Wat kinderen leren tijdens het spelen

Kinderen spelen. Zelfs in oorlogsgebieden en arme landen waar kinderen weinig tot niets hebben, wordt er gespeeld. Spelen wordt gelinkt aan het ontwikkelen van geheugen, cognitieve en sociale vaardigheden, taal, symboolherkenning en zelf-regulatie. Als je weet hoe belangrijk spelen voor kinderen is en wat voor rol relatief onschuldige opmerkingen (mits vaak genoeg gebruikt en aangeleerd) kunnen hebben, zul je je realiseren wat voor belangrijke rol jij als volwassene hebt in de ontwikkeling van je kind.

Een belangrijk voorbeeld

Een jongen* en een meisje zijn samen aan het stoeien. Op een gegeven moment begint het meisje te huilen omdat hij haar pijn heeft gedaan/omdat ze het niet meer leuk vindt, maar het jongetje wil graag nog verder spelen. Hij gedraagt zich wat plagerig en probeert haar (verder) te kietelen. Eerder vond ze dat toch leuk?


Je kunt hierop op vele manieren reageren:

• Tegen het meisje: 'Die jongen bedoelt het niet zo verkeerd. Probeer samen verder te spelen.'
• Tegen beide: 'Doe allebei even wat rustiger, oké?'
• Tegen het jongetje: 'Als iemand anders het niet meer leuk vindt, stop je!'
• Tegen het meisje: 'Hij wil alleen maar stoeien, stel je niet aan.'
• Tegen het meisje: 'Je wilde zelf meedoen, dan kan dit gebeuren.'
• Tegen de jongen: 'Meisjes plagen, kusjes vragen.'

Je zou denken dat dit erg onschuldig is, gewoon spelende kinderen. Dit zijn echter de momenten waarop kinderen het meeste leren.

Stel je nu eens voor dat het twee adolescenten zijn. Hij kietelt haar, en ze lacht. Hij raakt haar verder aan, en dan duwt ze hem van zich af of geeft ze aan dit niet te willen. Een stuk minder onschuldig. Als je nu als kind leert dat wanneer een ander niet meer verder wil, je ook stopt, is deze situatie zo opgelost. Leer je dit echter niet, en ben je opgegroeid met 'plagen is kusjes vragen', dan kun je onbedoeld verder gaan. Het meisje in deze situatie zal denken: 'Ik wilde in eerste instantie zelf meedoen, dan kan dit gebeuren.'

Als je inziet dat wat je je kinderen in hun spel leert later van vitaal belang is, zul je makkelijker kunnen ingrijpen wanneer een spelletje uit de hand loopt. Kinderen zien het spel nog niet als ernstig, en dat is het ook nog niet. Juist daarom is het zo'n goede leerschool; je leert hoe je met anderen omgaat zonder dat het overtreden van de 'regels' ernstige consequenties heeft. Denk eens aan alle misdaden waar je voor in de cel kunt belanden. Met dat idee in je achterhoofd kun je duidelijke grenzen stellen in het speelgedrag van je kind.

Tabel voor gezond speelgedrag

Nooit agressie tonen in spel

Je zou denken dat agressie in spel een voorbode is van agressie in je verdere leven. Onderzoek wijst echter uit dat onder veroordeelden van geweldsdelicten vooral het gebrek aan spel opviel in hun kindertijd. Op het moment dat kinderen hun agressie puur en alleen in spel uiten, leren zij om dit te beheersen. Agressie is een probleem op het moment dat het zich (ook) voordoet buiten de grenzen van een doen-alsof-spel. Zolang dit niet gebeurt, en je kind vindt het leuk om iemand nat te spuiten met een Super Soaker, of om 'legertje' te spelen en 'vijanden' neer te 'schieten', dan is het compleet onnodig om dit te verbieden. Sterker nog: het kan een kind het gevoel geven dat je niet zijn gedrag, maar hem of haar zelf afkeurt.

Alleen met jongens of alleen met meisjes spelen

Sociaal gezien (dit blijkt volgens vele onderzoeken niet aangeboren) zijn er periodes waarin meisjes met meisjes omgaan en jongens met jongens. Gaat het echter om spel en sport, dan is het belangrijk dat - zeker in de basisschoolleeftijd - kinderen van beide geslachten met elkaar omgaan, spelen en sporten. Op scholen gebeurt dit met gymnastiek en de sportdag. In spel en sport is het belangrijk om per individu te bewonderen wat elk lichaam kan - en waar de grenzen liggen. Biologisch gezien bouwen mannen makkelijker spieren op dan vrouwen. Echter, het hoeft niet te betekenen dat meisjes automatisch slechter zijn in voetbal of klimmen, of dat jongens niet kunnen dansen. Juist door samen te spelen en geen enkele vorm van sport of spel voor 'alleen jongens' of 'alleen meisjes' te classificeren, kunnen kinderen ontdekken waar ze goed in zijn en wat hun lichaam kan. Dit geeft hen een belangrijk gevoel van eigenwaarde.

Doorgaan bij verbaal of lichamelijk 'nee'

Hierbij is het belangrijk om je kind te leren wat voor vormen van 'nee' er zijn.

Gezond spel

Goed om te weten: alle manieren van spelen dragen bij aan de emotionele en fysieke ontwikkeling van kinderen.

Basisspeelgoed

• Een pop of een knuffel - kinderen leren te 'zorgen'; een belangrijk onderdeel van hun leven en al helemaal als ze later zelf kinderen krijgen. Kinderen zullen ook op momenten agressief met de pop of knuffel om kunnen gaan (het op de grond gooien bijvoorbeeld). Belangrijk is hoe je hierop reageert - 'Arm konijn, kom, dan pakken we je op' - het kind kan empathisch vermogen trainen.
• Bewegende voortuigen, zoals auto's of treinen - Kinderen leren wat beweging inhoudt, dat wielen doorrollen nadat je een auto een duwtje geeft, etc.
• Blokken en bouwspeelgoed - Onder meer goed voor de motorische ontwikkeling en het verwerven en trainen van technisch inzicht.
• Een keukentje of schoonmaakset - Kinderen vinden het fantastisch om de ouders te kunnen helpen en het gevoel te hebben nuttig te zijn.

Kleuren en soorten speelgoed

Natuurlijk willen kinderen net zoals papa en mama zijn en probeer je op alle mogelijke manieren het goede voorbeeld te geven. Onthoud dat veel speelgoed nu wordt gekaderd in 'voor meisjes' en 'voor jongens' zonder dat hier een biologische fundering voor is. Behalve dat elk kind anders is, ook ongeacht geslacht, is het belangrijk om een aanbod te hebben dat alle gebieden van de sociaal-emotionele ontwikkeling stimuleert. Tot je kind hier zelf wat over in te brengen heeft, is het goed om speelgoed in alle kleuren en vormen aan te bieden (dus niet alleen blauw en roze, maar alle kleuren van de regenboog). Koop liever ook niet te veel speelgoed dat vooral focust op uiterlijk (sieraden, make-up, spiegels, nagellak, etc.) - gebruik dit samen en benadruk dat het leuk is om te doen. Geeft een kind zelf aan iets te willen, doe er dan niet té moeilijk over. Kinderen kunnen bijvoorbeeld heel blij zijn met nagellak en niets anders willen, maar na een maand erop zijn uitgekeken. Het wordt echter wel interessant(er) als je datzelfde 'speelgoed' wilt verbieden.

Wees niet te streng

Elk kind is anders en heeft andere behoeftes. Natuurlijk zijn er basisvaardigheden die je wilt bijbrengen, en wil je aan je kind de juiste normen en waarden doorgeven. Kinderen zullen echter ook een eigen wil ontwikkelen en dan kun je hoog en laag springen, maar dan loop je tot je eigen frustratie misschien toch met een over-de-top-roze of een in jouw ogen heel agressief stuk speelgoed de winkel uit omdat je kind nu eenmaal niets anders wil. Accepteer je kind zoals het is. Als je in de basis alles aanbiedt wat het nodig kan hebben, maakt het niet uit als een selectie van zijn of haar speelgoed niet is wat je zelf zou hebben uitgezocht.

Lees verder

• Waarom is roze voor meisjes?
• Het leukste kinderfeestje organiseren
• Help, mijn kind wil niet eten! - wat doe je dan?