De vier evangelisten: Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes

In het Nieuwe Testament van de Bijbel wordt het verhaal van Jezus verteld. Vier evangelisten beschrijven het leven van Jezus. Ze focussen daarbij vooral op de laatste drie jaar van zijn leven toen hij in openbaarheid optrad. Er zijn veel overeenkomsten tussen de vier evangelisten. Ook zijn er verschillen tussen de geschiedenissen die de evangelisten beschrijven. Elk van hen heeft een eigen perspectief. Wie waren deze vier evangelisten die het verhaal van Jezus beschreven en wat weten we over hen?

De vier evangelisten in de Bijbel

Er zijn vier evangelisten in de Bijbel, Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes. Allen vertellen zij op eigen wijze het verhaal van Jezus. Het woord evangelie betekent 'goede boodschap'. Waarom zijn er vier evangelisten die het verhaal van Jezus vertellen? De kerkvader Irenaeus (140-202) stelde dat er vier evangeliën in het Nieuwe Testament zouden moeten komen. Voor hem waren deze vier evangeliën voor alle vier de windstreken, Noord, Oost, Zuid en West, van de aarde. Zo is het evangelie voor alle volken van de aarde en zou de kerk zich over alle vier de windstreken verspreiden.

Een harmonisatie van de evangeliën
In de tijd van de vroege kerk zijn er pogingen ondernomen om tot één evangelie te komen. Zoals bijvoorbeeld in een kinderbijbel er een harmonisatie geschreven is over het verhaal van Jezus. In de tijd van het vroege christendom werd er geprobeerd om tot een harmonisatie van de vier evangeliën te komen. Een harmonisatie van de vier evangeliën werd een 'diatesseron' (door vier betekent dat) genoemd. Het meest bekend werd de harmonisatie van Tatianus (van rond 170). Van deze harmonisatie zijn slechts enkele fragmenten bewaard gebleven. De officiële kerk heeft zich altijd tegen een officiële harmonisatie verzet. Zij heeft de vier evangelisten als officiële verkondigers van het verhaal van Jezus verdedigd.

Het evangelie volgens Matteüs

Het evangelie zelf is anoniem. We weten dus niet precies wie de auteur van het evangelie van Mattheüs. Al vroeg in de kerkgeschiedenis wordt de naam van Matteüs gekoppeld aan het eerste evangelie. Matteüs is waarschijnlijk een van de twaalf apostelen. In Matteüs 9:9 komen we hem tegen als een tollenaar. In de andere evangeliën wordt hij Levi genoemd (Marcus 2:14, Lucas 5:27). Het zou kunnen dat deze leerling van Jezus iets te maken heeft met de achtergrond van het eerste evangelie. Het evangelie volgens Matteüs is ongeveer geschreven in het jaar 90 na Christus.

Schriftgeleerde
Er wordt verondersteld dat Matteüs een Schriftgeleerde was. Misschien leidde hij een soort school van christelijke rabbijnen. Voor Matteüs zijn de schriften van groot belang. Telkens weer laat hij in zijn evangelie zien dat iets gebeurt 'overeenkomstig de schriften'. Of zoals hij schrijft in vers 22 van het eerste hoofdstuk van dit evangelie: 'Dit alles is gebeurd opdat in vervulling zou gaan wat bij monde van de profeet door de Heer is gezegd …'. Dat hij daar zoveel nadruk op legt, heeft waarschijnlijk met zijn directe lezerspubliek te maken. Voor de mensen waarvoor hij zijn evangelie schrijft is het waarschijnlijk van belang dat Jezus, de Christus van de schriften is.

Brug tussen Oude en Nieuwe Testament
In het evangelie van Matteüs wordt veelvuldig terug verwezen naar het Oude Testament, naar de schriften. Meer dan de andere drie evangelisten gebruikt Matteüs citaten uit de Joodse Bijbel, het Oude Testament. Hoewel het evangelie van Marcus de oudste is, heeft de kerk er voor gekozen om het Nieuwe Testament te beginnen met Matteüs, omdat Matteüs vanwege het veelvuldig gebruik van citaten uit het Oude Testament als het ware de brug vormt naar het Nieuwe Testament.

Het evangelie volgens Marcus

Marcus is de eerste evangelist. Hij schreef ook het kortste evangelie. Hij beschikte over veel mondeling of geschreven materiaal over het leven van Jezus. Net als Matteüs noemt ook Marcus zijn naam niet in zijn evangelie. Vanaf ongeveer de tweede eeuw na Christus is het boekje toegeschreven aan Marcus. Marcus zou een tolk en vertaler van de apostel Petrus zijn geweest. Soms denkt men deze Marcus dezelfde is als Johannes Marcus, een medewerker van Paulus en Barnabas die in het boek Handelingen genoemd wordt (Handelingen 12, 13 en 15). Dit evangelie is geschreven zo rond 70 na Christus.

Het evangelie volgens Lucas

Lucas heeft naast zijn evangelie ook het Bijbelboek Handelingen geschreven. Beide boeken zijn geschreven voor ene Theofilus. Wie de auteur is van beide boeken is niet geheel zeker. Hij zegt van zichzelf in de inleiding op het evangelie (Lucas1: 1-4) dat hij van de tweede generatie christenen is. Hij heeft niet zelf de gebeurtenissen waarvan hij verteld meegemaakt. Hij heeft de informatie uit eerste hand, van ooggetuigen. Het evangelie wordt gedateerd tussen 80 en 100 na Christus. Lucas heeft eerst zijn evangelie geschreven, daarna het boek Handelingen. Het boek Handelingen vertoont veel overeenkomsten met het evangelie van Lucas.

Een ontwikkeld man
Uit het lezen van zijn boeken kan afgeleid worden dat hij een ontwikkeld man is. Het Grieks dat hij gebruikt is van hoog niveau. Hij kan foutloos klassiek Grieks schrijven. Daarbij verstaat hij de kunst om boeiend te schrijven. Zo goed als zeker is hij een christen uit de heidenen. De typische schriftbewijzen die bij Matteüs zoveel voorkomen ontbreken dan ook bij Lucas, omdat die schriftbewijzen voor christenen uit de heidenen minder relevant waren.

De arts Lucas als auteur
De kerkelijk traditie stelt dat Lucas de arts de auteur is van het derde evangelie. Al in het vroege christendom wordt dan verwezen naar de vriend en medewerker van Paulus. Deze Lucas komen we tegen in meerdere teksten in de brieven van Paulus (Kolossenzen 4:14; Filemon 24:2; 2 Timoteüs 4:11). Een getuige van de vroege kerk stelt dat Lucas afkomstig was uit Antiochië. Hij zou zijn evangelie in Achaia geschreven hebben. Hij was kinderloos en ongetrouwd en stierf in Boeotië. Hij werd 84 jaar oud.

Het evangelie volgens Johannes

Al direct bij de eerste lezing valt het op dat de evangelist Johannes op een andere manier zijn verhaal over Jezus vertelt dan de andere evangelisten. Ook van Johannes is het moeilijk te zeggen wie hij precies was. In zijn eigen evangelie spreekt hij van de 'leerling van wie Jezus veel hield'. In het evangelie wordt duidelijk gemaakt dat deze leerling aan de bron van dit evangelie staat. Wie deze leerling is wordt niet direct gezegd. De kerkelijke traditie noemt hem Johannes, de broer van Jakobus. Johannes is net als zijn broer een van de twaalf discipelen van Jezus. Deze Johannes zou ook de auteur zijn van de brieven van Johannes en van de Openbaring aan Johannes. Het evangelie volgens Johannes is zo aan het einde van de eerste eeuw na Christus geschreven.

Eigen accenten bij Johannes

Johannes legt in zijn evangelie totaal andere accenten dan de andere drie evangelisten, Matteüs, Marcus en Lucas. Dat is bijvoorbeeld te zien aan het woordgebruik van Johannes. Een voorbeeld is het woord 'waarheid'. In het evangelie van Matteüs kom dit woord vijf keer voor, bij Marcus zes keer, bij Lucas zeven keer. Johannes gebruikt het woord 'waarheid' maar liefst vijfenvijftig keer in zijn evangelie.

Lees verder

• De oorsprong van de symbolen van de vier evangelisten
• Overeenkomsten tussen evangelie van Lucas en Handelingen