Schizotypische Persoonlijkheidsstoornis (STPS)

STPS wordt gekenmerkt door bizar en vreemd gedrag en excentriek voorkomen. Velen onder ons zijn bijgelovig, hebben een zesde zintuig of afwijkende overtuigingen. Enkelen zijn paranormaal begaafd of beweren dit te zijn. Zodra iemand zijn leven hier volledig door laat beheersen en het zijn functioneren belemmert in werk en/of normale sociale omgang met anderen, bestaat er de mogelijkheid van een schizotypische persoonlijkheidsstoornis. Kinderen en adolescenten hebben vaak bizarre fantasieën.

Kenmerken

Volgens de DSM heeft iemand een schizoïde persoonlijkheidsstoornis wanneer deze aan vijf of meer van de volgende criteria voldoet.

1. Onterecht alles wat er gebeurt en gezegd wordt op zichzelf betrekken (betrekkingsideeën)
2. Eigenaardige overtuigingen die het gedrag beïnvloeden (bijgeloof, telepathie)
3. Ongewone waarnemingen
4. Merkwaardige gedachten en spraak (vaag of juist zeer gedetailleerd, metaforisch, stereotiep)
5. Achterdochtig of paranoïde ideeën
6. Onaangepaste of emotionele reacties
7. Vreemd, excentriek en uitzonderlijk gedrag en/of uiterlijk
8. Behalve naaste familieleden geen intieme vriendschappen
9. Extreme sociale angst die niet afneemt in vertrouwde omgeving

Algemeen

Schizotypische eigenschappen komen vrij veel voor, zo’n 10 procent van de mensen hebben wel een lichte vorm van die eigenschappen in hun persoonlijkheid. Zo’n 3 procent van de bevolking heeft er dusdanig last van dat men van een schizotypische persoonlijkheidsstoornis kan spreken. Bij 1 procent zijn de eigenschappen zo heftig aanwezig en gaan zij gepaard met wanen en hallucinaties dat de diagnose schizofrenie gesteld kan worden. Sommigen noemen STPS een lichte vorm of zelfs een voorstadium van schizofrenie. Onderzoek heeft aangetoond dat een erfelijke en genetische factor inderdaad meespeelt Het komt in verhouding vaker voor wanneer er schizofrenie in de familie zit. Eeneiige tweelingen hebben het veel vaker allebei dan twee-eiige tweelingen. In sommige gevallen bleek zelfs achteraf dat de diagnose onjuist gesteld was (diagnose schizofrenie ipv STPS). Het zelfmoordpercentage is net zo hoog als bij mensen met schizofrenie, 10 procent. Mensen met een STPS zoeken in veel gevallen wel zelf hulp bij een behandelaar of therapeut, dit in tegenstelling tot mensen met PPS en SPS.

Relaties met andere mensen

Mensen met STPS zijn vaak eigenaardige mensen in doen en denken. Ze zien er soms heel excentriek uit, kleden zich opvallend en vreemd. Door hun onconventionele en vaak eigenaardige ideeën en overtuigingen (helderziendheid, telepathie, bijgeloof, magisch denken), wordt er vaak vreemd tegen hen aangekeken. Ze ervaren dat vaak als bedreigend waardoor ze zich achterdochtig en wantrouwend opstellen zodat ze zich niet zo snel zullen binden aan anderen. Door hun vreemde maniertjes, het in zichzelf praten en gereserveerde opstelling raken ze steeds meer in een isolement wat tot gevolg heeft dat ze zich steeds vreemder gaan gedragen. Door hun denkbeelden te respecteren, ze niet te bespotten en/of te veroordelen is het wel mogelijk hen te bereiken, maar hier is wel veel geduld bij gebaat. Communicatie wordt vaak bemoeilijkt doordat ze zich onsamenhangend uitdrukken of juist zeer breedsprakerig. Bijna de helft van de mensen met STPS is niet in staat om te werken. Een kwart werkt en een vijfde is werkloos.

Relatie met een partner

Mensen met STPS functioneren, hoewel niet zo heel veel, iets beter dan mensen met schizofrenie. Hoewel een aantal van hen redelijk in staat is om een normaal leven op te bouwen, hebben ze vaak een verwrongen zelfbeeld en weinig zelfvertrouwen. Stress en spanning kan zelfs voor (kortdurende) psychoses zorgen, wat hen nog meer vervreemd van hun omgeving. Ruim 50 procent trouwt nooit en van diegenen die dat wel doen scheidt ongeveer een kwart. Slechts 17,4 procent leeft met een partner samen.

SPS in vergelijking met andere persoonlijkheidsstoornissen

Schizofrenie

• STPS: fantasiewereld, magisch denken en betrekkingsideeën.
• Schizofrenie: ernstige psychotische symptomen (achtervolgingswaanzin en hallucinaties)
• Overeenkomst: vreemde spraak, sociaal disfunctioneren, concentratieproblemen, verminderde geheugenfunctie, vreemde denkbeelden. STPS is genetisch gerelateerd aan schizofrenie maar deze genetische link werd niet in ieder onderzoek gevonden.

Borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS)

• STPS: ieder contact met anderen of situaties worden als stressvol ervaren
• BPS: reactie op stressvolle gebeurtenissen meestal van voorbijgaande aard
• Overeenkomst: psychotische symptomen en gevoelens van wantrouwen

Ontwijkende (vermijdende) persoonlijkheidsstoornis (OPS)

• STPS: niet te verminderen sociale angst vaak in combinatie met een paranoïde angst
• OPS: overdreven angst voor afwijzing
• Overeenkomst: weinig contact met anderen