Jezus en de veertig dagen verzoeking in de woestijn

Jezus wordt na zijn doop door de Heilige Geest de woestijn ingedreven. Hij verblijft daar veertig dagen. Tijdens deze veertig dagen vast Jezus. De duivel komt hem verzoeken. De evangelisten Mattheüs en Lucas beschrijven de drie verzoekingen, de drie bekoringen, die Jezus van de Satan te verduren krijgt. Mattheüs en Lucas verschillen in hun beschrijvingen. Deze verschillen laten zien wat zij belangrijk vinden voor hun lezers. Ook de evangelist Marcus beschrijft de verzoeking van Jezus, maar hij doet dat uiterst beknopt. In de drie verzoekingen valt de duivel Jezus aan op zijn drie ambten: koning, profeet en priester. In de verzoekingen waaraan Jezus wordt blootgesteld kunnen de verleidingen van de moderne mens herkend worden.

De verzoeking van Jezus in de woestijn

Na zijn doop gaat Jezus de woestijn in. Hij leert hier de juiste keuzes maken. Het wordt voor hem een tijd van loutering. Deze periode van veertig dagen staan voor hem in het teken van toewijding aan God en de voorbereiding op zijn roeping, zijn opdracht. De duivel probeert Jezus tot drie maal toe te verzoeken tot het maken van verkeerde keuzes. Jezus heeft met woorden van de Bijbel een weerwoord tegen de Satan.

De woestijn

De woestijn is voor gelovigen de plek waar God zijn volk Israël op de proef stelde. Gedurende veertig jaar zwierf het volk door de woestijn. De woestijn is als het ware een soort 'testgebied'. De ontberingen en gevaren die het volk Israël tijdens de woestijnreis meemaakte, waren een instrument om het hart van het volk te peilen, of het bereid was in het spoor van de wet van God te gaan. Het kan ook gezien worden als een plaats waar de mens zich voorbereidt op zijn nieuwe taak. De veertig jaar dat het volk Israël in de woestijn verbleef is dan een voorbereidingstijd op de intocht in het beloofde land. Bij deze periode van voorbereiding horen strijd, tegenslag en verleiding. Johannes de Doper verbleef ook in de woestijn voordat hij in het openbaar zijn boodschap ging verkondigen.

Veertig dagen in de woestijn

Veertig dagen of veertig jaren hebben in de Bijbel de betekenis van loutering en verzoeking. Het volk Israël zwierf veertig jaar door de woestijn voordat ze het beloofde land binnen gingen. Hun leider Mozes verbleef veertig dagen en veertig nachten op de berg Sinaï zonder eten en drinken, vóór hij de Tien Geboden van God ontving (Ex. 34:28; Ex. 24: 18 en Deut. 9:9). De profeet Elia ging veertig dagen en veertig nachten tot aan de berg Horeb, voordat het woord van God tot hem kwam (1 Kon. 19:8). Als er van Jezus staat dat hij veertig dagen en veertig nachten in de woestijn verblijft dan verwijst dat naar wat Mozes, de wetgever, en de profeet Elia hebben gedaan. De veertig dagen die Jezus in de woestijn verbleef wordt zo in verband gebracht met de Wet en de Profeten, het Oude Testament, om te laten zien dat Hij de beloofde Messias is.

De verzoeking van Jezus bij Marcus

De evangelist Marcus beschrijft de verzoeking van Jezus in de woestijn uiterst summier. Marcus heeft haast in zijn beschrijving. Het woordenpaar 'en terstond', waarin een snelle tijdsopvolging tot uitdrukking gebracht, wordt door hem veel gebruikt. Zo ook bij de verzoeking. Direct na zijn doop drijft de Geest Jezus de woestijn in.

Jezus bedreigd door wilde dieren

Marcus is de enige evangelist die beschrijft dat Jezus in die veertig dagen tussen de wilde dieren was. Was het de bedoeling van Marcus om te laten zien dat Jezus bedreigd werd door deze dieren? Marcus kon daarmee laten zien hoe erg het voor Jezus was om in de woestijn te zijn. Als dat zo zou zijn, dan staan de wilde dieren aan de kant van Satan. De duivel wil Jezus ten val brengen en hem als het ware vernietigen. De duivel zou daar de wilde dieren voor kunnen inzetten.

Jezus als de nieuwe Adam tussen de wilde dieren

Er is ook een andere verklaring waarom Marcus de wilde dieren expliciet noemt. Het zou dan verwijzen naar de eerste mens Adam, die na de schepping in het paradijs met de wilde dieren leefde. Jezus wordt dan gezien als de nieuwe mens, de tweede Adam. Ook de apostel Paulus schrijft over Jezus als een tweede Adam (Rom. 5:12-21; 1 Kor. 15:45-49).

Jezus als Messias tussen de wilde dieren

Een andere optie is dat Jezus wordt bevestigd als de nieuwe Messias door de aanwezigheid van de wilde dieren. Dat Jezus tussen de wilde dieren is, wordt dan een vervulling van wat de profeet Jesaja schreef over het komende Messiaanse rijk. In dat rijk zullen de wilde dieren geen bedreiging voor de mens meer vormen. Zij zullen in vrede naast elkaar leven.

De verzoeking van Jezus volgens Mattheüs

Een belangrijk thema in het evangelie van Mattheüs is de vervulling van de Schriften. Jezus wordt door Mattheüs in het verhaal van de verzoeking in woestijn getypeerd als een nieuwe Mozes. Mattheüs is de enige evangelist die naast de veertig dagen ook expliciet de veertig nachten noemt. Daarmee citeert hij Exodus 34 vers 28 waar over Mozes wordt gezegd: 'En hij was daar bij de Here veertig dagen en veertig nachten, brood at hij niet en water dronk hij niet'.Tevens beschrijft Mattheüs dat Jezus door de duivel naar 'een zeer hoge berg' wordt gebracht om alle koninkrijken van de aarde in ogenschouw te nemen. Lucas heeft het alleen over 'een hoogte'. Deze 'zeer hoge berg' kan gezien worden als een literaire verwijzing naar het visioen van Mozes voor zijn dood op de berg Nebo het beloofde land mag zien (Deut. 34:1-5).

De thematische vervulling

In het evangelie van Mattheüs komen de thema's van de verzoekingen terug en worden ze op Gods tijd en wijze vervuld. De verzoeking om van stenen brood te maken vindt zijn vervulling in de wonderbare spijziging (Mattheüs 14: 13-21). In de tweede verzoeking om van de tempel te springen en de engelen hem te laten dragen op handen gaat het meer dan in de eerste om de bevestiging dat Jezus werkelijk de zoon van God is. 'Indien Gij Gods Zoon zijt, werp Uzelf dan naar beneden' (Mat. 4:5). Later in het evangelie van Mattheüs wordt Jezus door God zelf bevestigd als zijn zoon, namelijk bij de verheerlijking op de berg (Mat. 17: 1-13). Daar komt de stem uit de hemel die zegt: 'Deze is mijn zoon, de geliefde' (Mat. 17: 5). Bij de laatste verzoeking, bij Mattheüs de climax, biedt de duivel Jezus alle koninkrijken van de wereld aan als hij voor hem neerknielt en hem aanbid. Op Gods tijd heeft Jezus die macht gekregen als hij getuigd: 'Mij is gegeven alle macht in de hemel en op [de] aarde' (Mat. 28: 18).

De bekoring van Jezus volgens Lucas

Marcus en Mattheüs vermelden de verzoeking van Jezus direct na zijn doop. Lucas voegt tussen de doop van Jezus en zijn verzoeking nog zijn geslachtsregister in. Jezus wordt door God zelf bij zijn doop 'Mijn Zoon' genoemd. Via zijn stamboom die teruggaat tot Adam, de zoon van God, gaat Jezus als nieuwe Adam de woestijn in.

Een ander volgorde van de verzoeking

Lucas heeft een andere volgorde van de drie verzoekingen dan Mattheüs. Waarschijnlijk heeft Lucas de oorspronkelijke volgorde zoals die beschreven is in de Q-bron, een hypothetische bron van verhalen over Jezus die zowel door Mattheüs als door Lucas wordt gebruikt, veranderd. Enkele redenen hiervoor zijn dat de zwaarste verzoeking logischer wijs aan het einde behoort te zijn. Volgens Mattheüs is de climax van de drie verzoekingen het aanbidden van de duivel. De volgorde van de verzoekingen zoals het volk Israël die heeft gehad (Ex. 16: 2-8 Israël heeft honger; Ex. 17: 1-7 Israël verzoekt God; Ex 32: 1-35 De afgodendienst van Israël) komt overeen met de volgorde zoals de evangelist Mattheüs deze beschrijft.

Lucas en het belang van Jeruzalem

Jeruzalem is voor Lucas een belangrijke stad in zijn evangelie. Bij Lucas heeft de tempel van Jeruzalem grote betekenis.Jeruzalem is het begin en eindpunt van zijn evangelie. Na de hemelvaart van Jezus gaan de leerlingen terug naar Jeruzalem. Gezien de belangrijke positie van Jeruzalem en de tempel in het evangelie van Lucas, heeft hij er voor gekozen om de climax van de verzoekingen op de tempel in Jeruzalem te laten plaatsvinden.

De drie ambten van Christus en de drie verzoekingen

In de Heidelbergse Catechismus, Zondag 12, wordt Christus een koning, profeet en priester genoemd. De evangelisch theoloog David Williams ziet in de drie verzoekingen die Jezus te verduren krijgt een aanval op de drie ambten. De duivel valt Jezus aan op die drie ambten.

Als profeet verzocht

Jezus wordt verzocht om van stenen brood te maken. Uiteraard gaat dit niet over het stillen van de honger. Jezus heeft er vrijwillig voor gekozen om 40 dagen te vasten. Er is meer aan de hand. Jezus wordt verzocht op zijn profeet van God zijn. Een profeet spreekt namens God om een situatie in de wereld te veranderen. Mensen moeten zich bijvoorbeeld bekeren tot God of ze moeten omzien naar de naasten. Een profeet kan ook de opdracht krijgen om situatie van levenloze materie te veranderen. De profeet Ezechiël krijgt bijvoorbeeld de opdracht om tot dorre beenderen te profeteren.


De verzoeking van de duivel om van stenen brood te maken zit hem in het voortijdig profeet worden. Jezus wordt verleidt om tot de stenen te profeteren dat zij broden worden. Jezus weerstaat deze verleiding met het woord van God.

Als priester verzocht

Een priester is de schakel tussen mens en God. De priesters deden in de tijd van Jezus dienst in de tempel te Jeruzalem. Voor deze verzoeking wordt Jezus naar het dak van tempel te Jeruzalem. Hij wordt verzocht om te springen en zo God iets te verzoeken, namelijk om zijn engelen te sturen. Ook deze verleiding weerstaat Jezus.

Als koning verzocht

De laatste verzoeking gaat om het koningschap. Jezus wordt verzocht om de Satan te aanbidden en hij zal dan alle macht krijgen. Jezus zal dan regeren als koning. Ook hier weerstaat Jezus de verleiding om voortijdig de macht te nemen. Hij weet dat het alleen door God gegeven kan worden en dat God alleen aanbeden mag worden.

Toepassing voor de kerk

De drie verzoekingen zijn relevant voor de kerk van vandaag. In een kerk hoort er een balans te zijn tussen de priesterlijke en het profetische roeping. De priesterlijke dienst richt zich van de mens tot God. De profetische dienst richt zich juist andersom, van God naar de mens. Het is van belang deze beide diensten in evenwicht te houden en tegen de verzoeking een van de twee als van groter belang te beschouwen te strijden. Als één van beide de ander overheerst raakt de kerk, of de gemeente uit balans. Een te priesterlijke kerk kent het gevaar van formalisme. Als een gemeente te veel gericht is op het profetische karakter is er het risico van onstabiliteit. Een kerk kan alleen goed functioneren als beide in evenwicht zijn. Daarbij is het van belang dan de kerk de verzoeking weerstaat om een koninkrijkje op zichzelf te worden. Er is slechts één koning van en dat is Jezus Christus.

De drie verzoekingen en het persoonlijk leven

De katholiek priester en hoogleraar theologie Henri Nouwen (1932-1996) maakte een vertaalslag van drie verzoekingen van Christus naar de verleidingen waar de moderne mens aan bloot staat. In deze vertaalslag uit hij kritiek op het moderne leven dat in het teken staat van consumptie en de drang naar het verkrijgen van steeds meer macht.

De verleiding van het belangrijk zijn

De eerste verzoeking die Jezus krijgt is om stenen in brood te veranderen. Dit is de verleiding om aanzien te verkrijgen door iets te doen wat door mensen gewaardeerd wordt. Het gaat hier om productiviteit. Iets maken waar je wat aan hebt. Deze verzoeking raakt de kern van ons mens zijn. Op allerlei manieren krijgen we de boodschap dat we moeten presteren. We worden daardoor volledig in beslag genomen door zichtbare resultaten, winst, materie, consumptie en vooruitgang. Mensen maken zichzelf vaak wijs dat ze geroepen zijn om productief en efficiënt te zijn. Nouwen geeft aan dat het niet verkeert is om te produceren, om te presteren, maar dat is niet de kern van de mens. Die is gelegen in het woord van God. Daarin is de mens geliefd om wie hij is als schepsel, als kind van God.

De verleiding van het opvallen

De tweede keer dat de duivel Jezus verzoekt gaat het om op te vallen. De duivel nam Jezus mee naar de top van de tempel en verzocht hem om er van af te springen zodat de engelen hem op handen zouden dragen. Jezus wordt verleid om iets sensationeels te doen om zo geloof bij de toeschouwers in de tempel af te dwingen. Henri Nouwen herkent dat in de moderne cultuur waar in vaak gelooft wordt dat als er maar veel mensen getuige van zijn. Iets is pas van belang als het hoge kijkcijfers haalt, veel views op YouTube en, likes op Facebook. Mensen worden verleidt om op te vallen en hun bestaan te bevestigen met het aantal volgers op social media. Statistieken overheersen onze samenleving.

De verleiding van het vergroten van macht

De laatste verleiding waaraan Jezus wordt onderworpen gaat over de macht die hij zal krijgen als hij voor de verleider neerknielt en hem aanbidt. In de moderne samenleving is machteloosheid volgens Nouwen verwerpelijk. Macht kan vele vormen aannemen, rijkdom, bekendheid, deskundigheid. Het zijn allemaal mogelijkheden om een zeker gevoel van veiligheid te bewerkstelligen en zo grip op het bestaan te krijgen. Met de verzoeking van macht in de maatschappij is het moeilijk om je niet over te geven aan de verleiding om meer macht te zoeken. Jezus wijst een andere weg. Hij weerstaat de verleiding door alleen God te aanbidden en zich afhankelijk van Hem te weten.