Jezelf worden: hoe doe je dat?

Doe jij je in bepaalde situaties totaal anders voor dan je bent? Rustiger dan je je echt voelt, zelfverzekerder, vrolijker? Heel vermoeiend. Zo kom je gemakkelijker achter je masker vandaan, en word je meer jezelf. Wie ben jij in je relatie? In het meest extreme geval benader je het ‘ideaal’ zoals supermodel Jerry Hall het ooit ironisch uitdrukte: dienstmeid in huis, kokkin in de keuken en callgirl in bed. Maar in veel gevallen ligt het subtieler. Je doet net even extra je best om lief, speciaal, capabel, mooi of boeiend te zijn, niet alleen in liefdesrelaties, maar in álle relaties. Tot je er opeens schoon genoeg van hebt. Want achter een masker leven, houdt vroeg of laat op. Maskers dragen betekent dat je jezelf niet durft te geven zoals je echt bent, dat je al dan niet bewust handelt uit angst om ‘ontmaskerd’ en afgewezen te worden. Vaak draag je je masker niet onbaatzuchtig. Al dan niet bewust verwacht je dat het je liefde oplevert, bewondering, aandacht, of wat het ook is waar je behoefte aan hebt.

De voordelen

Toch zul je merken dat je niet altijd blij wordt van het afzetten van maskers. Voorbeeld: stel dat je besluit bij je nieuwe geliefde helemaal jezelf te zijn. Hoe leuk is het om altijd de deur voor je lief open te doen zoals je op dat moment bent – ook al is dat in een kapotte joggingbroek en op konijnensloffen? Je af en toe presenteren als de fatale verleidster, compleet met hoge hakken, kek rokje en rode lipstick, heeft iets van een maskerade – maar wél een leuke. En nooit meer aan je vrienden laten zien hoe ‘moeiteloos’ je een exquise gerecht tevoorschijn tovert, of aan je baas hoe je dat grote project ‘in een handomdraai’ afrondt, is ook wat glansloos. In het beste geval kom je uiteindelijk tot een basis van ruimte opeisen voor je ware zelf, voor je eigen wensen en behoeftes – op gevaar af lastig gevonden te worden of een ander met een rotklusje op te schepen. Maar daar bovenop kan af en toe een leuk sausje zitten, een klein beetje toneelspel.

Maskers zijn overal

Maskers zijn overal, en per situatie zet je een ander masker op. Een beetje Marilyn Monroe in je relatie, Moeder Teresa in je vriendschappen, en Supervrouw in je werk. Maskers doen iets met je dagelijkse leven, altijd en overal. Alleen ben je je er vaak niet van bewust. De Amerikaanse Susan Maushart schreef onder andere de boeken Welkom in Moederland en Liefdewerk. Deze boeken deden nogal wat stof opwaaien. De (vertaalde) titel van de Engelse uitgave van Welkom in Moederland geeft een idee waarom: Het masker van moederschap – Hoe moederschap alles verandert en waarom we doen alsof dat niet zo is. Moeders als maskerspecialisten? Ik vraag de schrijfster om uitleg. Susan reageert: ‘Ik ben ervan overtuigd dat ouderschap misschien wel hét gebied is waarop vrouwen hun ware gevoelens verstoppen. Dat geldt ook voor relaties. Je gevoelens zijn meerduidig en verward, maar voor anderen doe je een masker op van serene, eenduidige gevoelens. Je laat zien wat je denkt dat de wereld wil zien in plaats van de werkelijkheid – met als gevaar dat je er op den duur ook zelf in gelooft.’

Maatschappij

Onze cultuur, aldus Susan, moedigt het dragen van maskers aan. Susan: ‘Maskers zijn gevormd door het gezamenlijke onderbewustzijn van een cultuur, vaak in de loop van vele eeuwen. Een masker dragen is aantrekkelijk. Het stelt ons in staat een beproefd script te volgen. Oké, dat script is misschien saai of totaal onrealistisch, maar je weet in elk geval zeker dat je niet snel op je gezicht valt. Want terwijl maskers sociaal acceptabel zijn, zie je je ware “gezicht” eerder als zwak, kwetsbaar. Je echte gezicht zit voor jouw gevoel misschien wel vol barsten!’ Er zitten zeker voordelen aan maskers voor dagelijks gebruik. Een voorkruipende medeweggebruiker achter het stuur vandaan trekken als je uren in een file staat, veroorzaakt ongewenst tumult. Dan maar even zuur naar hem loeren. Hoe aantrekkelijk je je vriend ook vindt, je geeft hem in het openbaar wel een zoen, maar trekt niet zijn shirt uit. Freud zei het al: ‘Ons vermogen maskers te dragen is een onmisbare voorwaarde om samen een maatschappij te kunnen vormen.’

Wanneer wel, wanneer niet?

Maskers zijn dus niet in alle omstandigheden negatief. Soms dienen ze niet alleen je omgeving, maar ook jezelf. Of een masker voor jou wel of niet de moeite waard is, moet je echt zelf uitmaken. Psychologe en personal coach Astrid Vrijland adviseert op je gevoel af te gaan: ‘Op zich is het niet verkeerd dat je een bepaalde rol speelt. Binnen elke rol, of dat nou is van moeder, baas, schilder of vriendin, kun je heel goed een eigen identiteit behouden. Iets anders wordt het als je je in die rol niet lekker voelt. Als je je vervolgens afvraagt waarom, kom je er waarschijnlijk achter dat je in die rol te ver van jezelf staat, dat je je eigen ik te veel verstopt. Je bent bang om door de mand te vallen als jaloers, gemakzuchtig of ongemanierd. Vaak zijn het zulke “slechte” eigenschappen die we willen verstoppen achter een masker van ijver, vriendelijkheid en beschaafdheid. Maar die schaduwkanten van jezelf zijn net zo goed onderdeel van je persoonlijkheid! Dus waarom zou je het niet laten zien als je masker knelt? Het kan enorm opluchten om eens nee te zeggen tegen onredelijke eisen. Of gewoon een keer te laten blijken dat je jaloers bent omdat iemand wél die salarisverhoging krijgt of die leuke relatie heeft. Waarschijnlijk vermoedde die ander de werkelijkheid toch al. Vaak wordt je eerlijkheid gewaardeerd, of word je benijd om je moed je gevoel te laten blijken.’

Knellende maskers

Zo’n knellend masker afzetten is geen fluitje van een cent. Wat anderen zagen, kan ook zijn wat je stiekem graag zelf wilt zien. De dame die altijd alles onder controle heeft, verandert in de vrouw die ook wel eens met de handen in het haar zit. De ‘ideale minnares’ heeft eigenlijk lang niet altijd zin in seks. Enzovoort. Die overgang kan betekenen dat je ontluisterd raakt, in de ogen van anderen maar óók in die van jezelf. Echter, als je je nieuwe evenwicht eenmaal hebt verworven, ben je dichter bij je ‘pure’ eigen zelf, en dat is winst. Mensen zullen je in je nieuwe gedaante accepteren. Een last valt van je af.
Een methode die helpt om maskers af te leren doen, is RET (Rationeel Emotieve Training). Astrid Vrijland: ‘Als je een masker draagt, zitten daar bepaalde gedachten achter, bijvoorbeeld: “Als ik niet doe of ik mijn werk onder controle heb, sta ik op straat.” Of: “Als ik laat merken dat ik geen zin in die afspraak heb, kijken mijn vrienden me nooit meer aan.” Zulke overtuigingen noemen we irrationeel: er is geen bewijs voor. Toets ze aan de realiteit. Hoezo sta je straks op straat? Hoezo heb je straks geen vrienden meer? Is daar bewijs voor? Wat is het alternatief? Als je zegt hoe je je werklast werkelijk ervaart, heeft het dan niet gewoon tot gevolg dat je minder overwerk toegeschoven krijgt? Als je vrienden geen “nee” kunnen accepteren, is het dan niet beter dat ze misschien hebben afgedaan?’

Houd dat even bij je, ja!

Achter een masker vandaan komen betekent óók dat je de ander zijn of haar verantwoordelijkheid teruggeeft. Je handelt niet langer alsof een ander jouw ware zelf niet aankan, geschokt zal zijn, verdrietig of afkerig. Je toont je moeder dat je moeite hebt met haar neiging op je te leunen. Daarmee leg je de verantwoordelijkheid terug. Je zegt ‘nee’ tegen een te zwaar drukkende vriendendienst. Daarmee stel je je eigen gerechtvaardigde behoeftes boven die van de ander. Je vraagt een wederdienst als je de administratie van je vriend hebt gedaan. Zo zorg je dat je niet alleen geeft, maar ook ontvangt. Dit kan lastig zijn: anderen moeten wennen aan de ruimte die je voor jezelf opeist. Maar is het eenmaal gelukt om een knellend masker te laten vallen, dan wil je er nooit meer achter terug.


dit artikel is een geautoriseerde bewerking van het hoofdstuk 'Zet dat masker af en word jezelf' uit het boek 'Mijn geluk maak ik zelf wel, psychosurvivalgids voor vrouwen', Astrid Maria Boshuisen, uitgeverij Het Spectrum