Motiverende gespreksvoering / motivational interviewing (MI)

Motiverende gespreksvoering / motivational interviewing (MI) Motiverende gespreksvoering is een benadering om mensen te helpen hun problemen te onderkennen en om hen aan te zetten tot verandering. Het is vooral een bruikbare methode voor mensen die weigerachtig zijn, weerstand vertonen en ambivalent staan tegenover verandering. MI bevordert de intrinsieke motivatie van de cliënt door een directieve aanpak gericht op verandering. Ofschoon MI afkomstig is uit de verslavingszorg, is de methode goed toepasbaar op andere vakgebieden zoals reclassering.

Wat is motiverende gespreksvoering?

Directieve aanpak gericht op verandering

Motiverende gespreksvoering (MI) is meer dan het toepassen van een setje gesprekstechnieken, het is een manier, of eigenlijk een methode om mensen aan te zetten tot verandering door te praten over verandering. Het is een op interactie gerichte gespreksmethode waarvan is gebleken dat het vruchten afwerpt. In Canada heeft het effect van deze wetenschappelijk onderzochte methodiek, zich inmiddels bewezen. MI is een directieve aanpak gericht op verandering, waarbij als uitgangspunt geldt: de respectvolle bejegening van cliënten. Het is bovenal een basis- of grondhouding en geen repertoire gesprekstechnieken.

Intrinsieke motivatie

Verandering komt niet op gang door de cliënt te confronteren met alle negatieve gevolgen van zijn gedrag en te focussen op zaken als angst, schaamte, verlies of ongemak dat hij daarbij ondervindt. Het is niet zo dat mensen eerst voldoende lijdensdruk moeten ervaren en op de bodem moeten zitten, om te willen veranderen. Constructieve gedragsverandering komt op gang wanneer iemand zich weet te verbinden met iets van intrinsieke waarde, iets wat voor hem kostbaar is. En intrinsieke motivatie komt niet op gang in een confronterend klimaat, maar in een open, ontvankelijk en bevestigende omgeving waarin hij veiligheid ervaart.

Ontwikkeling van de methode

De methode is ontwikkeld in de verslavingszorg en de afgelopen jaren heeft ze haar intrede gedaan op talloze werkvelden. Zo is het in Nederland de bedoeling dat het Gevangeniswezen, Reclassering Nederland en het Leger des Heils, Jeugdzorg & reclassering deze manier van gespreksvoering gaan hanteren. Stichting Verslavingsreclassering GGZ werkt al met deze methodiek.

Motiverende gespreksvoering is gebaseerd op evidence-based practice (EBP)

Evidence-based practice

Motiverende gespreksvoering is niet gebaseerd op een interessante theorie of alleen klinische ervaring, maar komt voort uit wat Evidence-based practice (EBP) wordt genoemd. EBP is het uitvoeren van een handeling door een professional waarbij gestreefd wordt naar grotere doelmatigheid en doeltreffendheid door gebruik te maken van zoveel mogelijk bronnen. Het gaat bij EBP om het toepassen van nieuwe en actuele wetenschappelijk inzichten, de ervaring en inzicht van de professional zelf, de voorkeuren die de cliënt aangeeft en de beschikbare middelen zoals tijd en geld. Het gaat om beproefde methoden en technieken die in de praktijk hun effectiviteit hebben bewezen, dat is de kracht van MI.

Responsiviteit

Eén van de principes die het succes van hulpverleningsprogramma's bepalen, is het principe van responsiviteit. De cliënt moet open staan en ontvankelijk zijn voor interventies, anders is het water naar de zee dragen. Heel vaak zal er door de hulpverlener gezocht moeten worden naar motivatiebronnen van de cliënt, voordat een veranderingsproces op gang kan komen.(1) De hamvraag daarbij is: 'hoe verhoog je de responsiviteit'? Welnu, onderzoek toont aan dat door gebruik te maken van MI technieken in plaats van overredingskracht te gebruiken, confrontatie toe te passen of druk uit te oefenen door te dreigen met sancties, intrinsieke motivatie ontstaat en op basis daarvan werkelijke verandering op gang gebracht kan worden dat in de loop van de tijd zal consolideren.(2) Dreigen, confronteren en het uitoefen van druk en pressie helpen niet, MI wel. Wat zijn de principes van MI?

Het blijkt dat de mate van empathie die hulpverleners aan de dag leggen in een behandeling, een niet te onderschatten effect heeft op de resultaten van de behandeling. Omgekeerd heeft confronterende hulpverlening een hoger uitvalcijfer en relatief slechtere resultaten. Uit onderzoek naar de behandeling van mensen met een alcoholafhankelijkheid, bleek dat de alcoholconsumptie van cliënten na één jaar behandeling hoger was naarmate de hulpverlener meer confrontatie had toegepast tijdens de behandeling.(3)

De geest van motiverende gespreksvoering

Drie kernelementen

Wanneer we motiverende gespreksvoering voorstellen als een huis, dan is de geest die hieraan ten grondslag ligt het fundament en dus de drager van het huis. Het nabootsen van wat losse MI-technieken (zie onder) zonder de context van MI in acht te nemen en te begrijpen, is killing en werkt niet. Het heeft de schijn van MI, maar mist het wezen en daarmee de geest van MI. Een huis zonder fundament, stort bij de minste of geringste storm in. De geest van MI schuilt er in dat de hulpverlener wil begrijpen en ervaren wat ten grondslag ligt aan het menselijk bestaan en wil weten wat de functie is van bepaald gedrag van de cliënt die hij tegenover zich heeft; waarom denkt en handelt hij op die manier, wat heeft geleid tot zijn manier van in het leven staan?

De geest van motiverende gespreksvoering bestaat uit de volgende drie kernelementen of basiswaarden:
  1. Samenwerking;
  2. Evocatie; en
  3. Autonomie.

Samenwerking

Samenwerking of coöperatie betekent een bondgenootschap sluiten met de cliënt, waarmee rekening wordt gehouden met het perspectief van de cliënt. Het gaat om het scheppen van een stimulerende sfeer, waarin de cliënt wordt aangemoedigd en niet wordt gedwongen te veranderen. De tegenovergestelde benadering van samenwerking is confrontatie.

Evocatie

Evocatie betekent dat de hulpverlener de cliënt niet benaderd vanuit een docerende, educatieve rol, maar met een toon en houding waaruit blijkt dat de middelen voor verandering zich in het innerlijk van de cliënt bevinden. De hulpverlener bevordert de intrinsieke motivatie voor verandering door percepties, doelen en waarden uit te lokken, als het ware uit de cliënt zelf te trekken en er niet in proberen te leggen. Het tegenovergestelde van evocatie is - het is al genoemd - educatie: een houding waarbij er van wordt uitgegaan dat het de cliënt aan inzicht ontbreekt om tot echte verandering te komen. De hulpverlener stelt zich op als een deskundige die zijn cliënt inlicht en voorlicht.

Autonomie

In MI wordt de verantwoordelijkheid voor verandering bij de cliënt gelegd; er is respect voor de autonomie van de ander. De cliënt kan om hulp vragen en hij kan hulp afslaan. Zo simpel is het. De hulpverlener faciliteert en ondersteunt de cliënt zodat er van binnenuit de wil tot verandering ontstaat en de verandering dienstbaar is aan de eigen doelen en waarden van de betrokkene. De tegenovergestelde benadering is autoriteit: hulpverleners wil is wet. De cliënt moet doen wat de hulpverlener gebiedt.

De vijf algemene principes van motiverende gespreksvoering

Miller & Rollnick (2005) noemen vier algemene principes van motiverende gespreksvoering:
  • druk empathie uit
  • ontwikkel discrepantie
  • beweeg mee met weerstand
  • ondersteun persoonlijke effectiviteit

Later is daar een vijfde principe aan toegevoegd, namelijk het vermijden van discussie.

Accurate empathie en reflectief luisteren

Een van de kenmerken van MI is een cliëntgerichte en empathische hulpverleningsstijl. Het gaat daarbij om vaardigheden als accurate empathie en reflectief luisteren. Empathisch, ofwel invoelend begrip - niet te verwarren met identificatie met de cliënt of diens problemen - heeft te maken met reflectief luisteren, waardoor de ervaringen, gevoelens en bedoelingen van de cliënt voor hem worden verhelderd. Het is in eigen woorden teruggeven wat een hulpverlener de cliënt hoort vertellen en wat hij bij hem ziet aan emoties (parafraseren), die als gevolg daarvan zijn eigen situatie verder kan exploreren en tot inzichten en oplossingen komt.

Discrepantie ontwikkelen

Een tweede kenmerk van MI is het creëren van discrepantie tussen het huidige gedrag van de cliënt en de doelen en waarden die hij nastreeft, de gewenste toestand. Discrepantie kan worden opgeroepen doordat hij tot inzicht komt welke nadelen aan zijn huidige gedrag kleven en welke voordelen hij kan bereiken door gedragsverandering. Als zijn huidige gedrag in strijd is met doe doelen en waarden die hij nastreeft (zoals een goede gezondheid, geluk, intimiteit, een gezinsleven, een vader zijn voor zijn kind, succes), is de kans op verandering groter. De cliënt moet uiteindelijk met argumenten voor verandering komen en niet de hulpverlener.

Meebewegen met weerstand

Met meegaan met de weerstand wordt bedoeld dat de hulpverlener er niet tegenin gaat, maar een vraag of probleem teruggeeft aan de ander. De ander moet juist de zwakke en sterke kanten van een idee exploreren en zelf argumenten formuleert waarom hij iets wel of niet wilt. Ambivalentie moet je niet bestrijden maar erkennen als een natuurlijk fenomeen. De hulpverlener moet nieuwe informatie geven ter overweging en andere perspectieven bieden en tegelijkertijd en tegelijkertijd ruimte bieden aan de ambivalentie en er niet tegenin gaan. Kortom, ga niet de discussie aan, bestrijd geen weerstand, lok nieuwe perspectieven uit en leg ze niet op, de cliënt is de primaire bron van antwoorden en oplossingen en weerstand is een teken dat een andere reactie van de hulpverlener nodig is.

"Het komt er dus op neer dat voor het oproepen van verandering het minst wenselijk is als de hulpverlener pleit voor verandering, terwijl de cliënt tegenargumenten aanvoert. Zo'n manier van discussiëren is contraproductief. Het is niet alleen onwaarschijnlijk dat de ambivalente mens zich laat overtuigen, een directe discussie kan hem of haar zelfs de verkeerde kant opdrukken, de kant namelijk die hij of zij noodgedwongen moet verdedigen." (Miller & Rollnick, 2005, p.64)

Ondersteunen van persoonlijke effectiviteit

Met het ondersteunen van persoonlijke effectiviteit (self-efficacy) wordt bedoeld iemands geloof in zijn eigen kunnen. De eerste drie stappen laten zien dat de cliënt een probleem heeft, maar hij moet ook gaan geloven dat hij werkelijke verandering kan bewerkstelligen. Als hij daar niet in gelooft, volgt apathie en verlamming.

Niet in discussie gaan

Het werkt averechts als je in discussie (in strijd) gaat met een ander en hem of haar rechtstreeks probeert te overtuigen. Dan is de kans groot dat de ander de hakken in het zand zet. Samenwerking en dialoog zijn de sleutelwoorden. De dialoog aangaan is de meeste effectieve gesprekshouding.

Vijf belangrijke gesprekstechnieken

Er zijn vijf methoden die van begin tot eind belangrijk zijn in het hulpverleningsproces.
  1. open vragen stellen
  2. reflectief luisteren
  3. bevestigen
  4. samenvatten
  5. verandertaal uitlokken

1. Open vragen stellen

De gesprekstechniek waarbij de hulpverlener zoveel mogelijk open vragen stelt, nodigt uit tot nadenken en op onderzoek uit te gaan. Het zijn vragen die een gesprek gaande houden.

2. Reflectief luisteren

Bij reflectief luisteren heeft de hulpverlener niet alleen oor voor de feitelijke informatie die de cliënt geeft (de inhoud van zijn woorden), maar ook voor datgene wat mogelijk wordt bedoeld door de cliënt, maar niet wordt uitgesproken. Een reflectief luisterende reactie is in feite raden wat de cliënt bedoelt in de vorm van een uitspraak. Een uitspraak zal minder weerstand oproepen dan een vraag die een antwoord oproept. Een reflectief luisterende uitspraak getuigt van meer begrip. Een deskundige reflectie herhaalt niet wat een ander heeft gezegd, maar beweegt zich net iets verder. Maak daarbij de intensiteit van de geuite emotie niet groter, maar eerder kleiner. Als de hulpverlener het te groot maakt, zal de cliënt geneigd zijn de emotie weg te praten of te bagatelliseren.

Twaalf niet luisterende reacties die de voortgang belemmeren of blokkeren:
  • opdrachten geven, sturen of commanderen
  • waarschuwen, alarmeren of dreigen
  • adviseren, aanwijzingen geven of oplossingen aandragen
  • overtuigen door middel van logica, discussie of belering
  • mensen vertellen wat ze moeten doen, moraliseren
  • het met iemand oneens zijn, oordelen, bekritiseren of beschuldigen
  • het met iemand eens zijn, goedkeuren of prijzen
  • te schande maken, belachelijk maken of etiketteren
  • interpreteren of analyseren
  • geruststellen, sympathiseren of troosten
  • ondervragen of op de proef stellen
  • terugtrekken, afleiden, grappen maken of van onderwerp veranderen

In het hieronderstaande fictieve gesprek tussen een therapeut en een cliënt passeren al deze niet luisterende reacties de revue:

  • **Therapeut (T)**: Goedemorgen, hoe gaat het vandaag met je?
  • **Cliënt (C)**: Het gaat wel, ik voel me gewoon erg gestrest door werk en thuis.
  • **T**: Nou, wat je moet doen, is gewoon wat rust nemen en het allemaal even loslaten. (*opdrachten geven, sturen of commanderen*)
  • **C**: Dat is makkelijker gezegd dan gedaan.
  • **T**: Als je niet oppast, kan die stress leiden tot ernstige gezondheidsproblemen. (*waarschuwen, alarmeren of dreigen*)
  • **C**: Ja, dat weet ik, maar ik weet niet hoe ik dat moet doen.
  • **T**: Misschien moet je gewoon beter je tijd plannen. Hier is een schema dat je kunt volgen. (*adviseren, aanwijzingen geven of oplossingen aandragen*)
  • **C**: Ik heb al zoveel schema's geprobeerd, niets lijkt te werken.
  • **T**: Maar als je echt logisch nadenkt, zou je toch moeten begrijpen dat dit gewoon een kwestie van discipline is. (*overtuigen door middel van logica, discussie of belering*)
  • **C**: Ik probeer echt mijn best, maar het voelt gewoon overweldigend.
  • **T**: Iedereen heeft stress, je moet gewoon sterker zijn. (*mensen vertellen wat ze moeten doen, moraliseren*)
  • **C**: Dat helpt me niet echt om me beter te voelen.
  • **T**: Nou, misschien moet je niet zo klagen en gewoon doorgaan met je werk. (*het met iemand oneens zijn, oordelen, bekritiseren of beschuldigen*)
  • **C**: Ik klaag niet, ik probeer gewoon mijn gevoelens te delen.
  • **T**: Goed dat je het probeert, maar je doet het geweldig, echt waar. (*het met iemand eens zijn, goedkeuren of prijzen*)
  • **C**: Dat voelt niet echt als een oplossing.
  • **T**: Misschien overdrijf je gewoon een beetje. Je bent geen kind meer, toch? (*te schande maken, belachelijk maken of etiketteren*)
  • **C**: Dat is nogal pijnlijk om te horen.
  • **T**: Het lijkt erop dat je deze stress gebruikt als een manier om te ontsnappen aan iets anders. Heb je daarover nagedacht? (*interpreteren of analyseren*)
  • **C**: Ik weet het niet, misschien.
  • **T**: Alles komt goed, maak je geen zorgen. Iedereen heeft wel eens een moeilijke periode. (*geruststellen, sympathiseren of troosten*)
  • **C**: Ja, maar dat verandert niets aan mijn huidige situatie.
  • **T**: Vertel me precies wat er allemaal gebeurt op je werk en thuis. (*ondervragen of op de proef stellen*)
  • **C**: Het is een lange lijst, ik weet niet waar ik moet beginnen.
  • **T**: Laten we het even over iets anders hebben, misschien lucht dat wat op. (*terugtrekken, afleiden, grappen maken of van onderwerp veranderen*)
  • **C**: Maar ik wil het juist hierover hebben.
  • **T**: Ah, ik begrijp het. Maar weet je wat, er was laatst een interessante film over stress, heb je die gezien? (*terugtrekken, afleiden, grappen maken of van onderwerp veranderen*)

In dit gesprek heeft de therapeut verschillende reacties gegeven die de voortgang van het gesprek belemmeren of blokkeren. Door opdrachten te geven, te waarschuwen, te adviseren, te overtuigen, te moraliseren, te oordelen, te prijzen, te schande te maken, te interpreteren, gerust te stellen, te ondervragen en af te leiden, wordt de cliënt niet echt gehoord en wordt er geen ruimte geboden voor een constructieve dialoog.

3. Bevestigen en ondersteunen

Bevestigingen zijn opmerkingen die er op neer komen dat de inspanningen die de cliënt zich getroost en de sterke kanten die hij heeft worden opgemerkt en bevestigd. Voorbeeld: "Ik vind het heel erg fijn dat u vandaag naar dit gesprek bent gekomen, dat is een hele stap voor u."

4. Samenvatten

Samenvatten heeft als doel de cliënt laten merken dat je goed luistert; structureren van het gesprek; nagaan of hetgeen je gehoord hebt daadwerkelijk klopt; afsluiten van een bepaald thema waardoor een volgend gespreksonderwerp kan worden belicht; veelpraters in te kaderen.

5. Verandertaal uitlokken

De tegenhanger van weerstandsgedrag is verandertaal, hetgeen een richtinggevende strategie is voor de oplossing van ambivalentie. Het is belangrijk deze te herkenen bij de cliënt. Motiverende gesprekvoering roept veelal meer verandertaal en relatief weinig weerstand op. Verandertaal weerspiegelt de beweging die de cliënt maakt naar verandering toe. Verandertaal valt uiteen in vier categorieën:
  • de nadelen van de status quo onderkennen
  • de voordelen van verandering onderkennen
  • optimisme over verandering onder woorden brengen
  • de bedoeling om te veranderen onder woorden brengen

Er worden een aantal methoden onderscheiden voor het oproepen van verandertaal. Een daarvan is het stellen van evocatieve (open) vragen, zoals: "Wat vindt u vervelend aan de huidige situatie", of: "Hoe zou u het graag anders willen hebben"? Of vragen naar extremen: "Als u denkt aan uw hoge bloeddruk op de langere termijn, waarover maakt u zich dan het meeste zorgen?" Vooruitkijken: "U zit nu in de gevangenis, hoe zou u willen dat uw leven er over vijf jaar uitziet?"

In dit artikel wordt nader ingegaan op de vijf bovengenoemde basistechnieken.

Motivatie wordt aangejaagd door discrepantie tussen die doelen die iemand erop nahoudt en de actuele werkelijkheid waarin hij of zij zich volgens eigen waarneming bevindt. (Miller & Rollnick, 2005, p. 173-174)

Er worden in heel Nederland trainingen en cursussen motiverende gespreksvoering aangeboden.

Noten:
  1. Anneke Menger en Lous Krechtig: Het delict als maatstaf - Methodiek voor werken in gedwongen kader; PlantijnCasparie, IJsselstein, 2004, p.40.
  2. Micheal D. Clark et al: Motivational interviewing for probation officers: tipping the balance toward change; Federal Probation, vol.70, number 1.
  3. William R. Miller & Stephan Rollnick: Motiverende gespreksvoering - Een methode om mensen voor te bereiden op verandering; Ekklesia, 5e druk 2008, p. 23.

Lees verder

© 2009 - 2024 Tartuffel, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Behandeling alcoholverslaving: motiverende gespreksvoeringBehandeling alcoholverslaving: motiverende gespreksvoeringEr zijn diverse behandelingen van alcoholverslaving. Motiverende gespreksvoering is er op gericht de ambivalente gevoele…
De basis van motiverende gespreksvoeringDe basis van motiverende gespreksvoeringMotiverende gespreksvoering is een methode die veel wordt gebruikt binnen de psychologie om mensen te motiveren een gedr…
Motiverende gespreksvoering voor thuisMotiverende gespreksvoering voor thuisWanneer je een verandering bij iemand wil bewerkstelligen, kan je argumenten aandragen en de ander proberen te overtuige…
Ethologie: gedrag van dierenEthologie: gedrag van dierenWaardoor ontstaat het gedrag bij dieren? Is dit wat er wordt bedoeld met instinct? In de wetenschap van de biologie is e…

Spinnenangst, telefoonangst of spreekangst: dit doe je eraanSpinnenangst, telefoonangst of spreekangst: dit doe je eraanVoor pleinvrees of een smetfobie bestaan allerlei therapieën, dat is overbekend. Maar wat moet je aan met kleine, 'dagel…
Jezelf worden: hoe doe je dat?Jezelf worden: hoe doe je dat?Doe jij je in bepaalde situaties totaal anders voor dan je bent? Rustiger dan je je echt voelt, zelfverzekerder, vrolijk…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: istock.com/g-stockstudio
  • Anneke Menger en Lous Krechtig: Het delict als maatstaf - Methodiek voor werken in gedwongen kader; PlantijnCasparie, IJsselstein, 2004.
  • Coaching. Motiverende gespreksvoering. https://www.coaching.nl/coachingmethodieken/motiverende-gespreksvoering/ (ingezien op 16-9-2022)
  • Micheal D. Clark et al: Motivational interviewing for probation officers: tipping the balance toward change; Federal Probation, vol.70, number 1.
  • Movisie. Motiverende gespreksvoering. https://www.movisie.nl/praktijkvoorbeeld/motiverende-gespreksvoering (ingezien op 7-6-2024)
  • Stephen Rollnick & William R. Miller & Christopher C. Butler: Motiverende gespreksvoering in de gezondheidszorg; Ekklesia, februari 2009.
  • William R. Miller & Stephan Rollnick: Motiverende gespreksvoering - Een methode om mensen voor te bereiden op verandering; Ekklesia, 5e druk 2008.
Reactie

Ellie Vangangelt, 23-06-2010
Bij reflectief luisteren (in de Gordon-methode: actief luisteren genoemd), worden twaalf niet-luisterende reacties genoemd. Deze zijn bijna letterlijk overgenomen uit het boek 'luisteren naar kinderen' van Dr. T. Gordon, blz. 45-47, 8e druk 2010.
Deze methode stamt uit 1970 en wordt al 30 jaar actief gebruikt in, al dan niet professionele, opvoedsituaties. Hoe nieuw en vernieuwend is Motiverende Gespreksvoering? Reactie infoteur, 23-06-2010
Hallo Ellie,

In een andere artikel over MI schreef ik:

"Motiverende gespreksvoering is niet gebaseerd op een interessante theorie of alleen klinische ervaring, maar komt voort uit wat Evidence-based practice (EBP) wordt genoemd. EBP is het uitvoeren van een handeling door een professional waarbij gestreefd wordt naar grotere doelmatigheid en doeltreffendheid door gebruik te maken van zoveel mogelijk bronnen. Het gaat bij EBP om het toepassen van nieuwe en actuele wetenschappelijk inzichten, de ervaring en inzicht van de professional zelf, de voorkeuren die de cliënt aangeeft en de beschikbare middelen zoals tijd en geld. Het gaat om beproefde methoden en technieken die in de praktijk hun effectiviteit hebben bewezen, dat is de kracht van MI." (http://mens-en-samenleving.infonu.nl/psychologie/44474-motiverende-gespreksvoering-motivational-interviewing-mi.html)

Er wordt dus ook gebruikt gemaakt van reeds bestaande inzichten en methoden waarvan vaststaat dat ze effectief zijn.

Mvg, Martin

Tartuffel (2.971 artikelen)
Laatste update: 07-06-2024
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Psychologie
Bronnen en referenties: 7
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.