De rol van de leerkracht bij groepsvorming
Niet iedere leerkracht heeft aandacht voor het groepsproces en een positieve groepsvorming hoog op zijn prioriteitenlijstje staan. Dit komt soms door het ontbreken van kennis over het belang hiervan, maar vaker nog door de hoge werkdruk die veel leerkrachten ervaren. Een positieve groep heeft echter een positief effect op de werkdruk. Een positieve groep vergroot het welbevinden, vermindert pestgedrag en zorgt het voor een verbetering van de leerprestaties.Groepsdynamiek
In iedere groep is een bepaalde groepsdynamiek. De interactie tussen groepsleden bepaalt de dynamiek en daarmee de sfeer en mate van functioneren van de groep. Een groep waarin een negatieve sfeer hangt zal nooit optimaal kunnen functioneren. Want in een dergelijke groep:- hangt een gespannen/negatieve sfeer;
- letten groepsleden op een negatieve manier op elkaar;
- is er geen sprake is van een groep, maar van ‘losse' groepsleden en/of subgroepjes;
- gunnen de groepsleden elkaar weinig / is er een constante onderlinge strijd.
Het maakt hierbij niet uit om wat voor groep het gaat. In een schoolklas die als een negatieve groep functioneert, zijn kinderen op hun hoede en zal er worden gepest. Als het Nederlands Elftal niet als positieve groep optreedt, zullen spitsen elkaar de bal niet gunnen en verdedigers de man van een ander niet overnemen. Kampioen worden is dan een onmogelijke opgave.
Om preventief te kunnen werken, zodat een positieve groep wordt gecreëerd of om een negatieve groep om te buigen tot een positieve groep, is kennis nodig van groepsprocessen en de fasen waarin groepsvorming plaatsvindt.
Fasen in groepsvorming volgens Tuckman
Het groepsproces verloopt volgens bepaalde fasen. Het maakt hierbij niet uit of het een groep kinderen (bijvoorbeeld een klas op school) of een groep volwassenen (collega's) betreft. Een veel gebruikt model dat de fasen van groepsvorming beschrijft is de groepsfasen van Tuckman. Dit model kan als hulpmiddel worden gebruikt bij het inzichtelijk maken van wat er zich in een groep afspeelt.| Fase | Kenmerken |
|---|---|
| 1. Forming (het vormen) |
|
| 2. Storming (de conflictfase) |
|
| 3. Norming (de norm- of standaardenfase) |
|
| 4. Performing (prestatiefase) |
|
| 5. Termination (de afscheidsfase) |
|
In de praktijk
FormingDit is de fase na de zomervakantie en duurt ongeveer twee weken. Wanneer de groep al een aantal jaren samen is zal deze fase wat korter duren.
De voorbereiding
Ook hier is een goed begin het halve werk. In deze eerste fase van het groepsproces is een goede voorbereiding van de leerkracht cruciaal. De leerkracht moet weten met wie hij te maken krijgt: welke leerlingen krijg ik in mijn groep? Dit betekent niet dat de leerkracht alle ins en outs van alle leerlingen moet weten, maar wel de meest belangrijke dingen. Hier kan een goede overdracht met de leerkracht van het afgelopen jaar helpend zijn.
Een goede leerkracht werkt doelgericht. In het geval van groepsvorming houdt dit in dat de leerkracht bedenkt welke kant hij uit wil met de groep en hoe hij dit wil bewerkstelligen. Dit is echter geen statisch gegeven en kan gedurende het schooljaar iets veranderen.
Tips
Tuckman plaatst de fasen storming en norming na elkaar. In de praktijk lopen deze fasen door elkaar heen. Het bepalen van ieders rol (storming) is bijvoorbeeld deels afhankelijk van de heersende groepsnormen (norming). Dit is de meest roerige (stormachtige) fase en deze fase willen de meeste leerkrachten zo snel mogelijk achter de rug hebben. Echter, belangrijk is om aandacht te hebben voor deze fase en planmatig te werk te gaan. In deze fase is (een deel van) de sleutel tot succes: dat de leerlingen autonomie en inspraak hebben op een niveau dat zij aankunnen, maar dat de leerkracht de leiding neemt en behoudt.
Tips
Dit is de fase waar iedere leerkracht naartoe wil en die, als het goed is, het langst duurt. Er heerst een goed pedagogisch en didactisch klimaat. Zowel de leerlingen als de leerkracht voelen zich prettig in de groep en kunnen optimaal presteren.
Tips
Dit is de fase van afscheid nemen en zal met name in groep 8, als de einde van de basisschooltijd in zicht is, naar voren komen.
Tips
