Leiderschap: lessen van Jethro en Mozes in Exodus

De beschrijving en de grondlegging van management en leiderschap ligt al in de tijd van het Oude Testament van de Bijbel. Als Mozes denkt dat hij zijn taak als leider van het volk Israël goed doet, is het zijn schoonvader Jethro die er een andere frisse visie op heeft om het anders en beter te doen. Jethro was niet alleen priester maar waarschijnlijk was hij een zeer ervaren leidinggevende in zijn land dat we nu kennen als Saoedi-Arabië. Het soort leiderschap van Jethro was nieuw voor Mozes. De methode van Mozes was niet meer effectief en hij stond open voor een nieuwe aanpak. Daaruit is op te maken dat leiderschap zelf regelmatig vernieuwend moet zijn om het als leider vol te houden. Vervolgens heeft die vernieuwing effect op de organisatie. De praktische les van Jethro kunnen we ook vandaag nog toepassen.

Wie was Mozes

Mozes is geboren ten tijde van de slavernij van het volk Israël onder het bewind van de Egyptische Farao. Men was bezig om de steden Raämses en Pitom te bouwen. Het volk werd echter opstandig waardoor de Farao bang was dat ze in aantal groter zouden worden dan de Egyptenaren. De Farao liet daarom alle pasgeboren jongetjes in de rivier de Nijl gooien. De pasgeboren Mozes werd door zijn ouders verborgen maar toen dat niet meer ging legden ze hem in een mandje in de Nijl, op de plek waar de dochter van de Farao zich elke dag ging baden. De zus van Mirjam zorgde dat ze aanwezig was op het moment dat Mozes door de dochter van Farao werd gevonden. Mirjam vertelde de dochter van de Farao dat ze wel een vroedvrouw wist. Op latere leeftijd groeide Mozes op aan het hof van de Farao. Mozes werd volwassen en zag hoe zijn volk werd onderdrukt. Hij sloeg een Egyptenaar dood en vluchtte naar Midjan. Daar trouwde hij met Sippora. Na een aantal jaren verscheen God aan Mozes en gaf hem opdracht om het het volk Israël uit Egypte te bevrijden en naar het beloofde land te leiden.

Wie was Jethro

Nadat Mozes een Egyptenaar had gedood vluchtte hij naar Midian. Daar ontmoette hij Jethro en diens dochter Zippora(vogeltje). Mozes werkt daar veertig jaar als herder voor Jethro en trouwt vervolgens met Zippora. Jethro was een priester uit Midian. In de Bijbel wordt Jethro geïntroduceerd in Exodus 2:18 als Rehuël, wat zoiets als ´vriend van God´ betekent. Jethro kwam uit Midian, een gebied dat zich uitstrekt langs de oostelijke rand van de Golf van Aqaba, wat vandaag de dag het noordwesten van Saudi-Arabië is. Sommigen geloven dat Midian in het Sinaï-schiereiland gelegen was. Bijbelse kaarten uit de oudheid omschrijven Midian op beide locaties. De naam Rehuël of Jethro is waarschijnlijk een ambtsnaam en betekent zoiets als ´hoogheid´ of ´eminentie´. Vervolgens keerde Mozes terug naar Egypte om zijn volk, de Hebreeën, te bevrijden en naar het land Kanaän te leiden, het "beloofde land".

Situatie van Mozes na de uittocht van het volk Israël uit Egypte (Exodus)

Het was Mozes gelukt om onder leiding van God het volk Israël te bevrijden uit Egypte. (Exodus 13-14) Jethro hoorde het verhaal over de grote wonderdaad van God en wilde zijn schoonzoon bezoeken. Samen met Sippora en haar twee zonen Gersom en Eliëzer, gingen ze bij Mozes op bezoek. Mozes vertelde het hele 'avontuur' en Jethro was super enthousiast hoe God hen gered had. Samen gingen ze onder het genot van een maaltijd God loven en prijzen. Zoals gewoonlijk hield Mozes de volgende dag een 'spreekuur' voor het volk. Het spreekuur duurt echter de hele dag. Van 's ochtends tot 's avonds. Jethro ziet dit een tijdje aan en vraagt aan Mozes wat dit te betekenen heeft. Mozes legt uit dat het volk naar hem toekomt om problemen op te lossen en voor hen God te raadplegen. Jethro confronteert Mozes met het feit dat hij het niet goed doet. Zijn schoonvader legt uit dat Mozes eraan zal bezwijken, een burn-out zouden we vandaag zeggen. Wat en hoe Mozes het doet kan hij niet alleen volhouden.

Leiderschaps van Jethro

Vanuit de grondtekst maken we op dat Jethro zijn schoonzoon Mozes hard tot de orde roept. Hij beveelt Mozes om naar hem te luisteren. Jethro spreekt het volgende tot Mozes:

Exodus 18
"Wat je doet, is verkeerd. 18 Je mat jezelf te veel af en ook van de mensen die bij je komen, vraag je te veel. Dit is een veel te zware taak voor je, je kunt dit niet alleen doen. 19 Luister, ik zal je een goede raad geven en God zal je helpen. Het is jouw taak het volk bij God te vertegenwoordigen en hun geschillen aan hem voor te leggen. 20 Prent hen in zich te houden aan de wetten en richtlijnen. Leer hun hoe ze moeten leven en wat ze moeten doen. 21 Maar kies daarnaast enige flinke mannen uit het volk. Mannen die ontzag hebben voor God, die betrouwbaar zijn, die zich niet laten omkopen. Stel hen aan als leiders over duizend, honderd, vijftig en tien man. 22 Zij kunnen de dagelijkse rechtszaken afhandelen. De grote zaken leggen ze aan jou voor, de kleine geschillen lossen ze zelf op. Zo kunnen zij je taak verlichten. 23 Als je het zo aanpakt – en als God het zo wil – kun je het zelf volhouden en gaan al deze mensen tevreden naar huis."

Les van Jethro voor ander leiderschap

We zien in Exodus 18 een mooie les. Deze les is kortweg gezegd; het aansporen om iets op een nieuwe manier aan te pakken. We kunnen jarenlang dingen doen voor ons bedrijf, voor onszelf, voor ons gezin, voor de kerk etc. maar gaat het wel goed? Je kunt in een patroon gegroeid zijn waarin je geen of minder goed een instrument voor God kunt zijn. Moet je tevreden zijn met de situatie zoals hij is? Mozes was dat wel en volgens hem ging het goed. Volgens Jethro ging het niet goed en volgens zijn visie ging het beter. Denk er eens over na welke dingen in jouw leven een vast patroon zijn geworden. Verbeter dat volgens de methode van Jethro.

• wees bij God en breng alles voor God
• wees een 'spreekbuis' tussen God en jouw omgeving, je bedrijf, gezin, etc.
• Verklaar Gods Woord op eenvoudige en praktische wijze aan de mensen
• Stel doelen en verdeel taken
• zoek dappere en gelovige mensen die je kunnen helpen om de doelen te bereiken.

Moderne communicatie en beleidsplan voor leiderschap

De methode van Jethro wordt nog steeds bewust of onbewust in verschillende situaties toegepast. Mooi voorbeeld is dat van Melvin Redeker, een Nederlandse bergbeklimmer. Hij is spreker en coach voor zakenmensen en managementteams en spreekt over het 'geheim' van succesvol samenwerken. Redeker beschrijft op zijn website www.inspiratiespreker.nl hoe je met een goed beleidsplan de ´top´ kunt bereiken. Hij helpt bedrijven en managementteams om betere resultaten te bereiken. De 'formule' die Redeker in grote lijnen hanteert vertoont overeenkomsten met die van Jethro en bestaat uit de volgende speerpunten:

• efficiënt leiderschap
• resultaat gericht werken in teams
• continu verbeteren en ontwikkelen
• aanzetten tot actie en resultaat
• inspireren tot verandering
• het plannen en leveren van (top)prestaties

Persoonlijk leiderschap en het toepassen van ethiek
Eigenlijk heeft persoonlijk leiderschap alles te maken met leefregels en ethiek. Elk individu zoekt naar een leiderschapsstijl die bij hem of haar past. Dit kan bijvoorbeeld door de gevoelens, normen en waarden die je hebt bij een bepaalde van vorm van leiderschap. Het is daarom dan ook van groot belang om de verschillende hoofdstromingen van ethiek te leren kennen. Persoonlijk leiderschap wordt gevormd door het overwegen van ethische leefregels die als het ware de koers bepalen om een doel te bereiken. Bij het bereiken van een doel spelen altijd waarden en normen een grote rol.

Geloofsovertuiging, ethiek en persoonlijk leiderschap
Elke vorm van leiderschap heeft een geloofsovertuiging als uitgangspunt. Leiding geven doe je vanuit een bepaalde overtuiging en visie. Daarbij speelt geloof en levensovertuiging een grote rol omdat daarin de richting wordt bepaald. Er zijn leiders die het daar niet mee eens zijn maar er liggen altijd waarden en normen aan ten grondslag die terug leiden naar een persoonlijke overtuiging. De Bijbel en Thora zijn daar bijvoorbeeld heel duidelijk over. Wetten zijn niet gegeven om te beperken maar juist om groei te bevorderen.

50 lessen in persoonlijk leiderschap

Rabbijn David Baron heeft de aanpak van Jethro en Mozes uitgewerkt in zijn boekje 'Mozes de Manager'. Hij beschrijft maar liefst 50 lessen vanuit het leiderschap van Mozes die hij heeft onderverdeeld in drie delen.

Deel Eén: De boodschap overbrengen

• Jouw sterke punten en die van anderen herkennen (Exodus 3-4)
• Ontwikkel innerlijke leiderschapskwaliteiten (Exodus 3:11)
• Praat met mensen op hun eigen niveau en wees persoonlijk (Numeri 12: 8, Exodus 20:15-16, 19:25, Deuteronomium 32: 46-47
• Vraag om wat je wilt (Exodus 3:19, Mattheus 7:7-8)
• Maak je plannen bekend (Exodus 33: 12-13)
• Gebruik een missieverklaring als je tien geboden (Exodus 24: 3-7)
• Realiseer je dat geloof vernieuwd moet worden (Exodus 4: 1, 30, 15: 1, 17:3-4, Deuteronomium 34:10)
• Voer persoonlijke onderhandelingen (Deuteronomium 34:10, Exodus 33:11, Numeri 12:7-8)
• Zet je tweede man zo efficiënt mogelijk in (Exodus 4:10-16)
• Leid je personeel uit de slavenmentaliteit (Exodus 6:7-9)
• Bespreek de regels en de gevolgen van overtreding (Leviticus 26: 3-30)
• Geef opbouwende kritiek en leer het te ontvangen (Leviticus 18: 17-19)
• Misbruik de naam van God niet (Exodus 20: 7)
• Toon je verbondenheid met mensen ( Exodus 6: 6-27)
• Pas op voor de ellende van een verkeerde interpretatie (Exodus 34: 29-30)

Deel Twee: leiding geven in de woestijn

• Ken je werkveld (Exodus 1:13, 6:9, 15:25-27, 16:12, 16:3)
• Weet wanneer de omweg de beste weg is (Exodus 13:17-18)
• Geef getalenteerde mensen de kans om te stralen (Exodus 28:32, 31:2-5)
• Zoek symbolen van kracht (Exodus 25:31)
• Geef leiding met een team (Exodus 2:11, 18:18)
• Anticipeer op de toekomst en doe er je voordeel mee (Exodus 7-10)
• Beschouw crisis als een deur die open gaat (Exodus 12: 31-33)
• Moedig oprechte inbreng aan (Exodus 35:5-29, 36:7)
• Zoek de bereidwillige minderheid (Exodus 15: 24, 16:3, Numeri 11:4-5, 13:27-33)
• Zoek hulp binnen de familiekring (Exodus 4:10-16)
• Blijf gefocust op het grote geheel (Numeri 27:4-5)
• Creëer een herstelmachine (Numeri 20: 19)
• Vertrouw erop dat je creatie zal overleven (Exodus 1:22)
• Introduceer teambuildingsrituelen ( Numeri 10: 1-10)
• Los conflicten snel en objectief op (Numeri 16:3-7, 28-33)
• Kijk uit naar brandende doornstruiken (Exodus 3:2-3)
• Word niet verblind door je eigen macht (Exodus 4:21, 7:3, 10:2, 5:7, Numeri 12:3)
• Stel creatieve onderbrekingen in (Exodus 20:8-11)
• Laat anderen je last delen ((Exodus 18:14-23)
• Blijf verbonden met mensen die weg gaan (Numeri 32:5-6, 16-19)
• Gebruik ballingschap om jezelf opnieuw uit te vinden (Exodus 2:22)
• Bereid een vertrekstrategie voor (Deuteronomium 31:2-8)

Deel drie: Leven volgens de regels

• Kom op voor je mensen (Exodus 32:7-11, 31)
• Maak gelovigen van je personeel (Exodus 14:10-15)
• Sta achter je beslissingen (Exodus 5:9-23)
• Sluit geen compromis met de tirannie (Exodus 1:22, 10:8-11)
• Verdedig rechtvaardigheid, maar niet voor de beloning (Exodus 2:11-14)
• Bewaar de balans tussen zero tolerance en oneindige compassie (Exodus 32:7, 24-28)
• Leer mensen om de angel niet door te geven (Exodus 21: 1-11)
• Verjaag geroddel (Leviticus 19:16, Numeri 12:1-13)
• Voel je verantwoordelijk voor de gevaren die je veroorzaakt (Exodus 21:28)
• Behandel mensen eerlijk (Leviticus 19:13, Exodus 21:26)
• Handhaaf eerlijke maten en gewichten (Leviticus 18:19, 19:35)
• Leg geen obstakel voor de voeten van een blinde (Leviticus 19:14)
• Denk aan de kleine gebaren Exodus 2:16-20)

Lees verder

• Leiderschap in een onderneming en bijbels advies
• Dienstbaar leiderschap in kerk en samenleving