Civil society: de kracht van de burgermaatschappij

Civil society, ofwel de burgermaatschappij, is een begrip met een lange geschiedenis. Toch is het een actueel onderwerp nu de Nederlandse regering sinds 2007 dit kernbegrip inzet om te pleiten voor de actieve burger: een burger die actief op zoek gaat naar hulp en oplossingen voor zijn probleem. Dit om de grote belasting op uitkeringen en subsidies tegen te gaan. Het particulier initiatief, de buur die komt helpen, wordt steeds belangrijker. De luie afwachtende burger is niet meer.

Geschiedenis van het begrip

Het begrip civil society wordt al in de Griekse Oudheid gebruikt om de 'politike koinonia' ('societas civilis in het Latijn) aan te duiden, ofwel de burgerlijke maatschappij. De mens die onderdeel is van een samenleving en zijn rol invult als burger. Het begrip blijft echter voorbehouden aan filosofen om een beperkt segment van het maatschappelijk leven aan te duiden.

De term burgermaatschappij werd al in de klassieke tijd benut in het denken over de Griekse stadstaat. Burgermaatschappij is een letterlijke vertaling van het door Aristoteles gebruikte 'politiké koinonia' (Latijn: 'societas civilis'). Het begrip wordt in de klassieke tijd echter voornamelijk door filosofen gebruikt om een beperkt segment van het maatschappelijk leven aan te duiden.

Betekenis van het begrip civil society

Maar wat betekent de term civil society nou echt? De huidige betekenis van het woord ontleent zich aan de betekenis die Robert Putnam aan het woord heeft toegekend. Deze populaire politicoloog hield een warm pleidooi voor de introductie van meer civil society in het dagelijks leven. De civil society was volgens hem essentieel voor het functioneren van een democratie.

Civil society gaat om de mensen an sich, die zich verzamelen om zelf initiatieven te ondernemen. De actieve burger in de traditie van de civil society is een bewuste burger die actief wil participeren aan de maatschappij. Hij ontwikkelt initiatieven en gemeenschappen, vaak om een maatschappelijk doel te bereiken. De actieve burger is ook een mondige burger. Hij komt op voor zijn en andermans belangen.

Men kan het woord civil society vergelijken met de term particulier initiatief. Dit veelgebruikte woord bij het CDA gaat om mensen die mensen helpen, niet omdat dit moet maar omdat men dit wil. Vanuit het christelijk ideaal zouden mensen elkaar moeten helpen als zij ziek zijn of anderzijds hulpbehoevend. Als iedereen zijn plichtmatige steentje bijdraagt is grootschalige gereguleerde zorg door de overheid niet of in mindere mate nodig. Dit zou veel geld besparen.

Een goed werkende civil society zou dus de overheid ontlasten.

De plaats in de samenleving

Binnen de sociale wetenschappen delen we de samenleving op in verschillende velden: de overheid, de markt en de civil society. Dit wordt gedaan om organisaties en initiatieven in te delen op de plek waar ze vandaan komen. Alles wat met het besturen en organiseren vanuit de staat Nederland wordt gedaan valt onder het veld overheid. Onder het veld de markt verstaan wij alle commerciële initiatieven om winst te vergaren. Onder civil society delen wij in alle organisaties, groepen mensen en particuliere initiatieven die gedaan worden zonder winstoogmerk om iets te doen of bereiken voor de samenleving. Zoals Putnam al zei kunnen we simpelweg niet zonder deze initiatieven. Een maatschappij draait er op.

Voorbeelden van Civil Society

• De helpende buur die een kopje soep komt brengen
• Goede doelen als Amnesty International, Greenpeace en bijvoorbeeld het fonds KWF Kankerbestrijding
• De vrijwillige oppasdienst van een buurthuis
• Vakbonden
• Vrijwilligersorganisaties als Humanitas
• De sociale media
• Religieuze instellingen: de kerk
• Welzijnsorganisaties
• Culturele instellingen: musea, expositieruimtes en poppodia