De symbolische betekenis van het kruis van Jezus

In de Bijbel schrijven alle vier de evangelisten over de dood van Jezus aan het kruis. De kruisdood was geen joodse manier om mensen terecht te stellen. De Romeinen hadden Jezus tot de kruisdood veroordeeld op aandringen van de joodse godsdienstige leiders die het volk ophitsten. De dood aan het kruis is een langzame en pijnlijke dood. In de geschriften van de evangelisten en in de brieven van de apostel Paulus krijgt het kruis een theologische betekenis. Door de kruisdood van Jezus zijn zijn volgelingen verlost van de staf op de zonde.

Het kruis als straf in de oudheid

Het gebruik van het kruis als terechtstelling van terdoodveroordeelde stamt waarschijnlijk uit de tijd van het Perzische Rijk. Daar werden voor het eerst de misdadigers aan het kruis genageld. De reden daarvoor was dat men wilde voorkomen dat het lijk van de misdadiger de aan de godheid gewijde aarde zou verontreinigen. Via de Griekse veroveraar Alexander de Grote en zijn opvolgers zou het kruis langzamerhand naar het westen zijn doorgedrongen. Voor het begin van de huidige jaartelling werden er al mensen in Griekenland en in Rome tot de kruisdood veroordeeld.

Het kruis als straf voor slaven

Zowel in het Griekse als in het Romeinse Rijk werd de kruisdood vooral toegepast op slaven. Als een slaaf bijvoorbeeld ongehoorzaam was aan zijn meester of als een slaaf probeerde te vluchten riskeerde hij de veroordeling tot het kruis. Ook bij slavenopstanden werd het kruis veelvuldig door de Romeinen toegepast. Het was een afschrikwekkend middel. Zo stelt de Romeinse schrijver en filosoof Cicero dat de dood door het kruis gezien moet worden als een extreme barbaarse en gruwelijke dood. Volgens Romeinse geschiedkundigen hebben de Romeinen de opstand van de slaven onder leiding van Spartacus bestraft met het kruisigen van zesduizend opstandelingen. Aan de Via Agrippa van Capua naar Rome stonden over vele kilometers de kruizen.

Het kruis is geen joodse straf

In het Oude Testament, de joodse Bijbel, wordt het kruis als middel om misdadigers ter dood te veroordelen niet genoemd. Woorden als kruis of kruisiging komen in het Oude Testament in het geheel niet voor. Men spreekt daar wel over een andere wijze van ter dood veroordeling. Een gebruikelijk manier voor de Joden in Bijbelse tijden om iemand ter dood te brengen was de steniging. In de wetten van Mozes staan verschillende wetten over stenigen. Zowel mensen als dieren konden door steniging om het leven worden gebracht. Voor religieuze misdrijven, zoals bijvoorbeeld het oproepen van geesten (Leviticus 20:27) of bij kinderoffers (Leviticus 20:1), of bij overspel (Leviticus 20:10) of bij moord kon iemand gestenigd worden.

Kruisigingen in het land Israël

Het kruisigen van veroordeelden werd in het joodse land pas na de komst van de Romeinse overheerser in 63 voor Christus een gebruikelijke straf. Wellicht hebben er eerder kruisigingen in Israël plaatsgevonden. Zo wordt wel vermeld dat in het jaar 100 voor Christus de joodse koning Alexander Janneüs honderden joodse opstandelingen in Jeruzalem aan het kruis ter dood heeft gebracht. In de tijd van de Romeinse overheersing schrijft de joodse geschiedschrijver Flavius Josefus over massale kruisigingen van joodse verzetsstrijders.

De symbolische betekenis van het kruis in de Romeinse wereld

De Romeinen hadden in de tijd van Jezus een groot gebied veroverd. In dat hele gebied stond het kruis voor de overheersing van Rome. Het kruis betekende dat de Romeinen het voor het zeggen hadden en dat wie hen daarbij in de weg staat door hen vernietigd zal worden en dat op een behoorlijk akelige wijze. Voor de Joden betekent de kruisdood van Jezus dat hij niet de Messias, de verwachte verlosser zijn kan. Want de Messias zou vrede voor Israël brengen en het kruis bevestigde de macht en de blijvende overheersing van Rome.

De kruisdood van Jezus

In de vier evangeliën staat beschreven hoe Jezus gekruisigd wordt (Mattheüs 27: 26-50; Marcus 15: 15-37; Lucas 23: 25-46; Johannes 19: 1-34). Deze beschrijvingen stemmen overeen met beschrijvingen van kruisigingen door niet-Bijbelse bronnen. De evangelisten beschrijven hoe Jezus openlijk wordt bespot. Zijn kleding wordt hem van het lijf gerukt. Vervolgens wordt hij door de Romeinse soldaten gedwongen om de kruisbalk (patibulum) zelf naar de executieplaat te dragen. Het kruis bestond uit een paal en de dwarsbalk (patibulum). Aan het begin van de kruisiging stond de paal al overeind. De veroordeelde werd met zijn handen aan de kruisbalk genageld of met stevige touwen vastgebonden. Vervolgens werd de dwarsbalk met de veroordeelde langs de opstaande paal omhooggetrokken. De gekruisigde stierf uiteindelijk aan bloedverlies, uitputting of verstikking. Jezus is zo aan het kruis bezweken.

De symbolische betekenis van het kruis van Jezus

Het kruis heeft voor de christenen een belangrijke symbolische betekenis. Veel mensen hebben een kruisje als hangertje aan een ketting om de nek hangen. Ook zijn er in kerken en op kerktorens kruisen te zien als teken van het geloof. In zekere zin kan gesteld worden dat het kruis een samenvattend symbool voor het christelijke geloof is geworden.

De betekenis van het kruis in evangeliën

Elk van de vier evangelisten schrijft over de kruisdood van Jezus. Daarbij zet elke evangelist, Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes eigen accenten. Er zijn dus verschillen in de betekenis en de duiding van het kruis bij de evangelisten te lezen.

Het kruis bij Mattheüs als Schriftvervulling

Mattheüs schreef zijn evangelie voor een joods-christelijke gemeente. Hij beschrijft het lijdensverhaal uitvoeriger dan Marcus. De vervulling van de Schriften is een centraal thema bij Mattheüs. Jezus aanvaart het kruis uit vrije wil (Mat. 26:53-54), zijn lijden heeft niets met schuld te maken (Mat. 27: 4, 19, 24-25), maar alles met de vervulling van de Schriften (26:54; 27: 3-10). Zo laat Mattheüs aan de joodse lezers zien dat de Messias moest lijden en sterven.

Het kruis bij Marcus, sober en met hoop

Marcus beschrijft op sobere, maar op zeer indringende wijze de kruisdood van Jezus. In zijn uitroep aan het kruis 'Mijn God, mijn God, waarom hebt gij mij verlaten.'(Mar. 15:34) laat Jezus niet alleen zijn wanhoop zien, maar ook hoop. Immers deze woorden zijn het begin van Psalm 22. Deze Psalm is een gebed, waarin de gelovige niet alleen zijn ellende uitspreek, maar ook het vertrouwen dat God hem zal redden: 'Want Hij heeft niet veracht noch versmaad de ellende van de ellendige, en zijn aangezicht niet voor hem verborgen, maar Hij heeft gehoord, toen hij tot Hem riep' (Psalm 22:25).

Het kruis bij Lucas ten navolging

Lucas richt zich in zijn verkondiging tot een groep christenen die te lijden heeft onder vervolging, verdrukking en verdachtmaking van de kant van joodse groeperingen. Het boek Handelingen, het tweede deel van de geschriften van Lucas, staan daar vol mee. Lucas stelt Jezus voor als ideale martelaar. Hij is een voorbeeld voor de gelovigen. De oproep van Jezus aan het kruis getuigt van overgave: 'En Jezus riep met luider stem: Vader, in uw handen beveel Ik mijn geest.' In Handelingen laat Lucas zien dat een gelovige dit voorbeeld volgt. Stefanus roept het uit als hij vanwege zijn getuigenis gestenigd wordt: 'Here Jezus, ontvang mijn geest' (Handelingen 7:59).

De verhoging aan het kruis bij Johannes

Bij de evangelist Johannes is er geen sprake van de schande van het kruis. Jezus gaat niet de weg van de vernedering, zoals Paulus bijvoorbeeld schrijft in de brief aan de Filippenzen (2:8). Johannes ziet in het kruis van Jezus het symbool van de overwinning. In het vierde evangelie wordt het kruis beschreven in termen van verhoging en verheerlijking (Joh. 3:14; 8:28; 12:32-34; 18:32). Bij Johannes is het kruis de weg omhoog, de bekroning van de Christus.

De betekenis van het kruis in de brieven van Paulus

De apostel Paulus is waarschijnlijk zelf geen getuige geweest van de kruisdood van Jezus. Toch is het kruis een belangrijk symbool in zijn geschriften. In de brieven die hij naar de diverse gemeenten en personen heeft geschreven getuigt hij van het belang van het kruis voor het leven van de gelovigen. Paulus zelf hoefde de veroordeling tot het kruis niet te vrezen. Als Romeins staatsburger was hij via de wet daartegen beschermd. Het kruis was voor hem als Romeins staatsburger wel een schande. Paulus noemt het kruis dan ook in zijn brieven een schandaal (skandalon) en een dwaasheid: 'doch wij prediken een gekruisigde Christus, voor Joden een aanstoot, voor heidenen een dwaasheid' (1 Korintiërs 1: 23). Paulus belijdt dat de kruisdood van Christus is 'volgens de Schriften' (1 Korintiërs 15:3). Het kruis is niet zo maar een rampzalige schande, maar het was volgens het Oude Testament de weg die God met zijn Messias wilde gaan.

Het kruis als basis van behoud

Paulus beschrijft het kruis in zijn brieven als een weg tot behoud (1 Kor. 1: 18). Door het kruis van Christus worden de zonden kwijtgescholden. '...door het bewijsstuk uit te wissen, dat door zijn inzettingen tegen ons getuigde en ons bedreigde. En dat heeft Hij weggedaan door het aan het kruis te nagelen' (Kol. 2:14). De kruisdood van Jezus is een offer voor de zonde. Hij is gestorven in de plaats van zondaars. De gelovigen worden als het ware met hem 'mede-gekruisigd'. In de brief aan de Romeinen schrijft Paulus: ' dit weten wij immers, dat onze oude mens medegekruisigd is, opdat aan het lichaam der zonde zijn kracht zou ontnomen worden en wij niet langer slaven der zonde zouden zijn´ (Rom. 6:6). Of zoals hij schrijft naar de gemeente van de Galaten: 'Met Christus ben ik gekruisigd, en toch leef ik, (dat is), niet meer mijn ik, maar Christus leeft in mij' (Gal. 2:20).

Lees verder

• De spons gedrenkt met zure wijn voor Jezus aan het kruis
• Wat betekenen de zeven kruiswoorden van Jezus?