Downloaden van kinderporno: daderprofiel - wie doen dat?

Wie downloaden er kinderporno en waarom? Wat is de daderprofiel van downloaders van kinderporno? De criminologen Van Wijk en Nieuwenhuis en de psycholoog Smeltink hebben onderzoek verricht naar het fenomeen 'downloaders van kinderporno'.¹ De onderzoekers stellen dat waar het onderzoek naar de plegers van fysieke misbruikers van kinderen veel kennis heeft opgeleverd over wie zij zijn, waarom zij misbruik (kunnen) plegen en op welke wijze zij dat doen, er bij de downloaders van kinderporno sprake is van een grote kennislacune.

Wie downloaden er kinderporno en waarom?

• Achter de schermen - Een verkennend onderzoek naar downloaders van kinderporno
• Groot probleem
• Vragen
• Resumé
• Het aanbod van kinderporno op het internet
• Aantal afbeeldingen varieert
• Aanbod van kinderporno
• Allerlei soorten kinderpornografisch beeldmateriaal
• Leeftijd misbruikte kinderen
• Persoon van de downloader: een eerste aanzet tot een daderprofiel
• Motieven en werkwijze van de downloader
• Seksuele stimulatie
• Opslag van afbeeldingen
• Afwijkend online en offline gedrag van de downloader
• Ander deviant gedrag
• Fysiek misbruik
• Typen downloaders
• Besluit
• Alternatief voor kinderporno?

Achter de schermen - Een verkennend onderzoek naar downloaders van kinderporno

Groot probleem

Door de opmars van het internet en het forse aantal gebruikers dat hiervan gebruik maakt, is er een nieuwe groep van cybercrime ontstaan waar nog weinig zicht op is: het downloaden van kinderporno. Het gaat om mensen die soms grote hoeveelheden kinderporno in hun bezit hebben en die zij hebben gedownload hebben op hun computer. Het is een groot mondiaal probleem dat duidelijk toeneemt. Meer kennis is derhalve geboden over wie deel uitmaken van deze groep is en wat de drijfveren van deze sex offenders zijn.

Vragen

De downloaders van kinderporno bekijken niet alleen in alle anonimiteit 'vieze plaatjes', maar zij houden door hun behoefte aan deze plaatjes het fysieke misbruik van kinderen teneinde kinderporno te produceren mede in stand. Het is daarbij de vraag of downloaders 'slechts' consumenten zijn of zelf ook weer kinderporno produceren. En zijn er wellicht verschillende typen downloaders te onderscheiden, zoals bij de fysieke misbruikers van kinderen? Voorts is het de vraag in hoeverre het kijken naar kinderporno op den duur leidt tot daadwerkelijk fysiek misbruik; gaan downloaders uiteindelijk deze grens over? Bureau Beke heeft een verkennend onderzoek uitgevoerd naar deze nieuwe groep. Op basis van de beschikbare literatuur en interviews met Nederlandse deskundigen over de downloaders van kinderporno, is geprobeerd een begin van een antwoord te krijgen op de volgende vragen:

• Hoe ziet het aanbod van kinderporno op het internet eruit?
• Wie zijn de downloaders van kinderporno?
• Wat is de motivatie en werkwijze van downloaders van kinderporno?
• Wat is naast downloaden ander afwijkend en/of crimineel (online en offl ine) gedrag van downloaders van kinderporno?
• Welke typen downloaders van kinderporno zijn er beschreven in de literatuur?
• Welke implicaties zijn er te noemen in relatie tot de theorievorming en de opsporing van downloaders en welke aanbevelingen kunnen worden gedaan voor vervolgonderzoek?

Resumé

Hieronder zal een resumé gegeven worden van de bevindingen van de onderzoekers aan de hand van het door hun verrichte literatuuronderzoek en de door hun afgenomen interviews met sleutelinformanten, voornamelijk werkzaam bij de politie en behandelinstituten. In de tekst worden ze 'respondenten' genoemd.

Het aanbod van kinderporno op het internet

Aantal afbeeldingen varieert

Het aantal kinderpornografische afbeeldingen die downloaders op hun computer hebben staan, kan sterk variëren. Tegenwoordig zijn 1.000 plaatjes erg weinig. De gemiddelde downloader heeft rond de 10.000 afbeeldingen in zijn bezit, maar er zijn ook uitschieters die tussen de 100.000 en 250.000 kinderpornobestanden hebben. De verwachting is dat de hoeveelheid materiaal bij individuele downloaders de komende jaren nog zal toenemen.

Aanbod van kinderporno

Op verschillende manieren wordt op internet kinderpornografisch materiaal aangeboden en onderling uitgewisseld. Het internet is een grote marktplaats waar kinderporno verkocht, maar ook uitgewisseld en geruild wordt, zonder dat hier kosten aan zijn verbonden. De onderzoekers maken een onderverdeling in vier verschillende categorieën wat betreft het totale aanbod van kinderporno:

• commerciële verspreiders die compilatie cd-roms of dvd’s met kinderporno aanbieden;
• commerciële websites waarop kinderpornografisch materiaal direct wordt aangeboden en kan worden gedownload;
• vrij toegankelijke netwerken via voornamelijk peer-to-peernetwerken, zoals LimeWire, BitTorrent en KaZaa;
• besloten netwerken, waarin zich wereldwijd naar schatting tussen de 50.000-100.000 pedofielen georganiseerd hebben met het doel om kinderporno met elkaar uit te wisselen.

Er vindt een vercommercialisering van de kinderpornomarkt plaats en kinderporno gaat steeds meer ondergronds, zo stellen de onderzoekers. De besloten domeinen van het internet zijn moeilijk toegankelijk en daarom een relatief veilige manier om materiaal uit te wisselen.

Allerlei soorten kinderpornografisch beeldmateriaal

Er wordt allerlei soorten kinderpornografisch beeldmateriaal op het internet aangetroffen: van stilstaande beelden zoals foto’s tot kinderpornovideo’s. Er circuleren zelfs kinderpornoverhalen op het internet rond. Verder wordt er een onderscheid gemaakt tussen commercieel materiaal en de zogenoemde huisvlijtafbeeldingen. Er worden soms ook fotoseries aangeboden, die een verhaal vertellen of op thema gerangschikt zijn, zoals kinderen in ondergoed. Afbeeldingen kunnen digitaal worden gemanipuleerd en geretoucheerd, zogenaamde pseudofoto’s. Het aanbrengen van grafische veranderingen in het beeldmateriaal noemt men morphing. Een voorbeeld daarvan is een foto van een meisje die likt aan een ijsje, waarbij het ijsje wordt veranderd in een penis. Er worden steeds vaker films aangeboden op het internet. Dit hangt met name samen met nieuwe technische ontwikkelingen, zoals de toegenomen opslagcapaciteit en bandbreedte. Ook wordt filmmateriaal aangetroffen dat wordt gebruikt om kinderen bekend te laten raken met seksuele handelingen om later het misbruiken van kinderen te vergemakkelijken. In een Bambi-film worden bijvoorbeeld fragmenten van kinderporno gemonteerd. Ook bestaat de mogelijkheid om via de webcam live mee te kijken naar het misbruik van kinderen.

Leeftijd misbruikte kinderen

De leeftijd van de misbruikte kinderen lijkt steeds jonger te worden. De seksuele belangstelling van de downloaders die onderzocht zijn, gaat vooral uit naar prepubertaire kinderen, dat zijn kinderen tussen zeven en twaalf jaar. De kinderen kunnen zowel meisjes als jongens zijn, doch het merendeel betreft prepubertaire, blanke meisjes. De door de onderzoekers geraadpleegde literatuur en sommige respondenten gaan ervan uit dat het beeldmateriaal ook steeds harder en grover wordt. Zo zouden verkrachtingen van baby’s geen uitzondering meer vormen. Andere respondenten bestrijden echter dat beeld.

Persoon van de downloader: een eerste aanzet tot een daderprofiel

Over het profiel van de downloader kan het volgende worden opgemerkt:

• het zijn vrijwel allemaal mannen;
• de meesten hunner zijn grofweg tussen de 25 en 45 jaar;
• het zijn over het algemeen blanke mannen;
• het is onduidelijk of de downloaders een vaste relatie en eventueel kinderen hebben;
• indien er sprake is van een relatie, dan zijn de respondenten van mening dat er sprake is van huwelijksproblemen en/of een ongelijkwaardige relatie met de partner;
• het gaat om een heterogene groep: qua beroeps- en opleidingsniveau komen ze in alle lagen van de bevolking voor, doch het lijkt er op dat de hoger opgeleiden oververtegenwoordigd zijn²;
• er is een categorie die zijn vrije tijd doorbrengt met kinderen, zoals padvinderij of jeugdtrainer bij een sportclub;
• de volgende psychische problemen komen in de literatuur aan de orde: verslaving (van het downloaden van kinderporno kan een verslavende werking uitgaan), psychosociale en persoonlijkheidsstoornissen (weinig empathisch vermogen en sociale vaardigheden, een hoog niveau van psychopathologie c.q. persoonlijkheidsstoornis, vooral het type van de schizoïde, vermijdende en afhankelijke persoonlijkheid - maar het tegenovergestelde komt ook voor);
• in hoeverre er sprake is van seksuele stoornissen (fysiek en/of psychisch) is niet duidelijk;
• alcohol- en/of drugsgebruik: zeer weinig over bekend.

Samenvattend: de groep downloaders van kinderporno is heterogeen samengesteld qua kenmerken en achtergronden.

Motieven en werkwijze van de downloader

Seksuele stimulatie

Waarom downloaden sommige mannen kinderporno? Uit de literatuur blijkt dat de primaire motivatie voor het downloaden van kinderporno de seksuele stimulatie is. Downloaders kunnen door deze activiteit hun negatieve stemming en emoties onderdrukken. De downloaders zelf zeggen dat zij uit nieuwsgierigheid en fascinatie kinderporno hebben gedownload en daar later aan verslaafd zijn geraakt. De respondenten noemen allereerst verzadiging (uitgekeken op de 'gewone' porno) en nieuwsgierigheid. Iets doen wat niet mag geeft een kick. Voorts is het een belangrijke uitlaatklep voor de frustraties, boosheid en negatieve emoties van de downloaders. Ook noemen de respondenten lust en seksuele opwinding als belangrijke drijfveer, vooral bij de mannen die een seksuele voorkeur voor kinderen hebben. Een derde motief die respondenten noemen is het verslavende aspect van het downloaden: verzamelwoede of verzameldrift. Deze motieven kunnen met elkaar versmelten. Het vierde hoofdmotief geldt voor een selecte groep downloaders: het is belangrijk om een bepaalde status op te bouwen in nieuwsgroepen en besloten netwerken van gelijkgezinden.

Opslag van afbeeldingen

Downloaders van kinderporno slaan hun afbeeldingen meestal op hun eigen computer op en ze maken veeal ook gebruik van externe gegevensdragers, zoals cd-roms, dvd’s, externe harde schijven en USB-sticks. Slechts een beperkt deel van de downloaders beschikt over voldoende technische kennis en vaardigheden om hardware- en softwarematige veiligheidsmaatregelen te treffen.

Afwijkend online en offline gedrag van de downloader

Ander deviant gedrag

Naast het downloaden van kinderporno kan er ook sprake zijn van andersoortig afwijkend gedrag van de downloaders:

• online: bijvoorbeeld het zich ophouden in allerlei sociale netwerksites waar kinderen actief zijn (waarschijnlijk maakt slechts een beperkt deel van de downloaders zich hieraan schuldig);
• offl ine: bijvoorbeeld het ondernemen van seksreizen naar landen als Thailand en Myanmar (een zeer beperkt aantal downloaders reist naar landen met de uitdrukkelijke bedoeling om kinderen te misbruiken).

Wat betreft het bredere criminaliteitspatroon blijkt volgens respondenten dat de downloaders nauwelijks criminele antecedenten hebben. Uit andere onderzoeken blijkt daarentegen dat downloaders wel eerdere delicten hebben gepleegd, zowel seksueel en niet-seksueel.

Fysiek misbruik

Er is ook een groep downloaders die op den duur overgaat op het fysiek misbruiken van kinderen. Hierbij dient opgemerkt te worden dat er geen sprake hoeft te zijn van een causaal verband tussen het downloaden van kinderporno en hands-on delicten. Eerder lijkt het zo te zijn dat het bekijken van kinderporno faciliterend werkt bij met name de mannen die de neiging of behoefte al hebben. De onderzoekers merken op dat het downloaden en bekijken van kinderporno seksueel deviante fantasieën kan aanwakkeren en versterken.

Bij de pedofielen lijkt de kans op fysiek misbruik van kinderen het grootst te zijn, aldus de onderzoekers.

Typen downloaders

De onderzoekers merken op dat uit de literatuur blijkt dat downloaders geen homogene groep zijn: "ze kunnen qua sociaaldemografische kenmerken, kennis en vaardigheden, motieven, sociale positie en criminele carrière verschillen". De typologieën zijn nog niet uitgekristalliseerd, aldus het onderzoek.

Besluit

Het rapport besluit met implicaties in relatie tot de theorievorming en de opsporing van downloaders en suggesties voor vervolgonderzoek. Voor de opsporing is het van belang om meer zicht te krijgen op de besloten netwerken op internet waar vaak grove vormen van kinderporno worden verhandeld en uitgewisseld. Met het oog daarop is nader onderzoek daarnaar nodig.


Noten:

1. Anton van Wijk, Annemiek Nieuwenhuis en Angeline Smeltink: Achter de schermen - Een verkennend onderzoek naar downloaders van kinderporno; Bekereeks, 2009.
2. De beroepen zijn gevarieerd, zo staat er te lezen in het rapport, doch downloaders hebben wel vaak een goede baan in het midden- en hoge kader. Het is voorts opvallend dat beroepen in de ICT-sector zowel in de literatuur als tijdens de interviews met de respondenten naar voren komen.
3. http://www.rtl.nl/(/actueel/editienl/)/components/actueel/editienl/2011/2/dinsdag_verhaal2.xml

Lees verder

• Daders huiselijk geweld & mishandeling: dader-profiel + hulp
• STATIC-99: Inschatting recidive-risico seksuele delinquenten
• Wat doet de Reclassering: toezicht/werkstraf/diagnose-advies
• Antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASP) en psychopathie