Genesis 3:15 proto-Evangelie: zondeval + plan van verlossing

Uitleg over Genesis 3:15. In Genesis 3:15 vangen we een glimp op van de figuur die de hoofdrol zal vervullen in de verlossing van de wereld na de zondeval van de eerste mens. De zondeval van Adam en Eva in het paradijs had verschrikkelijke gevolgen: ze werden verstoten uit het Paradijs. De mens werd gescheiden van God. En pijn, verdriet, lijden en dood deden hun intrede. Maar God liet de mens niet aan zijn lot over. God beloofde al meteen in Genesis 3:15 dat Hij een Messias, een Verlosser of Redder zou zenden. Kortom, Genesis 3:15 biedt een profetische vooruitblik. Er zal een Verlosser komen om de gebroken relatie tussen de mensheid en God na de zondeval in het paradijs te herstellen.

• Genesis 3:15: Samenvatting en uitleg
• Genesis 3:15, het proto-Evangelie of de moederbelofte
• Waarom wordt Genesis 3:15 het proto-Evangelie genoemd?
• Uit liefde een tweede kans
• Een manlijk persoon die de kop van de slang zal verbrijzelen
• Met wie wordt het zaad bedoeld?
• Wie is de slang?
• Wie is de figuur die de kop van de slang zal vermorzelen?
• Hoe kunnen we weten dat Jezus de beloofde Messias is?
• De universele strijd tussen het licht en de duisternis vindt zijn climax aan het kruis
• Een antithese, verzoening is uitgesloten
• Wat is 'zonde'?
• Welke twee groepen zijn er op aarde?
• Wat is de afloop van deze strijd tussen licht en donker?
• Een voortdurende strijd
• Een voortgaande strijd, maar de uitkomst staat vast
• Tegen wie is de strijd gericht?
• Geestelijke strijd
• 'Jij bijt hem in de hiel' - 'Hij verbrijzelt je kop'
• Hoe heeft Jezus de kop van de slang verbrijzeld?
• De strijd is nog niet voorbij
• Tot slot
• A miniature declaration
• Mozes en de koperen slang

Genesis 3:15: Samenvatting en uitleg

Genesis 3:15 wordt beschouwd als het 'proto-Evangelie' omdat het de eerste profetie is in de Bijbel die spreekt over de komst van de Verlosser. In deze vers is er een aankondiging van vijandschap tussen het nageslacht van de vrouw en de slang, waarbij het zaad van de vrouw uiteindelijk de kop van de slang zal vermorzelen. Dit is een symbolische verwijzing naar de overwinning van Jezus Christus over het kwaad. Deze passage wordt gezien als het begin van het goddelijke plan voor de verlossing van de mensheid.

Genesis 3:15, het proto-Evangelie of de moederbelofte

Waarom wordt Genesis 3:15 het proto-Evangelie genoemd?

Genesis 3:15 noemt men wel het 'proto-Evangelie' of 'eerste Evangelie', omdat het de eerste aankondiging is van Gods (verlossings)plan met deze wereld. Omdat het in de Bijbel de allereerste verwijzing is naar de komst van de Messias, waarin alle andere beloften over verlossing van de zonde en het herstel van Gods goede, volmaakte wereld besloten liggen, wordt deze tekst ook wel de moederbelofde genoemd. De tekst luidt aldus:

En vijandschap zal ik zetten tussen jou en de vrouw, tussen jouw zaad en haar nazaat; hij zal jou voor het hoofd stoten, jíj zult hem bijten in de hiel. (De Naardense Bijbel)

Vijandschap sticht ik tussen jou en de vrouw, tussen jouw zaad en het hare; hij verbrijzelt je kop, jij bijt hem in de hiel. (Eigen vertaling)

Uit liefde een tweede kans

De 'zondeval' van de eerste mens had een groot aantal gevolgen, waarvan de meest verschrikkelijke de dood is. Zonde bracht lichamelijke en geestelijke dood in de wereld en zou de mensheid voor eeuwig scheiden van zijn Schepper. Daar bleef het gelukkig niet bij. God beloofde al meteen in Genesis 3:15 dat Hij een Messias, een Verlosser zou zenden. Hij liet de mens niet aan zijn lot over. Uit liefde gaf Hij de mens een tweede kans.

Een manlijk persoon die de kop van de slang zal verbrijzelen

Met wie wordt het zaad bedoeld?

Met het zaad wordt het nageslacht van de vrouw enerzijds en het kwaadaardige nageslacht van de slang anderzijds bedoeld. Hierover later meer. Het woord 'zaad' (Strong #02233 - zera') is een collectief enkelvoud (i.t.t. 'zaden'). Dit woord kan daarom zowel verwijzen naar de groep zelf, als naar iemand die deze groep representeert. Aangezien er wordt verwezen naar een manlijk persoon die de kop van de slang zal verbrijzelen ('hij zal jou voor het hoofd stoten'), biedt deze tekst de mogelijkheid voor een Messiaanse interpretatie.

Wie is de slang?

Uit de context kunnen we opmaken dat met 'jou' in vers 15 de slang wordt bedoeld; in het voorgaande vers richt God zich immers tot de slang. En wie is de slang? Het is satan die zich van een slang bediend om de mens te verleiden. In het Nieuwe Testament wordt Genesis 3 bezien vanuit het perspectief van het werk van Jezus en wordt de slang geïdentificeerd met satan (Openbaring 12:9 en 20:2; vgl. 2 Korintiërs 11:3). Doch oudere Joodse bronnen in de tijd tussen de twee testamenten, verbinden reeds de slang met Satan en degene die hem vernietigt met de messias.¹

Wie is de figuur die de kop van de slang zal vermorzelen?

Na de zondeval werd door God aan de eerste mensen beloofd dat in de toekomst het 'zaad' van de vrouw de kop van satan zou vermorzelen (Genesis 3:15). Het is een toezegging of krachtige belofte van God aan de mens met betrekking tot de toekomst. Anders gezegd: God voorzag in een oplossing voor de verschrikkelijke gevolgen van de zonde die de eerste mens in de wereld bracht. Uit het zaad van de vrouw zal iemand voortkomen die de wereld verlost en de kop van de tegenstander verbrijzelt; de slang zal in deze strijd het onderspit delven. In deze tekst staat het doodsvonnis van de satan én een voorzegging van de glorieuze overwinning van degene die men later de Messias is gaan noemen. En Jesjoea Hamasjiach (Jezus de Messias) heeft op Golgota definitief de overwinning behaald op de vijand, op 'de heerser over de dood, de duivel' (Hebreeën 2:14).

Hoe kunnen we weten dat Jezus de beloofde Messias is?

Genesis 3:15 is de allereerste Messiaanse tekst. De Messiaanse leer wordt net als alle andere openbaringen stap voor stap in de Bijbel ontvouwd. Bijbelschrijvers hebben telkens een schakel aan de profetische keten toegevoegd, zonder deze te verbreken. In het Oude Testament treffen we zeer specifieke en nauwkeurige aanwijzingen aan over de komende Messias en die de komst van de Messias naar afkomst, geboorteplaats en tijdstip van geboorte heel precies bepaalden. God heeft ervoor gezorgd dat de Messias die Hij zou zenden te herkennen zou zijn aan allerlei bijzondere kentekenen. En in Genesis 3:15 staat het eerste kenmerk genoemd: De verlosser zal een man zijn en geen engel. Dit is een heel algemeen kenmerk, maar door het Oude Testament heen wordt steeds verder ingezoomd op de bijzondere kenmerken van de Messias; het wordt steeds detaillistischer. God gaf door middel van profetieën aan waar de Messias aan te herkennen zou zijn en wanneer Hij zou komen en alleen Jezus voldoet exact aan al deze kenmerken (klik hier).

Een antithese, verzoening is uitgesloten

Wat is 'zonde'?

God had vanuit Zijn absolute soevereiniteit besloten de mens een vrije wil te geven, wetende wat de consequenties daarvan zouden zijn. De mens koos voor de zonde en sindsdien is het kwaad nadrukkelijk in Gods schepping aanwezig. De zonde bestond er niet uit dat de mens net als Dik Trom een appeltje stal, maar de mens koos ervoor om God ongehoorzaam te zijn en zijn eigen weg te gaan. Dat is de kwintessens van het begrip zonde: God de rug toekeren, niet langer gericht zijn op God, maar op jezelf. Dát is de keuze die een mens heeft:

• òf de mens leeft voor zichzelf, dat wil zeggen ook voor satan;
• òf hij leeft voor God.

Welke twee groepen zijn er op aarde?

De mens sloot vriendschap met de slang en is daardoor vervreemd van zijn Maker. Hiermee haalde de mens dood, verdriet en ellende over zich heen. God zorgde echter voor vijandschap tussen de slang en de vrouw én haar nageslacht. De band tussen hen zal weer verbroken worden. In het vervolg zullen er op aarde twee groepen mensen zijn:

• het nageslacht van de slang; en
• het nageslacht van de vrouw.

God heeft vijandschap gesticht tussen enerzijds de vrouw en anderzijds de slang, waardoor de mensheid in twee kampen uiteenvalt. De nakomelingen van de slang en die van de vrouw; het slangenzaad en het vrouwenzaad. God zelf heeft de vijandschap in het leven geroepen tussen Gods bondgenoten en de nakomelingen van de slang. Deze antithese vinden we in heel de Bijbel terug: geloof en ongeloof staan als licht en donker tegenover elkaar. Er zijn twee kampen die lijnrecht tegenover elkaar staan en verzoening is uitgesloten. Een tussenweg is er niet:

Wie niet vóór mij is, is tegen mij, en wie mij niet helpt om de schapen bij elkaar te drijven, jaagt ze uiteen. (Matteüs 12:30)

Aan de ene kant staan de mensen die hun eigen gang willen gaan en zich niets van God willen aantrekken. Aan de andere kant staan de mensen die zich door God van de slang willen verlossen en bij Hem willen horen en Hem liefhebben (Johannes 8:33-34; 1 Johannes 3:8). Deze tweedeling zien we al terug in de vijandigheid van Kaïn jegens Abel (Genesis 4).

Wat is de afloop van deze strijd tussen licht en donker?

Er zal steeds strijd zijn tussen deze partijen. De afloop van de strijd staat echter van te voren vast: 'Zij verbrijzelen je kop, jij bijt hen in de hiel'. De weg van de slang loopt onherroepelijk dood. Christus' relatie met zowel de uitverkorenen als de verworpenen, wordt duidelijk tot uitdrukking gebracht in Psalm 2:11-12:

Onderwerp u, toon de HEER uw ontzag,
breng hem bevend uw hulde.
Bewijs eer aan zijn zoon met een kus,
anders ontvlamt zijn woede, en uw weg loopt dood,
want bij het geringste ontsteekt hij in toorn.
Gelukkig wie schuilen bij hem.

De volkomen overwinning ligt in het zaad van de vrouw, bij uitstek Jezus Christus (zie Galaten 3:16). Maar pas nadat de slang en zijn nageslacht het de vrouw en haar nageslacht zeer moeilijk hebben gemaakt, hen in de hiel heeft gebeten. Buiten kijf staat echter dat deze strijd uiteindelijk leidt tot de doodsteek van de slang. Zijn kop zal vermorzeld worden. In feite is dit reeds gebeurd op Golgota, maar in de toekomst zal hij totaal vernietigd worden (Openbaring 20:10).

Een voortgaande strijd, maar de uitkomst staat vast

Tegen wie is de strijd gericht?

Nu is de strijd van Genesis 3:15 - de oorlog tussen de slang en de vrouw, tussen het zaad van de slang en het zaad van de vrouw - nog niet afgelopen. De strijd woedt in alle hevigheid. Petrus schrijft in zijn eerste brief:

Wees waakzaam, wees op uw hoede, want uw vijand, de duivel, zwerft rond als een brullende leeuw, op zoek naar een prooi. Stel u tegen hem teweer, gesterkt door uw geloof, in het besef dat uw broeders en zusters, waar ook ter wereld, onder hetzelfde leed gebukt gaan. (1 Petrus 5:8,9)

Geestelijke strijd

Nu gaat het niet om een strijd "gericht tegen mensen, maar tegen hemelse vorsten, de heersers en de machthebbers van de duisternis, tegen de kwade geesten in de hemelsferen" (Efeziërs 6:12). Geloven betekent ook vechten, het voeren van een geestelijke strijd. Het gaat in wezen om drie vijanden: de duivel, de wereld en onze eigen slechte aard.

'Jij bijt hem in de hiel' - 'Hij verbrijzelt je kop'

Hoe heeft Jezus de kop van de slang verbrijzeld?

Het leek er even op dat satan een overwinning op Jezus Christus zou behalen, toen hij aan het kruis stierf. "Jij bijt hem in de hiel," is de ultieme beet die de oude slang heeft uitgedeeld aan Jezus op het moment dat het slangenzaad, de trawanten van satan, hem te grazen namen. Het had er alle schijn van dat de slang en zijn nakomelingen de overwinning hadden behaald, maar schijn bedriegt. Na drie dagen stond Jesjoea Hamasjiach op uit het graf! Eerst toonde hij zich aan een paar vrouwen, daarna aan meer dan 500 mensen tegelijk en vervolgens aan de apostelen. De opstanding is geen verhaal uit de dikke duim. Nee, meer dan 500 mensen hebben dit meegemaakt en gezien. Jezus overwon de dood en hiermee werden de andere woorden van vers Genesis 3:15 vervuld: "Hij verbrijzelt je kop". Een slang kan definitief uitgeschakeld worden door hem de kop te vermorzelen en zo te doden. Jesjoea Hamasjiach heeft satan op Golgotha definitief verslagen; zijn kop is vermorzeld door Jezus' overwinning op hel, zonde en graf.

De strijd is nog niet voorbij

We hebben gezien dat de strijd nog niet voorbij is. Satan probeert gelovigen uit te schakelen en de gemeente te vernietigen door verleiding, valse leringen en vervolging. Maar we mogen er op vertrouwen dat de uitkomst van deze strijd vaststaat: satan wordt gebonden direct na de wederkomst van Jesjoea Hamasjiach.

Tot slot

God heeft een wereldomvattend plan bedacht voor de verlossing van de wereld, waarvan de uitkomst vaststaat en er is niemand die dat plan kan tegenhouden.³ Jesjoea Hamasjiach en zijn gemeente zullen overwinnen. Op Golgotha overwon Jezus de dood, hij overwon satan. En in de toekomst zal satan roemloos ten onder gaan in het eeuwige vuur, waar hij nooit meer uit zal komen (Openbaring 20:9-10). In Genesis 3:15 vinden we dit wereldomvattende plan reeds in een notendop terug.


Noten:

1. Dr. Tremper Longman: Genesis lezen, Uitgeverij De Vuurbaak, Barneveld, 2007, p.193.
2. De oorzaak van de zonde ligt niet bij de Schepper, maar bij het schepsel. Zonde is iets negatiefs, een gebrek aan iets. Zonde beketent 'niet tot je bestemming komen' of 'je doel missen'. Wat is dan het doel van de mens? De Westminster Catechismus drukt het kernachtig uit: "Het voornaamste doel van de mens is God verheerlijken en eeuwig van Hem genieten". Maar God schiep geen poppen zonder vrijheid, want alleen in de weg van de vrijheid is verheerlijking mogelijk. God heeft daarom van te voren besloten de weg van de vrijheid te volgen en daarbij voorzag Hij de zonde. Hij anticipeerde daarop door voorshands te voorzien in een plan om het probleem van de zonde het hoofd te bieden, waardoor Hij de zonde dienstbaar maakte om tot Zijn doel te komen. Nog voor de grondlegging van de wereld kende Hij ons reeds (Efeziërs 1:4). En in Openbaring 13 vers 8 staat: "Het Lam dat geslacht is van de grondlegging der wereld". Dit betekent dat lang tevoren de HERE God al vastgesteld had dat 'het Lam', Jezus Christus, geslacht zou worden. Jezus Christus 'werd mishandeld, maar verzette zich niet en deed zijn mond niet open. Als een schaap dat naar de slacht wordt geleid, als een ooi die stil is bij haar scheerders deed hij zijn mond niet open', zoals voorspeld door de profeet Jesaja. Hij offerde zichzelf op en hij gaf zijn leven voor zijn volk, voor zijn mensen, om hen te verlossen van het kwaad, van de dood. Gert-Jan Kroon drukt het als volgt uit: "God wist namelijk altijd al dat het fout zou gaan met de wereld. De mensen zouden zich van Hem afkeren, dat was bij Hem bekend. Toch heeft Hij de schepping doorgezet! Dat deed Hij, omdat Hij in zijn oneindige wijsheid ook al een verzoeningsplan had voorzien, namelijk, door middel van het kruis van Christus. Een eeuwigheid geleden was dit verzoeningsplan al vastgesteld door de Drieënige God! De Vader zou zijn Zoon als verzoeningsoffer afstaan aan de wereld. 'Want alzo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft': dat had God reeds besloten voordat Hij ook maar iets geschapen had" (Bron: 'Van de grondlegging der wereld' op http://tk.nktk.nl).

Lees verder

• Jezus Messias: De Messias geopenbaard in de Heilige Schrift
• Theologische, historische e.a. Joodse bezwaren tegen Jezus
• Genesis: De zondeval + het doel van de schepping van de mens
• Messiaanse psalmen wijzen op persoon/ambt Messias (Jezus)
• Jesaja 53 gaat niet over Jezus maar over de natie Israël