Psychologie: periode van de puberteit en de adolescentie

Het woord adolescentie wordt gebruikt voor de 'psychologische periode tussen de kinderjaren en de volwassenheid. In deze periode kunnen zich in korte tijd veel psychologische ontwikkelingen voordoen. Jongeren maken zich los van hun ouders en het gezin en, de pubers worden volwassen. Er worden nog veel, en soms verkeerde, opvattingen gemaakt over het einde van adolescentie. Wat we in het westen aan belangrijke kennis hebben verloren is het feit dat we jonge mensen slecht voorbereid volwassen laten worden. Volgens de schrijvers van het boek 'psychologie van de adolescentie' is het begrip adolescentie meer dan alleen maar een aanduiding van leeftijdscategorie. Volgens hen ligt tijdens de adolescentie de nadruk meer op de psychologische ontwikkeling dan op de fysieke lichamelijke ontwikkeling.

Oorsprong en begrippen van psychologie tijdens puberteit en adolescentie

De woorden puberteit en adolescentie hebben een lange geschiedenis. Het woord puberteit is afgeleid van het Latijnse woord ´pubertas' dat ´manbaarheid´ betekent. Met name de kenmerken van de lichamelijke volwassenwording. Het woord adolescentie komt van het Latijnse woord ´adolescentia´, waarmee in Rome de leeftijdsklasse van 17 tot 30 jaar werd aangeduid. Het gebruik om levensperioden te onderscheiden is een uiting van een lange culturele traditie.

Psychisch onderscheid tussen puberteit en adolescentie

In de literatuur worden verschillende periodes beschreven. De Griekse filosoof Aristoteles deelde de levensloop in in perioden van zeven jaar. De jeugdjaren typeerde hij als een periode waarin de 'wil' zich zodanig ontwikkelt dat men tot actief kiezen in staat is. Er bestaan sinds de Middeleeuwen platen en gravures waarop de levensloop van de mens in zijn verschillende fasen wordt afgebeeld en, waarbij iedere levensperiode een bepaalde typering krijgt. De psychologie is op dit spoor verder gegaan. De wijze waarop levensperioden getypeerd worden, heeft echter veranderingen doorgemaakt. De Wit, v.d Veer en Slot beschrijven hoe die veranderingen hebben plaats gevonden.

Leeftijdindeling voor de puberteit
Aanvankelijk werd in Nederland, in aansluiting bij de gangbare literatuur in West Europa met puberteit veelal bedoeld op de periode van ongeveer het twaalfde tot het zestiende levensjaar. Daarmee werd aangegeven dat in deze periode lichamelijke veranderingen optreden die samenhangen met het proces van geslachtsrijp worden. Daarnaast verwees het begrip ook naar de ontwikkelingen die in deze periode plaatsvinden met betrekking tot het functioneren van de persoon. De puberteit werd gezien als een fase waarin opbouw van de persoonlijkheid plaatsvindt, waarbij de blik naar binnen gericht is. De puberteit is daarom een periode waarin belangrijke verschillende psychische processen afspelen die door de omgeving vaak niet wordt waargenomen.

Leeftijdindeling adolescentie
Met de term adolescentie wordt doorgaans de periode van ongeveer het zeventiende tot het tweeëntwintigste jaar bedoeld: een periode waarin de blik meer naar buiten is gericht. De persoon is op deze leeftijd op zoek naar een plek in de maatschappij. De processen van persoonsvorming en het vinden van een plaats in de samenleving beïnvloeden elkaar. Ook dit is een belangrijke periode waarin psychische processen zich afspelen. Maar in deze fase wordt er meer interactie met de omgeving gezocht.

Begin en einde van de adolescentie
Wat er in de adolescentie gebeurt wordt enerzijds beïnvloed door wat er in de kinderjaren heeft plaatsgevonden. Anderzijds door het perspectief dat de volwassenheid biedt. Sommige wetenschappers zijn het er over eens dat de het begin van de adolescentie aan de biologische ontwikkeling kan worden gemeten. Zoals de fysiologische verschijnselen die de geslachtsrijpheid veroorzaken. Vervolgens stelt men dat het einde van de adolescentie getypeerd kan worden door het bereiken van de volwassenheid.

Adolescentie en psychisch doorgroeien naar volwassenheid
Het begrip volwassenheid kan op verschillende manieren worden geformuleerd. Er kan worden gesproken over ‘geestelijke volwassenheid’. Dat wil zeggen dat men dan volledig zelfstandig en zonder afhankelijkheid kan ‘functioneren’. Een duidelijke definitie van Erikson luidt bijvoorbeeld als volgt: ‘het aangaan van persoonlijke , intieme relaties en de zorg voor de volgende generatie’.

Ouders, jongeren, zelfbewustzijn en psychologie in de opvoeding

Ouders kunnen moeite hebben met de opvoeding van kinderen. Het gaat niet altijd eenvoudig en zonder problemen. Ouders kunnen door zich te verdiepen in de psychologie van de puberteit en de adolescentie beter de ontwikkelingen bij jongeren begrijpen. Ondanks dat ouders zelf ook jong zijn geweest, begrijpen de meesten nog niet hoe men zelf door de puberteit is gekomen. Ouders hoeven geen stapels boeken te lezen of cursussen volgen. Het eerste wat kan helpen is zich verdiepen in hun eigen ontwikkeling. De spreekwoorden "de appel valt niet ver van de boom" of "van een appelboom komen geen peren" is vaak heel treffend. De handleiding om je kind door de puberteit te loodsen zit vaak in de ouder zelf en daar is zelfbewustzijn voor nodig.

Boeken over de psychologie van de adolescentie

Het kan helpend zijn om als ouder, opvoeder of hulpverlener meer te lezen over de psychologie van de puberteit en adolescentie. Voor verdere studie over de psychologische periode van de adolescentie is te lezen in het boek over de 'Psychologie van de adolescentie', van de Wit, v.d Veer en Slot. Het wordt veel gebruikt door studenten en professionals. Maar ook voor ouders en iedereen die met pubers en jong volwassenen werkt, zal dit boek goede praktische handvatten geven.

Het puberende brein, van Eline Crone
Het boek 'het puberende brein is zeker ook de moeite waard om te lezen. De schrijfster Eline Crone is hoogleraar neurocognitieve ontwikkelingspsychologie. Crone beschrijft op een boeiende manier en vanuit andere invalshoeken dan andere schrijvers over pubers, over de ontwikkeling in de puberteit.

Lees verder

• Groeiprocessen van jongerengroepen in de praktijk
• Zeven aspecten van geloofsbeleving bij jongeren