Het Nieuwe Testament: het evangelie volgens Mattheüs

Het Nieuwe Testament in de Bijbel begint met het evangelie volgens Mattheüs. Deze heeft het tweede bijbelboek, Marcus, blijkbaar tot zijn beschikking gehad: in veel gedeelten komen de twee geschriften overeen. Marcus is de oudste van de twee. Beide zijn, net als de ander boeken van het Nieuwe Testament, oorspronkelijk geschreven in het Grieks. Dat Mattheüs toch in de christelijke traditie vooraan is komen te staan heeft er ongetwijfeld mee te maken dat het het meest uitgesproken aansluit bij wat voorafgaat: het Oude Testament. In Mattheüs komen onder meer aan de orde: Jezus' optreden, diens lijden en opstanding.

Eerste maar niet het oudste boek

Mattheüs is het eerste boek van het Bijbelgedeelte dat het Nieuwe Testament wordt genoemd. Het is rond 70 na Chr. ontstaan – eerder na dan vóór dat jaar. Het evangelieboek is het eerste maar niet het oudste; dat is Marcus. Het heeft ook veel overeenkomsten met Marcus, net zoals dat het geval is met het derde boek van het Nieuwe Testament: Lucas. Vanwege die overeenkomsten – in stijl en soms letterlijk, in woordgebruik – worden de drie ook wel de synoptische Evangeliën genoemd; vanwege het letterlijk zelfde woordgebruik). Het vierde boek, Johannes, is afwijkend van de eerste drie; het wordt daarom niet tot de genoemde synopsis gerekend.

Bronnen

Marcus is dus een bron voor Mattheüs. Daarnaast is er nog een tweede bron gebruikt, de zogenaamde Q-bron (Q van het Duitse Quelle) ook wel logia-bron genoemd. De bronnen moeten, gezien de letterlijke overeenkomst, de evangelist wel schriftelijk ter beschikking hebben gestaan.

Er is in Mattheüs ook wel aparte stof, dat wil zeggen stof die niet in Marcus en Lucas voorkomt. Het is daarom mogelijk dat Mattheüs nog een derde bron tot beschikking stond of dat hij uit mondelinge overlevering putte. Hoe dan ook, het bestaan hebben de evangeliën te danken aan de eerste gemeente waar men al spoedig begon om overgeleverde woorden en geschiedenissen te verzamelen. Dit om te gebruiken voor eredienst en catechese.

Mattheüs de schrijver?

Of Mattheüs ook zelf de schrijver is geweest of de verzamelaar en redacteur, is omstreden in de Bijbelwetenschap.

Indeling van het boek

Mattheüs kan in vier hoofddelen worden ingedeeld. Het begin (hoofdstukken 1 tot 4: 11), waar Jezus' geboorte, doop en verzoeking aan de orde komen. Het tweede deel behelst Zijn optreden in Galilea. H. 4: 12 tot 13: 58 gaat over de roeping van de eerste discipelen, geeft een samenvatting van de leer van Messias Jezus, bekend onder de naam Bergrede, beschrijft Hem als wonderdoener en gaat over ongeloof en vijandschap van de joden. Ook komen er in dit gedeelte zeven gelijkenissen over het koninkrijk der Hemelen voor.

De hoofdstukken 14: 1 tot 20: 34 gaat over Jezus’ rondtrekken. Onder andere de belijdenis van Petrus komt aan de orde, zo ook lijdensaankondigingen, de verheerlijking van Jezus, gelijkenissen waaronder die van het verloren schaap en de genezing van twee blinden bij Jericho.

In het vierde gedeelte (21:1 tot 28: 20) gaat het over Jezus’ laatste dagen in Jeruzalem: onder meer de intocht in Jeruzalem en de reiniging van de tempel, Jezus’ rede over de laatste dingen en het laatste Avondmaal. Ten tenslotte: de geschiedenis van Zijn lijden, sterven en opstanding en Zijn verschijningen na Zijn dood.

Inhoud

Wat is de inhoud van Mattheüs, in de zin van: waar gaat het om, wat is de boodschap? Daarover kan verschillend gedacht worden – christenen leggen onderling verschillende accenten. In de Bijbel met kanttekeningen, uitgegeven in de jaren 1960, beschrijft Dr. W.S. van Leeuwen (die de kanttekeningen bij Mattheüs heeft geleverd) het kenmerkende van Mattheüs (waarin hij zich trouwens niet onderscheidt van de andere evangelisten) als volgt: Hij predikt blij de genade van de Vader die Zich naar de wereld beweegt en Zijn Kind geeft tot in de dood en Hem opwekt om een volkomen gave gemeenschap met mensen te stichten.

Toch heeft deze rabbijns geschoolde evangelist (dat is dus Mattheüs) bijzondere zijden naar voren gebracht. Samengevat gaat het dan om het volgende: Ten eerste heeft hij het verband met het oude Testament laten zien. Ten tweede heeft hij sterk de lijn van de Koning naar voren gebracht. Die Koning is anders dan de door de Joden verwachte (het gaat bij Hem niet om het politieke maar het geestelijk heil). Ten derde heeft Mattheüs breder en dieper dan de andere evangelisten het conflict met de godsdienstige leiders, in het bijzonder de Farizeeën, getekend. Ten vierde heeft hij laten zien in spreuken en gelijkenissen dat Israël komen mocht (mocht deelnemen aan feestmaal bijvoorbeeld) maar niet wilde en de Zoon (Jezus) verwierp en daarom zelf verworpen werd. Ten vijfde heeft hij laten zien dat het door God beloofde wordt uitgevoerd, ja zelfs meer dan dat. Ten zesde heeft hij aandacht geschonken aan de gemeente, het ware Israël. Geen cultus, geen priesters geven de toon aan, maar het dienen; de meeste is die het meeste dient. De roeping der gemeente is aan alle volkeren, Israël voorop.