Jesaja 53:3: 'Hij werd veracht, door mensen gemeden': Jezus?

Jesaja 53 (52:13-15 en 53:1-12) gaat over de lijdende dienaar van de HEER. Volgens christenen is dit een profetie over Jezus. Critici vinden dit echter onzin. Ze zeggen bijvoorbeeld dat Jesaja 53 helemaal niet naar Jezus kan verwijzen, aangezien er staat dat de dienaar werd veracht en door mensen gemeden en door ons werd verguisd en geminacht. Terwijl in het Nieuwe Testament staat geschreven dat grote menigten Jezus volgden. Dit is niet met elkaar te rijmen.

Jesaja 53:3

• Jesaja 53:3 slaat volgens critici niet op Jezus
• 'Grote mensenmassa's volgden hem'
• De boodschap van Jezus wekt alom ergernis op
• 'Hosanna! Gezegend hij die komt in de naam van de Heer, de koning van Israël'
• Gebrek aan inzicht en traagheid van hart
• Jezus was niet de Messias die het volk voor ogen had
• De verwerping van de Messias en details van het lijden van de Messias

Jesaja 53:3 slaat volgens critici niet op Jezus

Jesaja 53 (52:13-15 en 53:1-12) gaat over de lijdende dienaar van de HEER. Het Tweede of Nieuwe Testament beschouwt Jezus als de ultieme vervulling van deze figuur over wie Jesaja profeteert en die volgens de profetie 'de schuld van velen droeg en het voor zondaars opnam'. Critici zijn echter de mening toegedaan dat Jesaja 53 helemaal niet gaat over Jezus. Christenen hebben ten onrechte vele van dit soort Messiaanse 'profetieën' in het Oude Testament ingelezen en toegepast op Jezus, zo wordt gesteld.

In dit artikel richt ik mij op het tekstgedeelte Jesaja 53 vers 3:

• "Hij werd veracht, door mensen gemeden, hij was een man die het lijden kende en met ziekte vertrouwd was, een man die zijn gelaat voor ons verborg, veracht, door ons verguisd en geminacht."

Ondermeer de atheïst Bart Klink verzet zich tegen een christologische interpretatie van Jesaja 53. Zijn kritiek dat Jesaja 53:3 op Jezus zou slaan, valt uiteen in drie delen.(1) Ten eerste werd Jezus niet door 'mensen gemeden'. Dit kunnen we volgens hem ontegensprekelijk uit het Nieuwe Testament opmaken:

• In Lucas 4:15 staat dat hij onderricht gaf in de synagoge en 'door allen geprezen' werd.
• Volgens Johannes 12:12-13 liep 'een grote menigte' Jezus tegemoet toen hij Jeruzalem in reed.
• Voorts laat het verhaal van de vijf broden en twee vissen zien dat Jezus veel aanhang had. Er hadden vijfduizend man met hem gegeten, vrouwen en kinderen niet meegeteld.

Het tweede kritiekpunt van Bart Klink richt zich op de opmerking dat de lijdende dienaar met ziekte vertrouwd was, terwijl Jezus dat volgens hem niet was. Dit punt behandelen we in aan apart artikel. Ten slotte staat er volgens Klink helemaal nergens in het Nieuwe Testament dat Jezus 'zijn gelaat verborg'. Dat zou ook ridicuul zijn voor iemand die zo veel predikte en onder de mensen was als Jezus, aldus de gedecideerde atheïst. Ook dit kritiekpunt komt in het vervolgartikel over Jesaja 53:3 aan de orde.

'Grote mensenmassa's volgden hem'

De zinsnede dat een grote menigte Jezus volgde, zien we vaak opgetekend in het Nieuwe Testament. Twee voorbeelden om dit te illustreren:

• "En grote groepen mensen volgden hem, uit Galilea en Dekapolis, uit Jeruzalem en Judea en uit het gebied aan de overkant van de Jordaan" (Matteüs 4:25).

• Hij daalde de berg af en grote mensenmassa’s volgden hem (Matteüs 8:1).

Zo op het eerste gezicht lijkt dit het argument van Bart Klink te onderstrepen, maar schijn bedriegt. Ik zal dat hieronder nader uiteenzetten.

In de perikoop Lucas 4:16-30 lezen we dat Jezus' eerste optreden in de plaats waar hij was opgegroeid, Nazareth, hem bijna de das omdeed. De boodschap van Jezus in de synagoge maakt zijn toehoorders furieus en zij drijven Jezus de stad uit naar een bergklip toe om hem vandaar naar beneden te storten. Ze wilden deze eigenwijze stadsgenoot wel eens even een lesje leren. Deze categorische afwijzing van Jezus in Nazareth vindt een parallel in de verwerping van Jezus als Messias door een groot deel van Israël - op diverse plaatsen in het land door verschillende personen en groepen, waardoor er ruimte komt voor verzoening van de heidenvolken (zie de Romeinenbrief van Paulus).(2)

Dat Jezus naar het leven gestaan werd, zien we als een rode draad terugkomen in de nieuwtestamentische geschriften. Overal waar hij ging werd tegen hem samengezweerd door bepaalde figuren uit de religieuze elite die zich in hun machtspositie zagen aangetast door zijn leringen en wonderen (zie o.a. Marcus 3:1-6). Uiteindelijk leidde dit tot het verraad van één van de twaalf die tot de binnencirkel van Jezus behoorde, en zijn dood aan het kruis. Het verraad komt overigens niet alleen van de zijde van Judas, maar het komt terug bij de andere discipelen die hem in de steek laten, verloochenen en verdwijnen.

Jezus wordt na zijn gevangenneming overgeleverd aan de overpriesters en zij leveren Jezus uit aan de Romeinen die hem laten kruisigen, ofschoon het Pilatus zwaar valt om Jezus te veroordelen. Tot drie keer toe houdt de Romein Pontius Pilatus, de prefect van Judea, de hogepriesters en de leiders en het volk voor: ‘Wat voor kwaad heeft die man dan gedaan?' Hij laat de toegestroomde menigte kiezen tussen de vrijlating van Jezus of Barabas, een gevreesde schurk. De mensen kiezen voor Barabas en Jezus wordt aan het kruis ter dood gebracht. Hij stierf een verlaten en eenzame dood.

De boodschap van Jezus wekt alom ergernis op

Bart Klink haalt het bekende verhaal van 'de vijf broden en twee vissen' aan om te demonstreren dat Jezus veel aanhang zou hebben gehad. Maar liefst vijfduizend man hebben met hem gegeten, vrouwen en kinderen niet meegeteld! Hoezo niet populair en door mensen gemeden? Hoeveel mensen kunnen bogen op zo'n grote groep toehoorders?

Het verhaal staat opgetekend in Johannes 6. Wat kan er gezegd worden van de motieven en drijfveren van de mensen om Jezus te volgen? In Johannes 6:2 staat geschreven dat een grote menigte mensen hem volgde, "omdat ze gezien hadden welke wondertekenen hij bij zieken deed". De mensen volgden Jezus dus niet in het geloof dat hij de Messias is, of uit liefde, maar ze werden gedreven door nieuwsgierigheid en ze hoopten op nog meer wondertekenen. Het is deze zelfzuchtige verwachting die hen naar Jezus dreef. Op het einde van het hoofdstuk, in vers 66, haken verschillende van zijn volgelingen - in de zin van leerlingen - af, vanwege de aanstotelijke en ergerniswekkende boodschap van Jezus' zelfopoffering als de enige weg tot God. In het daaropvolgende vers spreekt hij 'de twaalf' aan en het lijkt er op dat zij de enige overgeblevenen zijn. Deze twaalf hebben hem de rug niet toegekeerd. In Johannes 12:37 staat samenvattend over Jezus' prediking onder de mensen geschreven: "Ondanks de wondertekenen die hij voor hun ogen gedaan had, geloofden ze niet in hem."

'Hosanna! Gezegend hij die komt in de naam van de Heer, de koning van Israël'

Dan haalt Klink ten slotte Johannes 12:12-13 aan, waar 'een grote menigte' Jezus tegemoet liep tijdens de intocht in Jeruzalem:

• De volgende dag was er al een grote menigte in Jeruzalem voor het feest. Toen ze hoorden dat Jezus ook zou komen, haalden ze palmtakken en liepen ze de stad uit, hem tegemoet, terwijl ze riepen: ‘Hosanna! Gezegend hij die komt in de naam van de Heer, de koning van Israël.’ Jezus zag een ezel staan en ging erop zitten, zoals geschreven staat: ‘Vrees niet, Sion, je koning is in aantocht, en hij zit op een ezelsveulen.’ Zijn leerlingen begrepen dit aanvankelijk niet, maar later, toen Jezus tot majesteit verheven was, herinnerden ze zich dat dit over hem geschreven stond, en dat het zo ook gebeurd was. De mensen die erbij waren geweest toen hij Lazarus uit het graf riep en uit de dood opwekte, waren van die gebeurtenis blijven getuigen. Daarom ging de menigte hem ook tegemoet, omdat ze gehoord hadden dat hij dit wonderteken had gedaan. En de farizeeën zeiden tegen elkaar: ‘Je ziet dat we niets bereikt hebben: kijk maar, de hele wereld loopt achter hem aan.’ (Johannes 12:12-19)

De hele wereld loopt achter de man uit Nazareth aan! Dat onderstreept onmiskenbaar het gelijk van Bart Klink, zou je zeggen. Bij oppervlakkige lezing zou je dat kunnen denken en daarom is het goed - ook nu weer - om de context erbij te betrekken.

De menigte weet dat Jezus Lazarus uit de doden had opgewekt en ze zijn uitzinnig van vreugde. Iemand die niet alleen zieken genas maar zelfs doden liet opstaan uit de dood, moet wel de Messias zijn. Ze gaan hem met palmtakken tegemoet en ze roepen hem de woorden uit Psalm 118:25-26 toe, een Messiaanse Psalm waarin de koning wordt toegezongen. Ze noemen Jezus 'de koning van Israël'. Uit hun woordkeuze kan opgemaakt worden dat ze hem bekeken vanuit een volledig aards perspectief (zie ook Johannes 6:15, 18:33. 37-39; 19:3,12). Zij zagen de Messias op hun eigen manier en niet op de door God gewilde manier, dat wil zeggen als de Messias die de weg van vernedering (Jesaja 53:4vv) en verhoging (Jesaja 52:13) moest gaan. De Messias zou in de beleving van het volk niet lijden, maar juist een machtige koning zijn die het Joodse volk zou verlossen van zijn vijanden, zoals de Romeinen die het in deze periode voor het zeggen hadden in het Joodse land.

Jezus voldeed echter niet aan deze verwachting en hij wilde ook niet aan deze verwachting voldoen. Enerzijds liet hij zich binnenhalen als Messias, waarmee hij liet zien dat hij koning had kunnen worden als hij dat had gewild. Hij had het lijden eenvoudig uit de weg kunnen gaan, als hij - als een populist - aan de verwachtingen van het volk tegemoet was gekomen. Anderzijds liet hij duidelijk merken dat hij niet de Messias was die het volk dacht dat hij was. Nee, hij zou niet met geweld de Romeinen verdrijven. Hij was de Zoon van God, die moest lijden en sterven. Dat hij op een ezel reed - die hij speciaal door zijn discipelen had laten halen in een klein dorpje - en niet op een paard, het vervoermiddel bij uitstek in tijden van oorlog, was hiervan het teken bij uitstek. Hiermee gingen de woorden uit zacharia 9:9 in vervulling:

• Juich, Sion, Jeruzalem, schreeuw het uit van vreugde! Je koning is in aantocht, bekleed met gerechtigheid en zege. Nederig komt hij aanrijden op een ezel, op een hengstveulen, het jong van een ezelin.

Ofschoon Jezus altijd al Koning is geweest, zal hij pas later het koningschap als bekroning op zijn volbrachte werk op Gogoltha op zich nemen (Openbaring 19:6).

Gebrek aan inzicht en traagheid van hart

Christus is als 'Vredevorst' gekomen (Jesaja 9:6). Ook zijn discipelen begrepen dit aanvankelijk niet. Hoe kon Jezus in vredesnaam koning zijn als hij niet de Messias was die een einde zou maken aan de Romeinse overheersing van het Land Israël? Zij legden, net als het volk, de nadruk op het politieknationale aspect van de oudtestamentische messiaanse profetieën, dat de Messias het volk Israel zou verlossen en het koningschap in Israel zou herstellen (zie Amos 9:11; Micha 4:6-8). Maar dit is slechts één zijde van de medaille. Het beeld van de lijdende Messias komt op verscheidene plekken in de Tenach naar voren, onder andere in Jesaja 53 en Psalm 22. Zelfs zijn leerlingen onderkenden dit niet. Ook in hun denken was geen plaats voor een lijdende Messias, ondanks alles wat er over geschreven stond.

Petrus belijdt in Matteüs 16 dat Jezus de Messias, de Zoon van de levende God is. Daarop verbood Jezus de leerlingen ook maar tegen iemand te zeggen dat hij de Messias was. Jezus is bevreesd dat de mensen verkeerde verwachtingen van hem zullen hebben en in hem een Messas zullen zien die voor aardse verlossing zorgt en het juk van de Romeinen afwerpt. Vanaf die tijd begon Jezus zijn leerlingen duidelijk te maken dat hij naar Jeruzalem moest gaan en veel zou moeten lijden door toedoen van de oudsten, de hogepriesters en de schriftgeleerden, en dat hij gedood zou worden, maar op de derde dag uit de dood zou worden opgewekt. Petrus nam Jezus echter terzijde en begon hem fel terecht te wijzen: ‘God verhoede het, Heer! Dat zal u zeker niet gebeuren!’ Petrus moet gedacht hebben dat dit niet de bestemming was van Gods Messias! Die zou toch zeker nietLijden en sterven en dan nog wel door geestelijke leiders? Dat is onvoorstelbaar.

In Lukas 24:13-35 staat het verhaal van de twee Emmaüsgangers, twee van de leerlingen van Jezus die op weg waren naar een dorp dat Emmaüs heet. De twee zijn verdrietig, teleurgesteld en gedesillusioneerd, want met de kruisiging van Jezus is werkelijk al hun hoop de bodem ingeslagen. Zij verstonden de gebeurtenissen niet, omdat ze slechts op één aspect van de Messiaanse profetieën waren gefocust; over - hoe menselijk - 'kokerdenken' gesproken! Dan opeens loopt een vreemdeling met hen op en hij stelt ze allerlei vragen over de voorbije gebeurtenissen. De twee zeggen onder andere: "Wij leefden in de hoop dat hij degene was die Israël zou bevrijden, maar inmiddels is het de derde dag sinds dit alles gebeurd is" (vers 21). Op een gegeven ogenblik zegt deze vreemdeling tegen ze:

• ‘Hebt u dan zo weinig verstand en bent u zo traag van begrip dat u niet gelooft in alles wat de profeten gezegd hebben? Moest de Messias al dat lijden niet ondergaan om zijn glorie binnen te gaan?’ Daarna verklaarde hij hun wat er in al de Schriften over hem geschreven stond, en hij begon bij Mozes en de Profeten. (Lukas 24:25-27)

Niet veel later, toen hij in het dorp met hen aan tafel aanlag, werden hun ogen geopend en herkenden ze Jezus in de vreemdeling. En hij maakte hun verstand ontvankelijk voor het begrijpen van de Schriften.

Jezus was niet de Messias die het volk voor ogen had

Het patroon dat zich aftekent is dat mensen Jezus' onderricht prijzen (Lukas 4:15) en hem volgen om getuige te zijn van wondertekenen (Johannes 6:2), maar desondanks niet in hém geloven, dat wil zeggen in Jezus als de lijdende dienaar van de Heer die zal sterven voor de zonden van de mensen (Jesaja 53:5-7,12; Marcus 10:45; Johannes 1:29, 3:16; Handelingen 8:30-35). Ze projecteren daarentegen hun zelfgemaakte aardse beeld van de Messias - als degene die het juk van de Romeinen zal afwerpen - op Jezus. In Johannes 6:15 lezen we bijvoorbeeld dat de menigte Jezus wilden dwingen mee te gaan teneinde hem tot koning uit te roepen. Jezus trok zich toen terug, alleen. Zoals geschreven staat, zal de Messias niet worden geloofd (Jesaja 53:1-2).

Often people suggest that Jesus was rejected by his people because they just wanted a “political” messiah, as opposed to a “spiritual” messiah. But actually, the reason many did not accept Jesus was because they were looking for a Messiah to come with judgment on the enemies of God, and he came with an offer of forgiveness and peace instead. It wasn’t that they hadn’t read the scriptures, but rather that Jesus didn’t fit their reading. They expected the kingdom of God to be established by killing everyone who wasn’t righteous. But instead, God would gain a kingdom of pure-hearted followers, not by destroying all the impure, but by purifying sinners and atoning for their sins himself. The Messiah would indeed come again some day in judgment, but for now he was extending an invitation of forgiveness to everyone who would take it.(4)

Ook de discipelen van Jezus waren er heilig van overtuigd dat het Jezus' missie was om de Romeinen het land uit te gooien en het koningschap over Israël te herstellen. Na zijn opstandig zeiden ze tegen hem: "Heer, gaat u dan binnen afzienbare tijd het koningschap over Israël herstellen" (Handelingen 1:6)?

De verwerping van de Messias en details van het lijden van de Messias

In heel Jesaja 53 staan details van het lijden van de Messias. In vers 3 staat dat hij wordt veracht, verguisd en geminacht. Hij wordt verworpen. Over Jezus' verhoor lezen we in het Nieuwe Testament:

Daarop spuwden ze hem in het gezicht en sloegen hem. Anderen stompten hem en zeiden: ‘Profeteer dan maar eens voor ons, messias, wie is het die je geslagen heeft?’ (Matteüs 26:67-68)

Als Jezus aan het kruis hangt, krijgt hij allerlei spottende opmerkingen en schimpscheuten van voorbijgangers over zich heen:

De voorbijgangers keken hoofdschuddend toe en dreven de spot met hem: ‘Ach, kijk nu toch eens! Jij die de tempel afbreekt en in drie dagen weer opbouwt, red jezelf toch door van het kruis af te komen.’ Ook de hogepriesters en de schriftgeleerden maakten onder elkaar zulke spottende opmerkingen: ‘Anderen heeft hij gered, maar zichzelf redden kan hij niet; laat die messias, die koning van Israël, nu van het kruis afkomen. Als we dat zien, zullen we geloven!’ Ook de twee andere gekruisigden beschimpten hem. (Marcus 15:29-32)

Deze scène werd ook voorzegd in de Psalmen:

Maar ik ben een worm en geen mens, door iedereen versmaad, bij het volk veracht. Allen die mij zien, bespotten mij, ze schudden meewarig het hoofd: ‘Wend je tot de HEER! Laat hij je verlossen, laat hij je bevrijden, hij houdt toch van je?’
(Psalmen 22:7-9)

Hij werd gezien als een van God geplaagde en geslagene en verdrukte (Jesaja 53:4). Jezus werd gegeseld, geslagen en bespot en vervolgens aan een kruis gehangen. Als een veroordeelde misdadiger van het ergste soort. Indertijd was de kruisdood de vreselijkste straf die men kon bedenken. Het was voor zowel Grieken als Romeinen een schandalige dood, geschikt voor de meest zware en verschrikkelijke misdadigers. Voor de Joden gold het ook als een vloek. Op een gehangene rust Gods vloek (Deuteronomium 21:22-23). Erger kan niet. Daarom werd hij veracht en door mensen gemeden.

Maar hij was het die onze ziekten droeg, die ons lijden op zich nam. Wij echter zagen hem als een verstoteling, door God geslagen en vernederd. (Jesaja 53:4)

'Toch kende de wereld hem niet'
"Het Woord was in de wereld, de wereld is door hem ontstaan en toch kende de wereld hem niet. Hij kwam naar wat van hem was, maar wie van hem waren hebben hem niet ontvangen" (Johannes 1:10-11).


Klik hier voor een special over Bijbelse profetieën in OT over Messias die vervuld zijn door Jezus.

Noten

1. Klink, Bart: Jesaja 53: een voorbeeld van een uitgekomen profetie? http://www.deatheist.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=111:jesaja-53-een-voorbeeld-van-een-uitgekomen-profetie&catid=2:artikelen&Itemid=3 (voor de laatste keer geraadpleegd op 16-10-2010)
2. Dit betekent geenszins dat God zijn volk verstoten heeft en dat de christelijke kerk in de plaats van Israel is gekomen! "De genade die God schenkt neemt hij nooit terug, wanneer hij iemand roept maakt hij dat niet ongedaan" (Romeinen 11:29). Paulus maakt in de Romeinenbrief duidelijk dat slechts een deel van Israël onbuigzaam werd, en dat alleen 'totdat de volheid der heidenen binnengaat'. En op dat moment zal heel Israël worden gered.
3. Preek gereformeerde Kerk Vrijgemaakt: http://www.emmausgangers.nl/pagina.php?n=247 (voor de laatste keer geraadpleegd op 17-10-2010)
4. http://kingdomlivinglife.com/pdfs/Kingdom%20Surprise.pdf (voor de laatste keer geraadpleegd op 08-04-2011)
5. Paul J. Bucknell: The Making of a Godly Leader; http://www.foundationsforfreedom.net/Topics/ADT/Courses/Isaiah-ADT2-53.01-03_Leadership.html#Anchor-23522 (voor de laatste keer geraadpleegd op 18-10-2010)

Lees verder

• Jesaja 53 & Jezus' optreden in de tempel: Jezus agressief?
• Jesaja 53: Had Jezus' uiterlijk niets meer van een mens?
• Jesaja 53: Profetieën Oude Testament vervuld door Jezus
• Jesaja 53 gaat niet over Jezus maar over de natie Israël
• Messiaanse psalmen wijzen op persoon/ambt Messias (Jezus)