Psalm 23: David en leiderschap in tijden van crisis

Psalm 23 geeft handvatten voor persoonlijk leiderschap in een tijd van crisis. Psalm 23 uit het Oude Testament van de Bijbel is geschreven door David de zoon van Isai. David heeft meerdere Psalmen geschreven maar psalm 23 is een tekst waarin persoonlijk leiderschap beschreven is. Persoonlijk leiderschap heeft alles te maken met het bewustzijn en herkennen van emoties. Controle willen hebben over emoties staat haaks op het persoonlijk leiderschap. Psalm 23 is niet voor niets de meest geciteerde tekst binnen het Christendom en Joodse cultuur. Het is een Psalm die voor veel mensen in een behoefte voorziet in moeilijke tijden. De beschrijving van de functie van de herder is herkenbaar voor iemand die leiding nodig heeft.

Verschillende boeken over Psalm 23 en David als herder

Er zijn verschillende Nederlandse en Engelstalige boeken verschenen over Psalm 23 en over David als herder. In al die beschrijvingen wordt Psalm 23 vanuit verschillende oogpunten uitgelegd. In de meeste boeken komt het leiderschap van David steeds aan de orde. Het gaat dan om leiderschap en handelen in moeilijke tijden. Dat is ook vaak de reden waarom Psalm 23 zo aanspreekt bij de mensen die met een moeilijke levensfase te maken krijgen.

Verschillende vertalingen van Psalm 23

De tekst van Psalm 23 is in verschillende talen geschreven. Ook in de Nederlandse taal zijn er verschillende vertalingen van de Psalm. De Naardense vertaling geeft echter een vertaling die het dichtst bij de Hebreeuwse grondtekst ligt. De vertaler van de Naardense bijbel, Pieter van Oussoren, heeft de tekst geschreven die zoveel mogelijk overeenkomt met de Hebreeuwse grondtekst. Hierbij is er bij de vertaling van de psalmen rekening mee gehouden dat de tekst oorspronkelijk gezongen of voorgedragen moet worden.

Handvatten van David voor persoonlijk leiderschap

Aan de hand van elk vers geeft David zichzelf handvatten om zijn angst te overwinnen en een bron van persoonlijk leiderschap aan te boren. Het eerste vers is als het ware al de samenvatting van Davids conclusie. De Psalm begint met 'De Heer is mijn herder' maar is eigenlijk de slotconclusie na het observeren van een kudde schapen in de woestijn. David ontdekt in de stilte en, in het gedrag van de schapen met hun herder, dat de Heer zijn herder is. In elk vers van Psalm 23 is te lezen over het steeds sterker wordende persoonlijke leiderschap van David. Het moment waarop David Psalm 23 creëert is de basis van zijn leiderschap om later het volk Israël te leiden.

Psalm 23 in de Naardense bijbelvertaling

1. De Ene is mijn herder, mij zal niets ontbreken;
2. In weiden vol groen vlijt hij mij neer, hij voert mij mee naar wateren van rust;
3. Mijn ziel keert door hem in mij terug, hij leidt mij in sporen van gerechtigheid omwille van zijn naam.
4. Ook als ik moet gaan door een dal vol schaduw van dood, kwaad zal ik niet vrezen, want gij zijt bij mij; uw staf en uw stok,
die zullen mij vertroosten.
5. Gij bereidt voor mijn aanschijn een tafel tegenover mijn benauwers; gij zult mijn hoofd betten met olie, mijn beker is overvol.
6. Mij achtervolgen slechts goedheid en vriendschap, al de dagen van mijn leven; terugkeren mag ik in het huis van de Ene, tot in lengte van dagen.

Psalm 23 in de Nieuwe Bijbel Vertaling (NBV)

Een psalm van David.
1. De HEER is mijn herder,
het ontbreekt mij aan niets.
2. Hij laat mij rusten in groene weiden
en voert mij naar vredig water,
3. Hij geeft mij nieuwe kracht
en leidt mij langs veilige paden
tot eer van zijn naam.
4. Al gaat mijn weg
door een donker dal,
ik vrees geen gevaar,
want U bent bij mij,
Uw stok en uw staf,
zij geven mij moed.
5. U nodigt mij aan tafel
voor het oog van de vijand,
U zalft mijn hoofd met olie,
mijn beker vloeit over.
6. Geluk en genade volgen mij
alle dagen van mijn leven,
ik keer terug in het huis van de HEER
tot in lengte van dagen.

Vers 1: De Heer is mijn herder

David is op de vlucht voor koning Saul. Saul wil David doden omdat hij hem als bedreiging van zijn koningschap ziet en de mensen David meer als hun leider zien dan Saul. Bij David zit de angst er goed in en hij weet zich geen raad meer. David was grootgebracht als schaapherder en kende dus het gedrag van schapen en, hoe hij als hun leider de kudde moest onderhouden. Maar door de angst is David geen leider meer over zichzelf. David is al lange tijd op de vlucht als hij Psalm 23 schrijft. Ergens in de bergen van de Negev, de woestijn in Israël, zit David zijn situatie te overdenken. Ondertussen ziet hij een herder met een kudde schapen op een berghelling lopen. Dit is het moment dat David kan reflecteren op zijn vluchtgedrag en wat hij nodig heeft om niet steeds te hoeven vluchten.

Bewustwording net als David als voorwaarde voor persoonlijk leiderschap

David herinnert zich zijn bekwaamheid als herder weer. Hij observeert de kudde en de herder verderop. Hij merkt iets wonderlijks op waarvan hij zich nooit bewust is geweest. David komt tot een vernieuwing van zijn geloof in God. Hij beseft dat de Heer zijn herder is. Het lijkt erop dat hij dat was vergeten. Door het zien van de schapen en de herder herinnert David wat hij allemaal heeft meegemaakt. Voor persoonlijk leiderschap is bewustwording van fundamenteel belang.

Vers 2: David aan grazige weiden en rustig water

In de woestijn zijn er geen grazige weiden vol met groen gras en ook is er weinig water te vinden. David ziet wat de herder met de schapen doet. Hij leidt ze naar een helling waarop hij het risico neemt dat ze er vanaf kunnen glijden. In het westerse denken lijkt het misschien een vreemde zaak om dat te doen. Maar in de woestijn kan er op berghellingen in korte tijd jong groen opbloeien. Vanuit een bepaalde windrichting wordt er namelijk vocht aangevoerd en wordt 'opgevangen' door de berghellingen. De herder heeft oog voor welke windrichting er afgelopen dagen is geweest en leidt zijn kudde van het ene stuk groen naar het volgende stuk groen. Op die manier geeft de herder leiding aan zijn kudde.

Meditatie: leiding over emotie

De herder kent de taal van de natuur. Hij kan die 'taal' alleen begrijpen als hij daarvoor de tijd neemt. In de religieuze traditie's noemt men dat 'Stille tijd' of 'meditatie'. Als de herder geen tijd neemt om op de windrichting te letten kan dat als gevolg hebben dat zijn kudde lange tijd geen voedsel heeft. Als hij niet de 'taal' spreekt van de natuur is hij geen goede herder en zal zijn kudde geen voedsel vinden. Als David geen rust zou nemen krijgt hij geen leiding over zijn angst. Nu ontdekt hij dat hij door zijn 'stille tijd' met God de leiding over zijn emotie's krijgt. David ontdekt dat God er altijd is en hem door moeilijke situaties zal leiden.

Vers 3: David in de loopgraaf tussen onrecht

David ontdekt dat God hem opnieuw in het 'spoor der gerechtigheid' kan leiden. David ervaart heel sterk dat hem onrecht wordt aangedaan door Saul. Die ontdekking geeft hem nieuw inzicht en 'verkwikt' zijn ziel. Maar David doet een andere diepgaande ontdekking, namelijk dat het 'spoor der gerechtigheid' als een loopgraaf is. In de Hebreeuwse grondtekst kan dit zo vertaald worden omdat David zijn ervaring met de Filistijnen en Goliath herinnert. (1 Samuël 17: 20). God leidde hem naar het slagveld door de loopgraaf naar de confrontatie met Goliath. Ook hierin herinnert David dat God erbij was. Hij beseft dat God al heeft voorzien om een weg te maken dwars door het onrecht heen.

Vers 4: David balans in gerechtigheid

In vers vier is een sterke vorm van persoonlijk leiderschap te zien. David neemt weer de leiding over zijn angst. Hij herinnert zijn heldenmoed toen hij door de loopgraaf het onrecht, wat hen door de Filistijnen werd aangedaan, tegemoet ging. Goliath daagt het volk Israël uit om een man te kiezen die met hem de strijd aan wil gaan. Als die persoon hem verslaat zullen de Filistijnen het volk Israël dienen. David herinnert zich het moment dat hij voor Goliath stond in het Eikendal. (1 Sam.17:2) De 'stok' en 'staf' staan symbool voor de balans in gerechtigheid. David ervaart het onrecht van zijn vijanden maar wordt zich bewust dat God voor de eeuwige gerechtigheid zorgt.

Vers 5: David heeft controle en persoonlijk leiderschap

Persoonlijk leiderschap gaat vooral over problemen of bepaalde situaties 'loslaten'. David kwam tot inzicht dat hij niet verweven was met de situatie waarin hij terecht was gekomen. Doordat hij weer opnieuw tot inzicht kwam dat God er altijd bij is, zag David dat alle problemen vóór hem stonden en geen deel van zijn binnenste emotie's uitmaakten. Net zoals Goliath vóór hem stond. David komt tot inzicht dat hij geen controle over zijn angst kan hebben maar de leiding over de feitelijke situatie kan nemen. In de strijd tegen Goliath nam David ook de leiding en liet zich niet leiden door de angst. Hij nam juist bewust het initiatief om zijn eigen volk te leiden.

Bewustwording van persoonlijk leiderschap

Voor persoonlijk leiderschap is bewustwording heel belangrijk. David werd zich tijdens zijn 'stille tijd' bewust van het onderscheid dat hij moest maken tussen reële en niet reële zaken. Hij werd zich bewust dat de angst over hem de leiding had genomen. Hij kon nu afstand nemen van de patronen waardoor hij het persoonlijk leiderschap kwijt was.

Vers 6: persoonlijk leiderschap doet volgen

David komt weer volledig op kracht en misschien wel sterker dan voorheen. Hij ziet hoe de schapen de herder volgen en past dat toe op zijn eigen leven. Hij ontdekt hoe de schapen vol vertrouwen de herder volgen. De schapen die genoeg te eten krijgen, ook al moeten ze af en toe even over een moeilijk stuk bergwand. David ontdekt dat het ook zo in zijn leven is. Voordat hij Psalm 23 schrijft zit hij in een moeilijk tijd maar God is erbij en gelijktijdig krijgt David leiding over zijn leven. Deze situatie stelt in wezen niets voor ten opzichte van de strijd met Goliath. Als de schapen de herder volgen dan zullen ze voldoende eten krijgen. Als David God als herder blijft volgen zal het goed komen.

Lees verder

• Dienstbaar leiderschap in kerk en samenleving
• Leiderschap in een onderneming en bijbels advies
• Leiderschap: lessen van Jethro en Mozes in Exodus