De pausen van de Katholieke Kerk

Aan het hoofd van de katholieke kerk staat de paus. De paus bestuurt de kerk vanuit zijn eigen land: Vaticaanstad, feitelijk een stuk grondgebied binnen de Italiaanse hoofdstad Rome. Een eigen staat voor het hoofd van de katholieke kerk garandeert een zekere neutraliteit, met zo min mogelijk inmenging van buitenaf. De huidige paus, Fransiscus, is de 266e paus. Een artikel over de paus en over zijn voorgangers.

Rome

Het hoofd van de katholieke kerk is de paus die in Vaticaanstad resideert. Voordat Vaticaanstad bestond, zetelde de paus in de Kerkelijke Staat. Aangezien Vaticaanstad in feite een enclave binnen Rome is, en de hoofdstad van de Kerkelijke Staat óók Rome was, kun je ook zeggen dat de leider van de katholieke kerk vanuit Rome zijn kerk bestuurt. Er zijn overigens in de geschiedenis ook enkele tijdvakken geweest, dat de paus elders verbleef (Pisa, Avignon).

De paus, de plaatsbekleder

De paus is, volgens de kerk, de plaatsbekleder van Jezus op aarde. Dan zou de eerste paus Petrus zijn. Hij is overigens niet de eerste die zichzelf paus noemde. De eerste bisschop van Rome die dat deed was Siricius, die paus was van 384 tot 399. Al zijn voorgangers zijn daarna achteraf ook nog voorzien van de titel paus.

Pausen en tegenpausen

Soms waren er twee pausen tegelijk, door rivaliserende partijen benoemd. Eén daarvan zetelde dan in Rome, de ander elders. Achteraf is steeds één paus als 'de echte' aangewezen, de tweede (of derde) paus staat als tegenpaus te boek.

Nummering

De lijst met pausen wordt door het Vaticaan soms herzien, omdat nieuwe inzichten daar aanleiding toe geven. Daardoor klopt de nummering van pausen met dezelfde naam niet meer, ook al is die vervolgens aangepast. Zo is bijvoorbeeld Stefanus IV omgenummerd naar Stefanus III. Ofwel: hoe maken we de verwarring compleet... Als je in de lijst hieronder een nummer tussen haakjes ziet, dan betekent dat, dat er dus een paus aanvankelijk erkend was, maar nu niet meer. Het nummer schuift dan op, en tussen haakjes staat het 'oude' nummer.

Naamgeving

De laatste eeuwen kiest een paus bij het begin van zijn pontificaat een naam, meestal afgeleid van een door de kerk heilig verklaarde man. Pausen zijn, volgens de officiële lijsten, altijd man. Het is ook al eeuwen zo, dat men een naam kiest die in de rij van pausen al voorkomt. Hierdoor krijgt elke paus een nummer. Min of meer uitzondering was paus Johannes Paulus I, hoewel deze twee pausnamen combineerde, die al eerder waren gebruikt. Men kiest dus nog maar zelden een pausnaam die men als eigen roep- of doopnaam heeft.

Lengte pontificaat

De periode dat iemand paus, is duiden we aan met de term pontificaat. In de tabel hieronder kun je ook zien hoe lang het pontificaat van de pausen duurde. Sommige heel lang, bij sommige was het maar een kwestie van dagen. Zo was er één paus (Stefanus II), die en enkele dagen na zijn verkiezing overleed – nog voor zijn feitelijke pontificaat inging.

Adelijk

Wat je ook goed kunt zien in de paus-lijst, is het voorkomen van een aantal adellijke namen, vooral rond 1100-1500. De katholieke kerk had in deze periode naast geestelijke ook veel wereldlijke macht. Omdat de katholieke kerk in feite overal in West-Europa staatsgodsdienst was, kon de paus via de geestelijke macht ook wereldlijke macht uitoefenen. Dan was het voor adellijke geslachten natuurlijk erg interessant een 'eigen man' dichtbij en liefst óp de Heilige Stoel te hebben zitten. Naast deze politieke reden was het ook simpelweg een feit dat kinderen van adellijke mensen een opleiding konden krijgen, en dus konden studeren. Kinderen uit het gewone volk kregen die kans nauwelijks of niet en doorstroming tot hogere ambten, ook in de kerk, lag dan minder voor de hand.

De huidige paus

Het pontificaat van de vorige paus, Benedictus XVI, begon in 2005. Zijn eigenlijke naam is Joseph Alois Ratzinger. Hij is afkomstig uit Duitsland. Zijn voorganger, paus Johannes Paulus II, kwam uit Polen. Vóór deze twee pausen kwamen enkele honderden jaren alle pausen uit Italië. De huidige paus, Franciscus, is afkomstig uit Argentinië en is de eerste niet-Europese paus.

Lijst van pausen

In de lijst van pausen die je hieronder ziet staan, zijn zoveel mogelijk alleen de nu erkende pausen opgenomen – de tegenpausen zijn dus weggelaten. Zoals je zult zien, zijn er enkele perioden waar er geen paus was. Dan kan variëren van enkele maanden tot enkele jaren. Deze perioden kunnen veroorzaakt zijn doordat men geen geschikte kandidaat kon vinden (dus: politieke tegenstand binnen de kerk), of dat door onzekere tijden onvoldoende kandidaten zich beschikbaar stelden of in de gelegenheid waren naar Rome af te reizen. In het eerste blok pausen waarvan het begin- en eindjaar niet helemaal zeker is.

• Pausen 1 t/m 13 (jaar 33 – 189)
• Pausen 14 t/m 50 (jaar 189 – 489)
• Pausen 51 t/m 100 (jaar 489 – 827)
• Pausen 101 t/m 150 (jaar 827 – 1048)
• Pausen 151 t/m 200 (jaar 1048 – 1380)
• Pausen 201-250 (Jaar 1380 - 1799)
• Pausen 251 t/m 266 (jaar 1800 - 2015)

Pausen 1 t/m 13 (jaar 33 - 189)

Pausen 14 t/m 50 (jaar 189 – 489)

In dit blok zie je pausen waarvan het begin en het einde van het pontificaat zekerder zijn.

• <terug naar inhoud>
  

Pausen 51 t/m 100 (jaar 489 – 827)

• <terug naar inhoud>
  

Pausen 101 t/m 150 (jaar 827 – 1048)

• <terug naar inhoud>
  

Pausen 151 t/m 200 (jaar 1048 – 1380)

• <terug naar inhoud>
  

Paus 201-250 (Jaar 1380 - 1799)

• <terug naar inhoud>
  

Paus 251 - 265 (Jaar 1800 - nu: de huidige paus, Benedictus XVI)

• <terug naar inhoud>
  

Lees verder

• Het land van de paus, van Kerkelijke Staat tot Vaticaanstad
• Het Conclaaf: De verkiezing van een nieuwe paus
• Hoe word je paus?