Codependentie en vertrouwen

Codependentie is een overlevingsmechanisme uit een onveilige jeugd. Een codependent heeft geleerd zijn eigenwaarde afhankelijk te maken van de bevestiging en liefde die hij krijgt van de buitenwereld. Vaak is er in de jeugd van de codependent niet voorzien in de emotionele behoeftes van het kind en heeft het kind niet geleerd op zichzelf en zijn ouders te vertrouwen. Dit heeft vaak ernstige gevolgen voor de manier van in het leven staan van een volwassen codependent. Codependentie staat tot heden nog niet vermeld in de DSM V.

Vertrouwen

Vertrouwen betekent in werkelijkheid niets anders dan zeg jij wat je doet en doe jij wat je zegt. Vertrouwen is dus een kwestie van woorden die matchen met daden. Daarnaast heeft vertrouwen te maken met het vertrouwen van je eigen perceptie. Dit laatste is vaak een probleem voor codependents: vaak vertrouwen codependents te weinig op hun eigen perceptie, waardoor de eigen intuïtie aan de kant wordt gezet en de intuïtie van anderen als leidraad wordt gezien. Leren om op een realistische manier te vertrouwen op je eigen perceptievermogen is een leerproces dat tijd kost. Relaties met jezelf en met anderen zijn gebouwd op veiligheid en vertrouwen dat je niet fysiek of emotioneel wordt gekwetst. Wanneer dit vertrouwen is beschadigd, is het gevoel van veiligheid in het geding. Wanneer het vertrouwen continu is beschadigd is er op den duur helemaal geen gevoel meer van veiligheid.

In de omgeving waarin de codependent is opgegroeid is, waren de daden en woorden van de ouders vaak niet in overeenstemming. Oorzaak hiervan konden een verslaving zijn binnen het gezin of één of twee narcistische ouders. Dit zorgt voor enorme verwarring en inbreuk op de gevoelens van veiligheid bij een opgroeiend kind. Daarnaast werd het waarnemingsvermogen van het kind vaak door de ouders niet serieus genomen of bevestigd. Hierdoor heeft een opgroeiende codependent geleerd om de waarnemingen van anderen boven die van zichzelf te plaatsen en is er een disconnectie ontstaan met de eigen intuïtie. Het opgroeiende kind is als het ware gedwongen om te vertrouwen op mensen die niet te vertrouwen waren: zijn ouders. En zal op volwassen leeftijd geneigd zijn dit vertrouwen uit te besteden aan anderen in plaats van te vertrouwen op zichzelf en zijn eigen kunnen. Want hoe kun je op jezelf vertrouwen wanneer je dit nooit geleerd is en eerder zelfs is afgeraden of belachelijk gemaakt?

De fases van Erik Erikson

De Deens-Amerikaanse ontwikkelingspsycholoog Erik Erikson onderscheidt in zijn werk uit 1963 acht verschillende levensfasen van de mens die leeftijdgebonden zijn en die doorlopen moeten worden om als mens goed te functioneren en een gezond vertrouwen te ontwikkelen in zichzelf, de medemens en het leven. Deze fases zijn:

1. Basaal vertrouwen versus basaal wantrouwen
Deze ontwikkelingsfase vindt plaats in de leeftijd van 0 tot 1,5 jaar oud en zorgt voor veilige hechting wanneer het kind kan rekenen op zijn ouders. Gebeurt dit niet, dan zal het kind niet het gevoel ontwikkelen dat hij op zijn medemens kan vertrouwen.

2. Autonomie versus schaamte
Deze ontwikkelingsfase vindt plaats in de leeftijd van 1,5 tot 3 jaar. Het kind leert zichzelf zelfstandig te verplaatsen. Wanneer dit goed gaat, leert het kind dat het zelf zijn wensen, grenzen en behoeftes kan aangeven en dat zijn ouders hier op kunnen reageren door middel van zijn wensen, grenzen en behoeftes serieus te nemen en grenzen te stellen. Wanneer dit goed gaat, krijgt het kind vertrouwen in zijn eigen kunnen en dat het invloed kan uitoefenen op de buitenwereld. Wanneer dit niet goed gaat en ouders de behoeftes van het kind belachelijk maken en niet serieus nemen, krijgt het kind het gevoel dat het machteloos en hulpeloos is en geen invloed kan uitoefenen.

3. Initiatief versus schuld
Deze ontwikkelingsfase vindt plaats in de leeftijd tussen de 3 en 6 jaar. Het kind leert initiatief te nemen en doelen te stellen in zijn leven wanneer zijn ouders hem aanmoedigen en steunen. Hierbij kun je denken aan bedenken wat het later wil worden en wat het graag wil doen. Gebeurt dit niet, dan zal het kind moeite krijgen met het nemen van initiatief en daarop te durven vertrouwen en geneigd zijn zich schuldig te voelen.

4. IJver versus minderwaardigheid
Deze ontwikkelingsfase die plaatsvindt vanaf de leeftijd van zes jaar tot de adolescentie. Het kind leert nieuwe vaardigheden, theoretische kennis en nieuw gedrag. Het kind kan hiervoor bevestiging en waardering krijgen. Hierdoor groeit het vertrouwen van het kind in zichzelf. Wanneer dit niet gebeurt, zal het kind het gevoel hebben dat het tekort schiet, wat leidt tot gevoelens van minderwaardigheid.

5. Identiteit versus rolverwarring
Deze levensfase begint te spelen in de puberteit. Door biologische en lichamelijke veranderingen staat de wereld van de puber op zijn kop. De puber gaat twijfelen aan wie hij was en is en wie hij wil worden en komt in een soort van persoonlijkheidscrisis terecht. Wanneer de puber voldoende op zijn omgeving kan steunen, kan hij dit proces goed doorlopen tot een evenwichtig individu. Wanneer er vanuit de omgeving weinig tot geen steun is, zal de puber geneigd zijn te gaan leven naar het beeld dat anderen van hem hebben, om daaruit de bevestiging te krijgen.

6. Intimiteit versus isolatie
Deze fase dient zich aan na de puberteit. De jongvolwassene gaat wanneer de voorgaande fases goed zijn verlopen met vertrouwen verantwoordelijkheden en relaties aan en zal zich verbonden voelen met zichzelf en de wereld om hem heen. Wanneer de jongvolwassene echter te weinig vertrouwen heeft in zichzelf en de maatschappij, zal hij zich eenzaam en geïsoleerd voelen.

7. Generativiteit versus stagnatie
Deze fase vindt plaats op volwassen leeftijd. De volwassene krijgt de neiging om zijn kennis en vaardigheden over te dragen op de jeugd en kan hierin vervulling vinden. Wanneer deze fase niet goed verloopt, krijgt de volwassene het gevoel te stagneren in zijn ontwikkeling.

8. Ego-integriteit versus wanhoop
Deze fase vindt plaats aan het einde van een mensenleven. Wanneer alle voorgaande fases goed zijn verlopen, zal er in deze fase rust bestaan en evenwicht tussen denken, gevoelens en doen. Wanneer er problemen in de voorgaande fases hebben plaatsgevonden, zal de persoon in kwestie wanhoop, angst en lijden kunnen ervaren.

Zoals uit de ontwikkelingsfases van Erik Erikson blijkt, is het enorm belangrijk om alle ontwikkelingsfases te doorlopen, om tot een goed functionerende volwassenen uit te groeien. Ook is duidelijk waar het mis kan gaan in de ontwikkeling van een basis van vertrouwen wat codependents betreft. En hoe vertrouwensissues ontstaan.

Vertrouwensissues

In het volwassen leven kampen veel codependents met vertrouwenissues. Hierbij valt te denken aan:

• geen vertrouwen dat je als mens goed genoeg bent zoals je bent;
• geen vertrouwen in je authentieke zelf;
• geen vertrouwen dat je het waard bent om van te houden;
• geen vertrouwen dat je nog steeds waardevol bent ook wanneer je fouten maakt;
• geen vertrouwen dat je je eigen emoties aan kunt;
• geen vertrouwen in je eigen kracht en mogelijkheden.

Waar het eigenlijk om gaat is dat veel codependents niet het vertrouwen in zichzelf hebben dat ze het leven aan kunnen met alle ups en downs die het te bieden heeft. Ze zijn geneigd hun behoeftes, grenzen, gevoelens en het vertrouwen in zichzelf afhankelijk van anderen te maken, omdat ze niet hebben geleerd op hun eigen intuïtie te vertrouwen.

Leren vertrouwen op jezelf

Wanneer je als kind niet de mogelijkheid hebt gehad om basaal vertrouwen in jezelf en anderen te ontwikkelen, is dat een grote uitdaging op volwassen leeftijd. Echter is het wel mogelijk om dit voor een deel te herstellen. De eerste stap is durven en kunnen vertrouwen op jezelf. Wanneer je vertrouwt op jezelf, je eigen gevoelens, je eigen grenzen, je eigen behoeftes, dan is het vertrouwen in jezelf niet meer afhankelijk van anderen. En kun je zelf de regie nemen. Vertrouwen op jezelf betekent niet dat je erop vertrouwt dat je alles perfect doet. Vertrouwen op jezelf betekent dat je erop vertrouwt dat je gemaakte fouten kunt repareren of te boven komt. Het opbouwen van vertrouwen kost veel tijd, zelfcompassie, proberen en leren en doorzettingsvermogen. Om te leren vertrouwen zijn de volgende stappen belangrijk, aldus de Amerikaanse psychologe Cynthia Wall:

• Vermijd mensen die je zelfvertrouwen ondermijnen;
• Houd je aan afspraken die je met jezelf maakt;
• Wees liefdevol voor jezelf.

Vermijd mensen die je zelfvertrouwen ondermijnen

Wanneer je het gevoel hebt dat mensen je zelfvertrouwen ondermijnen, is het de moeite waard om te onderzoeken wat maakt dat je dit ervaart. Is het omdat mensen je klein willen houden? Is het omdat mensen jaloers zijn? Of is het dat je dit zo voelt omdat je gewend bent dat mensen je zelfvertrouwen ondermijnen? Voor het ontwikkelen van (zelf)vertrouwen is het belangrijk dat je een veilige groep mensen om je heen hebt die je steunen, een klankbord bieden en die het beste met je voor hebben.

Houd je aan afspraken die je met jezelf maakt

Zelfvertrouwen ontwikkelt wanneer je jezelf aan afspraken met jezelf houdt. Houd je je aan je eigen grenzen om jezelf te beschermen? Voorzie je in je eigen behoeften? Zorg je goed voor jezelf wanneer je ziek bent, wanneer je je niet fijn voelt? Leef je naar wat jij belangrijk vindt? Het is belangrijk dit te onderzoeken en om dit toe te gaan passen in je leven.

Wees liefdevol voor jezelf

Veel codependents zijn erg hard voor zichzelf. Vaak hebben ze een innerlijke criticus ontwikkeld aan de hand van iemand die hard tegen hun was in hun jeugd. Deze innerlijke criticus gaat vaak automatisch af in het hoofd wanneer er fouten worden gemaakt. Voor de codependent is het belangrijk te ontrafelen wanneer de innerlijke criticus actief is en deze liefdevol te stoppen. Je kunt tegen jezelf zeggen wanneer je een fout maakt: het is ok, het komt goed, je hebt een fout gemaakt, maar je leert ervan. Liefdevol zijn voor jezelf vergroot je eigenwaarde en het vertrouwen in jezelf en de wereld om je heen.

Leren vertrouwen op anderen

Naast vertrouwen op jezelf is het belangrijk om op andere mensen te leren en kunnen vertrouwen. Echter is het voor een codependent vaak ingewikkeld om te bepalen of iemand te vertrouwen is. Veel codependents voelen zich vertrouwd bij mensen die niet te vertrouwen zijn, omdat dit voor hen een 'normale' situatie was gedurende een lange tijd van hun leven. Hoe kun je nou voor jezelf bepalen of mensen te vertrouwen zijn? Veiligheid en betrouwbaarheid kun je meten aan de volgende aspecten:

• eerlijke communicatie;
• grenzen;
• betrouwbaarheid;
• voorspelbaarheid;
• vertrouwen op je eigen perceptie.

Eerlijke communicatie

Eerlijke communicatie betekent dat beide partijen in een vriendschappelijke, familiaire of partnerrelatie assertief zijn en open zijn over hun behoeftes, wensen en gevoelens. Ook wanneer dingen niet fijn zijn en er emoties spelen als verdriet, boosheid of teleurstelling. Het is belangrijk dat woorden en daden matchen. Eerlijke communicatie is onderdeel van het kunnen vertrouwen op anderen.

Grenzen

Grenzen zijn belangrijk in veilige relaties. Duidelijke grenzen zorgen voor gevoelens van veiligheid, weten waar je aan toe bent en weten tot hoever je kunt gaan. Veel codependents zijn gewend aan schijnbare grenzeloosheid en ervaren continu dat ze zich op glad ijs begeven. Door duidelijke grenzen te communiceren zullen relaties veilig en betrouwbaar zijn. Wanneer iemand over de grenzen van een ander gaat, zorgt dit voor gevoelens van onveiligheid. Om grenzen te communiceren is het belangrijk om te weten waar je grenzen liggen.

Betrouwbaarheid

Iemands betrouwbaarheid kun je meten aan of iemand zegt wat hij doet en doet wat hij zegt. Hierbij kun je denken aan of iemand geleende spullen teruggeeft, of iemand op tijd op afspraken verschijnt en of iemand zich aan gemaakte afspraken houdt. Wanneer afspraken niet worden nagekomen zorgt dat voor teleurstelling. Wanneer dit vaak genoeg gebeurt, zorgt dit voor een deuk in het vertrouwen.

Voorspelbaarheid

In relaties is voorspelbaarheid een belangrijke graadmeter voor vertouwen. Voorspelbaarheid in gedrag zorgt voor een gevoel van veiligheid en weten waar je aan toe bent. Wanneer iemand zich onvoorspelbaar of anders dan anders gedraagt, kan dit zorgen voor wantrouwen.

Vertrouwen op je eigen percepties

Anderen vertrouwen heeft niet alleen te maken met anderen, maar ook met het vertrouwen op de eigen perceptie en intuïtie. Wanneer gevoelens van angst, boosheid, schaamte, schuld en pijn optreden kan dit een signaal zijn dat er een persoonlijke grens is gepasseerd. Het is belangrijk om tijd alleen door te brengen en met anderen om zo te ervaren wat het verschil is alleen en in relatie met anderen.