Jose Mujica, president van Uruguay

De bijna 80-jarige president van het Latijns-Amerikaanse Uruguay is met zijn sobere levensstijl geen unieke persoonlijkheid. Wel valt hij sterk uit de toon als je hem vergelijkt met presidenten en politieke leiders van andere landen. Hij ziet eruit als een gewone working class opa en leeft erg bescheiden. Internationaal wierp hij grote ogen op door in Uruguay in 2013 marihuana volledig te legaliseren.

Inhoudsopgave

• 's Werelds armste president
• Legalisering marihuana
• Rebel
• Progressief beleid
• Leven in eenvoud in wereld van overconsumptie

's Werelds armste president

Door media en andere politici wordt José Mujica soms ook wel omschreven als 's werelds armste president. Hij woont niet in een paleis, villa of penthouse. Geen butlers en bodyguards omringen hem, niet in zijn privéleven en niet bij de uitoefening van zijn ambt. In een gewoon, klein landhuisje woont hij met zijn vrouw. Zo'n negentig procent van zijn salaris doneert Jose Mujica aan goede doelen, zoals het bouwen van woningen voor alleenstaande moeders. “Ik verdien meer dan ik nodig heb, ook al is dat niet genoeg voor anderen, zegt president Mujica. Doneren aan goede doelen is voor mij geen opoffering, maar een plicht.”

Op de vraag hoe hij omgaat met criticasters die hem 'arm' noemen antwoordt hij: “arm zijn degenen die mij zo omschrijven. Arm zijn zij die te veel nodig hebben. Want zij die te veel nodig hebben, zijn nooit tevreden. Ik ben zuinig, niet arm. Ik leef met weinig, enkel dat wat nodig is. Ik leef niet te gebonden aan materiële zaken. Zo heb ik meer vrije tijd, waarin ik kan doen wat ik wil. Vrijheid is de tijd hebben om te leven. Soberheid is een levensfilosofie, maar ik ben niet arm.” Op het land rond zijn bescheiden woning kweekt hij zelf bloemen en groenten.

Legalisering marihuana

Mujica: “[De legalisering] is een experiment om illegale drugshandel te bestrijden.” Het repressieve beleid van de voorbije decennia leidde volgens Mujica tot meer criminaliteit. De drugs verspreidden zich, ondanks de repressie, toch in de hele samenleving, en door de repressie gaat dat gepaard met veel geweld. “We willen clandestiene zaken in de openbaarheid brengen”, zegt Mujica. Dit beleid dient niet om iedereen om het even welke drugs te laten gebruiken. Het beleid wil de illegale handel wel transparant maken en daarom reguleren. Gebruikers kunnen een maandelijkse gebruikersdosis kopen in een apotheek, als ze zich daarvoor registreren. In dit opzicht lijkt het Uruguayaanse beleid op dat in bijvoorbeeld de Amerikaanse staat Californië, waar het kopen en gebruiken van marihuana voor geregistreerde gebruikers (op doktersvoorschrift) ook legaal is.

Het beleid wil het gebruik van de drug op een medische wijze benaderen. Wanneer iemand meer wil dan een gewone maandelijkse hoeveelheid, weet de apotheker dat er een probleem is en dat de patiënt een (andere) behandeling nodig zou kunnen hebben. Ook andere prominenten, zoals ex-secretaris-generaal van de VN Koffi Annan pleiten ervoor om cannabis vanuit een medische, hulpverlenende invalshoek te benaderen; omdat de repressieve aanpak met celstraffen en boetes niet werkt, maar enkel meer problemen veroorzaakt zoals geweld. “Want erger dan drugs is de clandestiene drugshandel. Veel erger”, aldus Mojica. “Ik denk niet dat er goede drugs zijn of dat marihuana goed is. Of sigaretten. Geen enkele verslaving is goed. Ook alcohol niet. De enige goede verslaving is de liefde. Vergeet al de rest.” Dit beleid werd enkel ingevoerd voor marihuana, wat veel gebruikt wordt in Uruguay, niet voor (hard)drugs zoals cocaïne.

Rebel

Mujica beschouwt zichzelf als pacifist. Maar toen hij jonger was, heeft hij met een marxistische rebellengroep gevochten tegen de toenmalige machthebbers. In die strijd liep hij een zestal kogelwonden op. In 1970 werd hij gearresteerd en belandde in de gevangenis, waar hij twee derde van de tijd eenzaam opgesloten zat. Door de langdurige eenzame opsluiting begon hij een eigen fantasiewereld te creëren en kreeg hallucinaties. Pas na zeven jaar kon hij de bewakers overtuigen hem weer te laten lezen. Dankzij de boeken kon hij opnieuw meer grip krijgen op zijn eigen brein, zodat hij niet onderdoor ging aan de eenzaamheid van zijn opsluiting. Pas in 1985 werd hij weer vrijgelaten, na een algemene amnestiemaatregel voor gevangen.

Progressief beleid

Jose Mujica is een atheïst. Behalve de legalisering van marihuana heeft Jose Mujica ook veel andere progressieve wetten doorgevoerd. Hij zorgde ervoor dat het in Uruguay legaal is voor homo's en lesbiennes om te trouwen. Ook abortus wordt niet langer vervolgd. Beide maatregelen lijken logisch voor een atheïst zoals Mujica, aangezien die verboden stammen uit religieuze teksten en organisaties. Desondanks heeft Jose Mujica de nieuwe paus, Franciscus, ontmoet. Hij heeft veel respect voor diens menselijkheid, en hoopt dat Franciscus erin zal slagen de katholieke kerk te moderniseren. Franciscus vertrekt dan wel vanuit een andere filosofische leer, zijn doelen en levensfilosofie lopen verrassend gelijk met die van Mujica. Ook Franciscus wil terug naar meer menselijkheid, bescheidenheid, toewijding aan elkaar in plaats van aan materiële hebzucht. Ondanks zijn atheïstische overtuiging en het feit dat Uruguay erg geseculariseerd is, heeft hij diep respect voor de paus en de katholieke kerk, vanwege de geschiedenis die de kerk speelde in Latijns-Amerika. De belangrijkste reden voor zijn respect vanwege de katholieke kerk is zijn pan-amerikanisme (hij hoopt dat het continent zich kan herenigen, een droom die al zo oud is als de onafhankelijkheid van het continent van Spanje, de vroegere kolonisator). Omdat veel inwoners van Latijns-Amerika diepgelovig katholiek zijn, moet hij er wel respect voor opbrengen, want het zijn zijn naasten, ze bevolken hetzelfde continent.

Leven in eenvoud in wereld van overconsumptie

Mujica rijdt al dertig jaar met dezelfde wagen, een kever, maar helemaal niet vaak. Hij begrijpt niet dat mensen ervoor kiezen een heel groot deel van hun leven door te brengen in de nieuwste wagens, die vast staan in het verkeer. Overconsumptie is zinloos, omdat het overbodig veel energie verbruikt en afval voortbrengt. Jose Mujica: “We moeten voedsel telen voor zij die honger hebben, daken bouwen voor zij die een thuis nodig hebben, scholen waar die er niet zijn. We moeten het waterprobleem oplossen. Als elke persoon drie of vier auto's heeft en 400 m² om op te leven, en een huis aan het strand, en een vliegtuig om overal naartoe te kunnen; dan is er nooit genoeg voor iedereen.” Daarin voelt Mujica zich gesterkt door de moderne wetenschap, die onweerlegbaar aantoont dat overconsumptie en haar vervuilende gevolgen onhoudbaar zijn en veel problemen veroorzaken. Als elke mens op even grote voet zou leven als de gemiddelde Noord-Amerikaan zouden er drie aardes nodig zijn, en de wereldbevolking groeit nog. Omdat westerlingen overconsumeren en continu spullen kopen en weer wegwerpen creëren ze niet enkel een reusachtige afvalberg, maar zorgen er ook voor dat vele anderen helemaal niets hebben. Vanwege zijn eigen sobere levensstijl heeft Mujica wel wat weg van een Epicurist.

Als president van een relatief klein, en in die regio welvarend, land als Uruguay voelt Mujica zich machteloos om iets te doen aan dit overconsumptieprobleem. Als hij maatregelen zou treffen, zou de economie van zijn land vastroesten. Daarenboven vindt hij niet dat hij zijn levensfilosofie kan opleggen aan alle anderen. Daarover zegt Mujica nuchter: “ze zouden me doden. [...] Maar laat me de vrijheid mijn mening te uiten.” Het is een filosofisch probleem, en niet economisch, volgens Mujica, een probleem waar hij zelf ook gevangene van is. Hij doet dan ook enkel wat kan: proberen de onrechtvaardigheid in Uruguay aan te pakken, te zorgen voor de meest kwetsbaren in de samenleving. Geluk zit voor Mujica in elk geval niet in materiële overvloed, gelukkig kan je volgens hem worden door te leven zoals je denkt. “Ik verwacht niet dat anderen leven zoals ik. Ik wil de vrijheid van anderen respecteren, maar zal mijn eigen vrijheid verdedigen. Daarom moet je de moed hebben te zeggen wat je denkt."

Citaten vrij vertaald naar het Nederlands uit 'Talk to Al Jazeera: Jose Mujica: 'I earn more than I need'.

Lees verder

• Gelukkig zijn volgens Epicurus
• Atheïsten en theïsten: bestaat er een god?
• Geothermische energie in Oost-Afrika
• GravityLight™: gratis elektriciteit dankzij de zwaartekracht
• Schopenhauer over liefde en geluk