De rol van de groepswerker: de eerste fase van groepsvorming

Groepsvorming volgt een aantal stappen. Een groep doorloopt volgens Tuckman verschillende fasen: forming, storming, norming en performing. Elk van deze fasen heeft zijn eigen functie voor het groepsproces. Een groep bestaat uit 2 of meer personen. Zodra deze personen met elkaar in contact komen ontstaat een dynamisch groepsproces. De groep heeft een gemeenschappelijk doel wat ze samen willen bereiken. Als groepstrainer moet je weten hoe om te gaan met fase een van een groepsproces: forming.

De betekenis van de eerste fase in de groepsontwikkeling voor de groepswerker en aspirant-groepsleden

De groep bestaat nog niet maar de groepswerker is er al wel in zijn gedachten mee bezig. Dit artikel gaat over het voorstadium van het groep-zijn. De groepswerker moet zich goed realiseren welke voorstelling hij zelf gemaakt heeft over de te beginnen groep. Hierdoor kan hij op een goede manier omgaan met de invloed (wensen en reacties) op de groepsvorming van aspirant-leden. Dit is belangrijk omdat er in feite niks reëel en concreet te voorzien valt: er zijn alleen nog maar de fantasieën en verwachtingen van de deelnemers. Je moet als groepswerker open blijven staan voor de invloed van anderen op de inhoud van de groep.

Het is voor een groepswerker van belang om te constateren of hij met een reeds bestaande groep moet werken of met een nieuw te vormen groep. Dit in verband met dat je geconfronteerd kan worden met een groep die al een hele ontwikkeling heeft doorgemaakt en waar jij als groepswerker aan wordt toegevoegd. De vorm is dan al door anderen dan de werker bepaald. Bij een nieuw te vormen groep is het belangrijk om de deelnemers bij de vormgeving van de groep te betrekken.

Bij de allereerste bijeenkomst van de groep tast iedereen nog wat af. De deelnemers proberen hun verwachtingen te vergelijken om te zien of ze niet uit de toon vallen. Mensen taxeren elkaar en vormen eerste indrukken. De groepswerker moet dit proces laten gebeuren, het is iets wat zelf zijn gangetje moet gaan. Je moet niet te gestructureerd te werk gaan op zo’n eerste bijeenkomst. Hoe meer de deelnemers de kans hebben om vanuit zichzelf tot elkaar te komen, des te sneller kan de werkelijke groepsvorming plaats vinden.

De eerste bijeenkomst

Bij de eerste bijeenkomst van de groep heeft ieder zijn eigen verwachtingen, aarzelingen, angsten, onzekerheden en verborgen agenda. De eerste bijeenkomst staat vooral in het teken van kennismaken en de kat uit de boom kijken. De groepswerker heeft hierbij een voorsprong omdat hij iedereen al een keer heeft gezien. Bij de eerste bijeenkomst ontbreekt het nog aan een sfeer binnen de groep waarbij mensen elkaar kunnen helpen bij hun problemen, hier zijn basisvoorwaarden zoals gezamenlijkheid, wederzijds vertrouwen, zich voor elkaar open willen stellen enz. voor nodig. Vaak is er binnen het groepsmaatschappelijk werk geen tijd om deze basisvoorwaarden tot stand te laten komen en gaat men gewoon maar snel te werk om tijd te besparen. Het is echter wel van belang bij het goed uitvoeren van de methode om hieraan te werken.

Manieren om de eerste kennismaking vorm te geven

1. ‘Het rondje’: iedereen zegt tenminste zijn naam en verder zoveel meer als dat hij op dat moment kwijt wilt.
2. De groepswerker kan vragen wat ze zich van deze bijeenkomst voorstelden toen ze op weg waren ernaartoe (wat hoop je, wat verwacht je, waar zie je tegenop?).
3. Interview: Elk groepslid stelt vragen aan een ander groepslid die hij graag zou willen weten. Het geïnterviewde groepslid interviewt vervolgens weer iemand anders.
4. Introductie van elkaar in paren: De deelnemers wordt gevraagd elkaar te interviewen in paren, zodanig dat zij elkaar vervolgens kunnen voorstellen aan de groep.
5. Poseren: Elke deelnemer tekent elkaar na op een vel papier. Gedurende het schetsen vraagt de tekenaar vragen aan degene die hij aan het tekenen is en deze informatie verwerkt hij in de tekening. Daarna worden de tekeningen opgehangen en toegelicht. Er volgt dan een algemeen nagesprek over hoe het was om op deze manier geïntroduceerd te worden.

Eventueel kan er na de kennismaking in de eerste bijeenkomst nog klassikaal over de verwachtingen en doelen van de groep worden gesproken maar dit moet maar net binnen de tijd passen.

Lees verder

• De systeembenadering / systeemtheorie
• Civil society: de kracht van de burgermaatschappij
• Het TOPOI-model