Complex trauma en verlatingsdepressie

Mensen die te lijden hebben van complex trauma (ook wel complexe PTSS genoemd) naar aanleiding van een onveilige jeugd, hebben vrijwel dagelijks te maken met verlatingsdepressie. Complex trauma ontstaat wanneer een opgroeiend kind continue wordt blootgesteld aan trauma, zonder dat het kind een ontsnappingsmogelijkheid heeft. Hierbij kun je denken aan fysieke mishandeling, psychische mishandeling, seksueel misbruik en verwaarlozing. Wanneer deze vormen van mishandeling onderdeel zijn van het dagelijks leven en er geen uitweg mogelijk is, raakt een kind ernstig beschadigd. Vaak met grote gevolgen voor het volwassen leven. Eén van deze grote en heftige gevolgen is de verlatingsdepressie.

Verlatingsdespressie

Verlatingsdepressie is een symptoom van complex trauma en ontstaat als reactie op langdurige mishandeling of verwaarlozing. Het kind wordt door de destructieve behandeling continu door de ouders/verzorgers als het ware verlaten en verraden, waardoor het geen veilige basis heeft om zich veilig en geborgen te voelen. Het kind leert dat zijn basale verzorgers de vijand zijn en leert op deze manier niet te vertrouwen op andere mensen en op het leven. Het kind mist een zeer belangrijke basis om zich te kunnen ontwikkelen tot gezonde volwassene. Het kind voelt zich chronisch eenzaam, verlaten en depressief. Chronische verlating door mishandeling, misbruik of verwaarlozing is een van de ergste dingen die een kind kan meemaken.

Invloed van ouders

Functionele ouders reageren op gevoelens van boosheid, eenzaamheid, verlating en depressie van hun kind met bezorgdheid, empathie, begrip, steun en geborgenheid. Dit in tegenstelling tot destructieve ouders: deze reageren met afwijzing, woede, afgunst en verlating op de sombere gevoelens van hun kind. Dit zorgt ervoor dat een kind zich voor deze gevoelens leert schamen en angst en wanhoop ontwikkelt wanneer het zich naar voelt, met als gevolg de verlatingsdepressie. Een kind dat nooit is getroost of gerustgesteld wanneer het zich naar voelde, heeft dit proces niet kunnen internaliseren, met als gevolg dat zichzelf leren troosten en geruststellen een bijna onmogelijke opgave is. Zeker wanneer het zich in een verlatingsdepressie bevindt.

Verlatingsdepressie onderscheidt zich van een 'normale' depressie doordat afleiding in de vorm van het ondernemen van activiteiten een normale depressie kan verlichten. Bij verlatingsdepressie is dit niet het geval.

Kenmerken

Bij een verlatingsdepressie overheerst het gevoel dat er iets wezenlijks ontbreekt in het leven van de trauma-overlever om te kunnen overleven. In feite is het ontbrekende deel de geïnternaliseerde gevoelens van veilig zijn en gedragen worden door de ouders in de kindertijd. Het gevoel dat opspeelt bij een verlatingsdepressie is zo heftig, dat de trauma-overlever oprecht twijfelt aan zijn eigen capaciteiten om het leven aan te kunnen en de verlatingsdepressie te kunnen overleven. Er ontstaat dan een gevoel van intense wanhoop en hulpeloosheid dat gepaard kan gaan met doodsangst, waarbij gedachten aan zelfmoord niet zeldzaam zijn. Wanneer een trauma-overlever voor een langere periode buiten zijn macht vast zit in een moeilijke situatie wordt het steeds moeilijker om zich voor te stellen dat deze situatie eindig is en dat het mogelijk is om gelukkig te zijn. De verlatingsdepressie is dan dagelijks aanwezig in alle heftigheid. Gezond ontwikkelde volwassenen kunnen zich vaak wel goed voorstellen dat een nare situatie eindig is, waardoor zij hun dagelijkse structuur aan kunnen houden, vaak met steun van familie of naasten. Dit is meestal niet het geval van overlevers van complex trauma.

Woede en angst

Vaak treedt een verlatingsdepressie op als reactie op angst, kwetsbaarheid en woede. Veel trauma-overlevers hebben tijdens hun jeugd niet de kans gekregen een eigen identiteit te ontwikkelen, omdat de situatie daarvoor te onveilig was. Daarnaast werden gevoelens van angst, woede en kwetsbaarheid vaak onderdrukt gedurende de jeugd omdat het kind op deze gevoelens afgerekend kon worden en dit de situatie alleen maar onveiliger zou maken. Bij het uiten van woede naar een naaste is er immers ook een risico op afwijzing en verlating, iets dat de trauma-overlever al vaak genoeg heeft ervaren. Wanneer een trauma-overlever angst of woede voelt naar een van zijn naasten, ontstaat kan er kortsluiting in de hersenen. De kortsluiting uit zich in de vorm van de verlatingsdepressie en paniek, omdat er een voor de trauma-overlever bijna niet te maken keuze ontstaat: woede uiten naar degene die de boosheid triggert en daarmee een risico lopen op verlating, of niets uiten en de kinderlijke staat van afhankelijkheid en hulpeloosheid blijven om geen risico te lopen. Beide situaties kunnen leiden tot verlatingsdepressie en doodsangst en activeren de vaak strenge innerlijke criticus, ook wel alien self genoemd. De innerlijke criticus is vaak de geïnternaliseerde stem van de ouders van een trauma-overlever.

Leren uiten van gevoelens

Wanneer een trauma-overlever begint met het uiten van zijn gevoelens van kwetsbaarheid, boosheid en angst naar veilige naasten, leidt dit vaak tot ernstige paniek, vanwege het risico dat er op het uiten van deze emoties lag in het verleden: afwijzing, woede, afgunst en verlating. In het volwassen leven is het belangrijk voor een trauma-overlever om liefhebbende en begripvolle mensen te hebben in de omgeving waarmee verbinding gemaakt kan worden en die de gemiste emotionele support kunnen bieden die zo nodig zijn om tot heling te komen. Vanwege de destructieve band met familie kan het vinden van veilige naasten nog een flinke opgave zijn.

Reacties op verlatingsdepressie

Volgens de Amerikaanse complex-trauma-expert Pete Walker zijn er vier basale manieren waarop de trauma-overlever kan reageren op verlatingsdepressie. Dit zijn: vechten, vluchten, bevriezen of pleasen. De motivatie hieronder is de wanhopige zoektocht naar verbinding, bevestiging en acceptatie.

Een voorbeeld:

Guusje wordt wakker en voelt zich somber en eenzaam. Ze heeft in haar jeugd geleerd dat ze het niet waard is om van te houden wanneer ze zich somber of eenzaam voelt. Ze schaamt zich en voelt zich bang. Haar innerlijke criticus wordt geactiveerd en er gaan gedachten door haar hoofd dat ze nu absoluut geen liefde waard is, dat ze niet goed genoeg is, dat ze niet goed genoeg haar best doet, dat ze haar leven verpest en dat van anderen, etc. In feite raakt Guusje nu getraumatiseerd door haar eigen destructieve gedachten, doordat de somberheid, angst en eenzaamheid niet worden gevoeld, maar om worden gezet door de criticus, die haar aanzet tot één van de vier reacties om veiligheid voor zichzelf te creëren: vechten ("Ik mag dit niet voelen, hou op! Ik wil dit niet! Ik zal laten zien dat ik het wel waard ben om van te houden"), vluchten ("Ik ga feesten, drinken en seksen, dan hoef ik dit niet te voelen."), bevriezen ("Ik voel me verlamd, ik kan niks meer...") of pleasen van anderen ("Ik ga Piet helpen. Als ik hem geef wat hij nu kan gebruiken, krijg ik vast bevestiging en liefde ervoor terug.").

De meest lichte vorm van depressie, woede of angst kan door een trauma-overlever al worden ervaren als even gevaarlijk en overweldigend als de langdurige, traumatische jeugdervaring, mede doordat de trauma-overlever vaak de capaciteiten niet heeft zichzelf liefdevol te verzorgen bij moeilijke gevoelens, noch de capaciteiten heeft ontwikkeld om gevoelens van depressie, angst en woede veilig te doorvoelen. Wanneer de verlatingsdepressie optreedt, lukt het een trauma-overlever ook vaak niet om nog contact te maken met het zelfverzorgende vermogen.

Hoe om te gaan met verlatingsdepressie

De sleutel tot het aanpakken van een verlatingsdepressie is het leren ervaren van de eigen emoties die ten grondslag liggen aan de verlatingsdepressie en hier met een open, accepterende en compassievolle blik naar te leren kijken, zonder te reageren in vechten, vluchten, bevriezen en pleasen. In eerste instantie zal het ervaren van de emoties die de verlatingsdepressie triggeren leiden tot paniek en extreme angst. Ook kunnen er onverwerkte emoties van rouw inzake de onveilige jeugd, de pijn en de oorspronkelijke verlating boven komen. Het is zaak om deze gevoelens te voelen en ervaren en de focus te leggen op de lichamelijke sensaties in plaats van te gaan dissociëren. Hierbij moet vermeld worden dat er twee vormen van dissociatie zijn: dissociatie via de rechterhersenhelft die tot uiting komt in het loskoppelen van de emoties door middel van wegdromen of dissociatie via de linkerhersenhelft in de vorm van het loskoppelen van de emoties door obsessief denken en piekeren (de innerlijke criticus). Het is belangrijk om keer op keer de aandacht terug te brengen naar de gevoelens van angst en verlating en de geneigde reacties erop. Hierbij kun je denken aan spierspanning, hyperventilatie, diarree, etc. In eerste instantie zullen de gevoelens als ondraaglijk worden ervaren, maar door continu de focus te houden bij de emoties met een open, accepterende en compassievolle blik, zullen de emoties kalmeren en tot rust komen en integreren in het innerlijke systeem. Hierdoor zal de trauma-overlever stap voor stap ervaren dat ook het ervaren van de voor hem onveilige emoties op een veilige manier kan. Let wel: dit kost veel tijd, inzet, moed en doorzettingsvermogen. Begeleiding van een goede therapeut met kennis van complex trauma is bij dit proces geen overbodige luxe.

Lees verder

• Complex trauma na een onveilige jeugd
• Herstellen van complex trauma na een onveilige jeugd
• Codependentie en Childhood Emotional Neglect (C.E.N.)
• Narcisme en gaslighting: twijfel zaaien door manipulatie
• Omgaan met narcistische ouders