

De afname van urine gebeurt bij voorkeur 's ochtends, omdat ochtendurine het meest geconcentreerd is. Bij eventueel gebruikte gedragsbeïnvloedende middelen is de concentratie in ochtendurine het hoogst. Voor afname wordt de reden van de controle aan de gedetineerde meegedeeld en wordt aan hem de procedure uitgelegd. Onder visueel toezicht van één medewerker van de PI urineert de gedetineerde in een opvangbeker. Het is niet toegestaan dat er meerdere personeelsleden toezicht houden. Dit toezicht gebeurt om manipulatie te voorkomen (zie onder).

Het kan gebeuren dat een gedetineerde niet direct in staat is om urine af te staan. Hij wordt dan gedurende een periode van 4 uren alsnog in de gelegenheid gesteld om onder visueel toezicht urine af te staan. Hij verblijft al die tijd in een ruimte waarin geen mogelijkheden aanwezig zijn om de resultaten van de analyse te beïnvloeden.

Laboratorium

Onder toezicht verdeelt de gedetineerde zijn urine over twee buisjes. Hij sluit deze af en plakt vervolgens stickers met een uniek nummer op deze buisjes. In het bijzijn van de gedetineerde worden de buisjes en het aanvraagformulier gecontroleerd. Belangrijk is dat het nummer op het formulier correspondeert met het nummer op de buisjes. Beide plaatsen een handtekening op het aanvraagformulier, ter bevestiging dat de procedure correct is uitgevoerd.

Eén buisje wordt met het aanvraagformulier verzonden naar een laboratorium. Een kopie van het aanvraagformulier wordt bewaard. Het andere buisje wordt gekoeld bewaard ten behoeve van een eventueel herhalingsonderzoek.

Mocht de procedure niet juist zijn verlopen, dan kan volgens de beroepscommissie geen bestraffing van gedrag plaatsvinden.

Uitslag urinecontrole UC

Als door het laboratorium is geconstateerd dat er sprake is van het gebruik van gedragsbeïnvloedende middelen, wordt het onderzoek aan de gedetineerde bekendgemaakt. De gedetineerde mag ook verzoeken om de uitslag. Bij een positieve UC (d.w.z. dat er sporen van gedragsbeinvloedende middelen zijn aangetroffen in de urine), wordt de gedetineerde gewezen op de mogelijkheid dat een herhalingsonderzoek verricht kan worden. De gedetineerde heeft recht op een herhalingsonderzoek. De kosten zijn voor rekening van de gedetineerde. Indien uit onderzoek blijkt dat er geen sprake is van ongeoorloofd middelengebruik, dan zijn de kosten voor de PI. De uitslag van het herhalingsonderzoek wordt aan de gedetineerde meegedeeld. Hij wordt gewezen op het recht op een bevestigingsonderzoek. De kosten van dit onderzoek zijn voor hem, tenzij uit de uitslag blijkt dat er geen sprake is van ongeoorloofd middelengebruik. De uitslag van dit onderzoek wordt aan de gedetineerde meegedeeld. Van alle mondelinge mededelingen aan de gedetineerde wordt schriftelijke verslaglegging gedaan. Mijn ervaring is dat mededelingen vaak schriftelijk worden uitgereikt aan de gedetineerde.

Het is van belang om te weten dat men een bepaalde ondergrens hanteert (cut-off waarde). Indien de hoeveelheid drugs in de urine niet boven deze ondergrens uitkomt, dan resulteert dit in een UC uitslag die negatief is.

Sancties en maatregelen

In drie gevallen kan de gedetineerde een disciplinaire straf worden opgelegd:

1. als gebruik van gedragsbeïnvloedende middelen is vastgesteld;
2. als de gedetineerde weigert mee te werken aan de urinecontrole; en
3. als is gebleken dat de gedetineerde met het urinemonster heeft gefraudeerd.

Als een gedetineerde na het verstrijken van voornoemde termijn van 4 uren geen urine heeft kunnen produceren, wordt dit gelijkgesteld met een weigering medewerking te verlenen aan de urinecontrole.

In afwachting van de uitslag van het herhalingsonderzoek dan wel een bevestigingsonderzoek:

• wordt de tenuitvoerlegging van een disciplinaire straf opgeschort;
• wordt de besluitvorming dan wel de effectuering van een genomen besluit in het kader van de selectie en overplaatsing opgeschort (dit is niet van toepassing indien het vermoeden van gebruik van gedragsbeïnvloedende middelen een deelnemer aan een penitentiair programma betreft);
• wordt de effectuering van het algemeen verlof of regimegebonden verlof opgeschort;
• kan de effectuering van een incidenteel verlof of strafonderbreking worden opgeschort.

Beklag tegen de beslissing

Een gedetineerde kan bij de beklagcommissie beklag doen over een hem betreffende door of namens de directeur genomen beslissing. (art. 60 Pbw). Het ingediende klaagschrift wordt behandeld door een door de commissie van toezicht benoemde beklagcommissie, die bestaat uit 3 leden. De beklagcommissie oefent een rechtsprekende taak uit en heeft de bevoegdheid besluiten te nemen waaraan de directeur van een PI gebonden is. Tegen een beslissing van de beklagcommissie kan men in beroep gaan bij de Raad voor Strafrechtstoepassing (art. 69 Pbw).

Vals positieve uitslagen UC

De mogelijkheid bestaat dat een UC een vals positieve uitslag voortbrengt. Dat wil zeggen dat de positieve uitslag het gevolg is van een voorgeschreven medicijn of door inname van andere stoffen en niet van het gebruik van gedragsbeïnvloedende middelen. Zo kan codeïne voor een positieve testuitslag voor opiaten zorgen. Maar ook maanzaad staat er om bekend dat het een positieve uitslag voor opiaten voortbrengt. Pipamperon, welke behoort tot de groep klassieke antipsychotica, kan een positieve testuitslag voor LSD geven.

Vals negatieve uitslagen en manipulatie (fraude)

Een vals negatieve uitslag betekent dat de testuitslag negatief is, ondanks middelengebruik aan de kant van de gedetineerde. Dit kan het gevolg zijn van fraude: manipulatie van de UC. Er worden drie vormen van manipulatie onderscheiden:

• In vivo: middelen die een gedetineerde inneemt. Bijvoorbeeld door veel te drinken, waardoor de concentratie van de urine significant kan afnemen. Dit kan in het laboratorium worden ontdekt doordat het creatininegehalte te laag is.
• In vitro: middelen die een gedetineerde aan de urine toevoegt, waardoor een lagere een lagere concentratie van de urine ontstaat. De gedetineerde kan water toevoegen aan de urine. Ook dit kan ontdekt worden door een te laag creatininegehalte. De gedetineerde kan ook bleekwater, chloor of azijn aan de urine toevoegen, waardoor de concentratie van de urine verandert. Dit kan in het laboratorium aan het licht komen doordat de PH-waarde anders is dan bij reguliere urine en tevens wijkt de kleur enigszins af.
• De gedetineerde kan ook een urineachtige stof of de urine van een ander persoon inleveren. Bij een urineachtige stof kan worden gedacht aan citroensap. Dit kan worden ontdekt door een te laag creatininegehalte.

Positieve UC niet verwijtbaar

Door gedetineerden kunnen allerlei redenen en omstandigheden worden aangevoerd als verklaring voor een niet verwijtbare positieve UC, waardoor de opgelegde disciplinaire straf onterecht is. We bespreken de belangrijkste mogelijke verklaringen:

Meeroken

Door het verblijven in een kleine ruimte met een medegetineerde die blowt in een meermanscel, krijgt men door meeroken ook THC binnen. Uit onderzoek blijkt echter dat de kans op een positieve UC door het toedoen van meeroken nihil is.(²) Bedenk dat er bij een UC sprake is van een cut-off waarde zoals we in het voorgaande hebben beschreven. Uit onderzoek blijkt dat als er 12 joints in een uur tijd in een afgesloten auto worden gerookt, de UC van de meeroker boven deze ondergrens uitkomt. De kans is al met al verwaarloosbaar klein dat een gedetineerde door meeroken een positieve UC scoort.

Excessief drugsgebruik vóór detentie

Door excessief gebruik voor detentie, scoort met positief op drugsgebruik tijdens detentie. Normaalgesproken is de stof na 28 dagen door het lichaam afgebroken. Als een gedetineerde scoort op zijn 'inkomsten-UC' (UC na binnenkomst in het huis van bewaring, dus de eerste UC van een gedetineerde) die binnen een maand wordt afgenomen, dan kan een tweede UC die binnen een maand wordt afgenomen toch leiden tot een positieve uitslag. Het laboratorium kan echter beoordelen of er sprake is van hergebruik (gebruik van drugs na afname van de eerste UC). Bij hergebruik kan de directie van de PI een disciplinaire straf opleggen.

Enorme gewichtsafname

Grote gewichtsafname kan ook worden aangevoerd als reden voor een positieve UC uitslag. Doordat in korte tijd veel vetweefsel wordt afgebroken, kan het daarin opgeslagen THC in één keer vrijkomen. Het blijkt dat THC bij extreme zwaarlijvigheid maximaal 90 dagen in het vetweefsel aanwezig is. De zwaarlijvige gedetineerde moet dus binnen die 90 dagen extreem afvallen, wil hij boven de ondergrens uitkomen.

Trage stofwisseling

Een gedetineerde kan ook aanvoeren dat zijn stofwisseling zeer traag werkt, waardoor het langer duurt voordat gedragsbeïnvloedende middelen uit zijn lichaam verdwenen zijn. Doch als de betrokkene geen drugs meer gebruikt tijdens zijn detentie, dan kan een vertraagde stofwisseling geen positieve UC veroorzaken. (bron: http://www.commissievantoezicht.nl)

Hoelang zijn drugs in het bloed of urine aantoonbaar?

Hieronder is een overzicht opgenomen hoe lang bepaalde drugs aantoonbaar zijn in bloed of urine. Tenzij anders vermeld, maakt het geen verschil of de betrokkene bloed of urine inlevert. De ene persoon heeft een snellere stofwisseling dan een andere, hetgeen van invloed is op de duur dat drugs in het bloed of urine aangetoond kunnen worden.



Noten:

1. Op Lijst I Opw staan de opiumwetmiddelen die ook wel harddrugs worden genoemd. De bekendste voorbeelden zijn heroïne, methadon, cocaïne, morfine, opium en MDMA (XTC). Op Lijst II Opw staan opiumwetmiddelen die ook wel softdrugs worden genoemd. De bekendste voorbeelden zijn hennep en hasjiesj, beiden gemaakt uit de cannabisplant.
2. J Anal Toxicol, 2005 Oct;29(7):607-15

Lees verder

• Plusprogramma detentie: dagbesteding en stoplichtmodel
• Strafonderbreking (SOB) tijdens gevangenisstraf of detentie
• Elektronisch Toezicht / Elektronische controle / huisarrest