Codependentie en radicale acceptatie

Codependentie is een overlevingsmechanisme van een onveilige jeugd waarin de ouders emotioneel onbeschikbaar waren en niet in de behoeftes van hun kind konden voorzien. Het kind heeft hierdoor niet geleerd dat het waardevol en goed is, precies zoals het is. Het kind heeft geleerd dat zijn eigenwaarde afhankelijk is van de bevestiging en liefde die hij krijgt van andere mensen en heeft niet leren vertrouwen op zichzelf en op zijn eigen kunnen, omdat zijn ouders dat ook niet deden. Veel codependents hebben in hun jeugd een gebrek aan controle ervaren en vechten in hun volwassen leven om situaties en gebeurtenissen onder controle te krijgen, zonder te beseffen dat veel dingen in het leven niet te beïnvloeden zijn. In het herstelproces van codependentie is het belangrijk dat een codependent de realiteit leert accepteren in plaats van blijft vechten en zich blijft verzetten tegen wat is. Codependentie staat anno 2019 nog niet vermeld in de DSM V.

In gevecht tegen de realiteit

In onze maatschappij heerst het beeld dat het leven maakbaar is. Dat alles haalbaar, mits je maar hard genoeg werkt of hard genoeg je best doet. Het is onder jouw controle. Zo is het beeld dat geschetst wordt. Op bepaalde gebieden gaat deze vlieger op en kun je als mens keuzes maken, op andere gebieden totaal niet. Gebrek aan controle is voor veel mensen moeilijk, maar met name voor codependents.

Veel codependents zijn onbewust continu in gevecht met de realiteit. Ze hebben een beeld voor ogen over hoe hun leven zou moeten verlopen en raken enorm gefrustreerd, angstig en soms zelfs depressief wanneer de dingen niet verlopen volgens plan. Door het gebrek aan controle en grip op situaties tijdens de jeugd en onvoldoende steun en liefde van de ouders is er een enorm gevoel van onveiligheid ontstaan voor het leven an sich. Een codependent heeft vaak niet de ervaring van een veilig vangnet van liefdevolle mensen, die hem steun en liefde geven in moeilijke situaties. Vaak is het tegendeel waar: een codependent heeft tijdens zijn jeugd geleerd dat hij er in alle gevallen alleen voor staat. Dit geeft een groot gevoel van onveiligheid en zorgt ervoor dat de codependent zich ernstig bedreigd kan voelen wanneer de zaken niet verlopen volgens plan. Dit gevoel van onveiligheid en bedreiging wordt vaak getriggerd in het volwassen leven van een codependent wanneer de dingen niet lopen zoals de codependent in zijn hoofd had en wanneer het leven laat zien dat er op veel gebieden geen sprake is van controle.

Codependents besteden veel tijd aan het ontwikkelen van copingmechanismen (drankgebruik, drugsgebruik, overeten, vluchten in werk, seks of relaties) om om te gaan met het gebrek aan controle in de hoop daarvoor een gevoel van controle terug te krijgen. Omdat dit een onmogelijke opgave is, leidt dit gevecht tot extra lijden.

Signalen van vechten tegen de realiteit

Er zijn een aantal signalen die erop wijzen dat een codependent aan het vechten is tegen de realiteit. Wanneer iemand aan het vechten is tegen de realiteit zal hij de volgende emoties ervaren wanneer dingen niet lopen zoals hij vindt dat ze moeten lopen:

• Frustratie;
• Boosheid;
• Angst;
• Verdriet;
• Hulpeloosheid;
• Pijn;
• Gevoelens van onveiligheid;
• Gevoelens van bedreiging;

Veel codependents reageren op onverwachte gebeurtenissen met bovenstaande emoties en komen daardoor in in de vecht-/vluchtstand. De vecht-/vluchtstand, ook wel de overlevingsstand genoemd, zet een individu aan tot vechten of vluchten. Dit wordt geregeld in de hersenen bij onveilige en bedreigende situaties. In dit geval zet het een codependent aan tot het vechten tegen de realiteit en het knokken om de realiteit naar zijn hand te zetten, om daaruit een gevoel van veiligheid te halen. Om moeilijke gebeurtenissen en situaties ongedaan te maken of te veranderen in veilige gebeurtenissen. Vaak is dit een gevecht dat niet te winnen is en alleen maar voor meer frustratie, boosheid, angst, verdriet, hulpeloosheid, pijn, onveiligheid en bedreiging zorgt. Echter is het idee om te stoppen met vechten tegen de realiteit misschien nog wel bedreigender, omdat een codependent dan zal moeten erkennen en accepteren dat hij geen controle heeft over veel gebeurtenissen en dat hij geen invloed heeft op het gedrag van anderen.

Radicale acceptatie

In dialectische gedragstherapie wordt er gebruik gemaakt van de techniek radicale acceptatie (1993, Linehan), om cliënten te leren omgaan met de oncontroleerbaarheid van de vele gebieden van het leven. Hierbij wordt ervan uit gegaan dat een oncontroleerbare pijnlijke gebeurtenis alsmede het verzet tegen deze gebeurtenis de oorzaak is van extra lijden in de praktijk. Een normale menselijke reactie is om gevoelens van pijn te onderdrukken door ongezonde copingmechanismen als alcohol drinken, overeten, drugsgebruik, veel te werken, seks, etc. Deze copingmechanismen zorgen in eerste instantie voor verzachting van de pijn, maar zullen op de lange termijn de pijn heviger laten terug komen. Radicale acceptatie zorgt ervoor dat de emoties in het moment worden beleefd en niet later als een boemerang terugkomen.

Het is voor iedereen moeilijk om een situatie te accepteren waarvan je niet wilt dat hij waar is. Maar het is nog moeilijker om je hiertegen te verzetten, omdat dit onnodig lijden veroorzaakt. Radicale acceptatie heeft alles te maken met het accepteren van het leven zoals het is, zonder je te verzetten tegen wat je niet kunt veranderen.

Wat is radicale acceptatie dan precies? Radicale acceptatie is:

• Gebeurtenissen accepteren zoals ze zijn;
• Begrijpen dat we als mensen over veel dingen geen controle hebben;
• Gebeurtenissen bekijken als feiten;
• Geen oordelen plakken op gebeurtenissen (iets is niet goed of fout);
• Erkennen wat je overkomt;
• Niet vechten om de realiteit te veranderen;
• Moeilijke situaties laten zijn, ook als deze moeilijk en pijnlijk zijn;
• Moeilijke emoties doorvoelen en beseffen dat alle emoties van tijdelijke aard zijn.

Wat is radicale acceptatie niet? Radicale acceptatie is niet:

• Emoties als goed of slecht beoordelen;
• Gedrag vergoelijken;
• Je behoeftes opgeven;
• Een moeilijke situatie negeren of ontkennen;
• Hetzelfde als akkoord gaan met de situatie.

Hoe kun je radicale acceptatie toepassen?

Wanneer zich een moeilijke situatie voordoet, kun je jezelf steunen in radicale acceptatie door de volgende zinnen tegen jezelf te zeggen: Ik zit in deze situatie. Ik keur de situatie niet goed. Deze situatie voelt niet goed. Maar het is wat het is en ik kan wat er gebeurd is niet ongedaan maken.

Door het toepassen van radicale acceptatie voel je alsnog pijnlijke emoties, maar maak je deze niet groter door je verzet tegen de bepaalde situatie. Wanneer je de situatie hebt geaccepteerd zoals deze is, kun je gaan handelen naar de situatie.

Een voorbeeld

Guusje heeft een destructieve relatie met haar ouders. Keer op keer geeft Guusje haar grenzen aan, maar luisteren haar ouders hier niet naar en gaan in plaats daarvan steeds weer over haar grenzen heen. Guusje heeft jaren gedacht dat wanneer ze maar hard genoeg haar best deed en maar duidelijk genoeg was, de situatie zou veranderen en haar ouders zouden inzien dat ze steeds over de grenzen van Guusje gingen met hun gedrag. Guusje wilde de realiteit niet onder ogen zien. De realiteit is dat haar ouders grenzeloos zijn in hun eigen gedrag en daardoor geen zicht hebben op de grenzen van hun dochter. Dat is enorm pijnlijk, verdrietig en teleurstellend voor Guusje. Guusje ziet nu de situatie zoals hij is: haar ouders zullen haar grenzen niet gaan zien, wat ze ook zal doen. Door radicale acceptatie ziet ze in dat ze geen controle heeft over het gedrag van haar ouders. Wat ze wel kan doen, is besluiten hoe zij met deze situatie om wil gaan. Ze besluit om het contact met haar ouders te verbreken omdat de band onveilig voor haar is en omdat het contact steeds teveel van haar vraagt omdat haar grenzen niet worden gezien. De situatie is uitermate pijnlijk want wie wil er nou breken met zijn ouders? Maar de situatie is wat het is. En Guusje kan de gebeurtenissen niet veranderen. Ze voelt pijn, teleurstelling en verdriet, maar verzet zich niet meer tegen de situatie en besluit voor zichzelf te kiezen.

Het toepassen van radicale acceptatie vergt veel oefening en bewustwording en het herhalen van de eerder genoemde woorden tegen jezelf. Wanneer er zich een probleem voordoet dat je niet kunt oplossen en waarbij je je perceptie niet kunt veranderen, is de radicale acceptatie de beste optie. Focus op je ademhaling, voel wat je voelt en laat je gedachten passeren en herhaal tegen jezelf dat de situatie is wat het is. Je kunt de gebeurtenissen niet veranderen. Wel hoe je ermee omgaat.

Lees verder

• Co-verslaafde relatie: het herstel
• Codependentie en afweermechanismen
• Codependentie en basisbehoeftes
• Codependentie en de zelfverificatie-theorie
• Codependentie en emotionele mishandeling