Krachtwijk of achterstandswijk Kanaleneiland (Utrecht)

Kanaleneiland is een achterstandswijk in het zuidwesten van Utrecht. De wijk is gebouwd in de jaren zestig toen de woningnood in Nederland (voornamelijk in de Randstad) zich op een hoogtepunt bevond. Ongeveer veertig jaar na de bouw en ontwikkeling van Kanaleneiland staat de wijk bekend als probleemwijk en is de gemeente Utrecht actief bezig de wijk weer de allure te geven die zij toekomt.

Geschiedenis van Kanaleneiland in Utrecht

Plannen voor het realiseren van een nieuwe wijk in Utrecht ontstonden halverwege de jaren '50. Utrecht werd op dat moment uitgebreid met de gemeentes en dorpen Houten, Zuilen, Maartensdijk, de Bilt waarmee eindelijk een begin kwam aan de langdurig gewenste gebiedsuitbreiding van de stad. Rond die tijd ontwikkelde de gemeente Utrecht een structuurplan tot in de jaren '70. Drie grote wijken werden vervolgens gebouwd om de woningnood te dempen: Kanaleneiland, Overvecht en Hoograven. 30.000 inwoners kwamen er op die manier in Kanaleneiland te wonen, 90.000 in totaal.

In 1971 was project Kanaleneiland voltooid. De toenmalige omschrijving van Kanaleneiland was: een ruim opgezette wijk volgens het voorbeeld van de functionele stad. De wijk was erg ruim opgezet, met veel groen en hoogbouw bestaande uit portiekflats met ongeveer vier woonlagen. Centraal in Kanaleneiland was de scheiding tussen wonen, werken, verkeer en recreatie. Verkeer werd om de wijk heen geleid, woongebieden werden gescheiden door verschillende voorzieningen. Het doel was door middel van veel voorzieningen een stad binnen een eigen stad te vormen waarin bewoners levenslang konden wonen met plezier.

Helaas nam de bewondering voor Kanaleneiland (net zoals voor de andere woningnoodwijken) al snel af. Door het gebrek aan ruimere laagbouwwoningen met tuinen keerde de middenklasse de wijk al snel de rug toe. Nieuwe Nederlanders uit Europa en buiten Europa trokken richting de wijk. In de jaren '80 was er plotseling geen geld voor de gemeente Utrecht om de voorzieningen te vernieuwen die inmiddels verouderd waren. Buurtwinkels raakten leeg en het openbaar groen werd slechts onderhouden door een enkele buurtbewoner. Veel groenvoorzieningen werden vervolgens volgebouwd met nog meer woningen. Veel allochtonen trokken naar de wijk en namen familieleden en vrienden uit het land van herkomst mee.

Eind jaren '90 werd besloten dat de wijk niet verder kon verpauperen en begon een grootschalig project om Kanaleneiland weer een actief participerende en fijne wijk te maken.

Veranderingen in Kanaleneiland

Kanaleneiland wordt door de gemeente Utrecht omschreven als een wijk met veel potentie, maar met relatief veel zwakke punten. Kenmerkend voor Kanaleneiland ten opzichte van bijvoorbeeld Ondiep is dat er veel actieve bewoners zijn die zich inzetten voor de wijk. Dit moet ook wel want de leefbaarheid staat onder druk, onder andere door veel overlast en criminaliteit. Kanaleneiland kent net als veel krachtwijken een hoog aantal percentage allochtonen (75,3 % in 2013), staat te boek als impopulair en is niet in trek op de woningmarkt. Veel bewoners vertrekken wanneer zij een betere economische positie hebben. Op sociaaleconomisch gebied is Kanaleneiland dus erg zwak, maar de woonboulevard en een eventuele uitbreiding hiervan zou een impuls kunnen geven.

Door jongerenoverlast en criminaliteit vergeet men een ander belangrijk probleem in de wijk; de omvang van een standaard gezin in Kanaleneiland. Kinderen krijgen onvoldoende mogelijkheden om zich te ontwikkelen en problemen worden zo doorgegeven.
Als sterke punten van de wijk worden onder andere genoemd de bereikbaarheid, de goedkope woningen, het groen, een groot winkelcentrum en een levendige wijk. Als zwakke punten de eenzijdige bevolkingssamenstelling, het slechte imago, overlast en criminaliteit. Kanaleneiland staat over het algemeen bekend als een achterstandswijk. Dit heeft grote gevolgen voor de algehele beeldvorming. In Kanaleneiland wordt gebeurd huren veelvuldig, kopen is echter ook steeds meer in trek.

Sinds 2008 is er veel veranderd in Kanaleneiland. Het zijn voornamelijk kleine verbeteringen, maar wel op veel terreinen zodat er sprake is van een voorzichtige sprong voorwaarts. Het belangrijkste speerpunt, de veiligheid, is toegenomen. De overlast is gedaald van 22 % naar 17,5 % in vier jaar tijd, wat een aardige verandering is. Daarnaast is er ook onder justitie en politie meer kennis over de wijk bekend voornamelijk door middel van straatcoaches, wat bijdraagt aan een specifiekere aanpak.
Gezien het krappe budget is er voornamelijk geïnvesteerd in de rol van bewoners zelf. In Kanaleneiland waar al een groot gedeelte van de inwoners actief is met betrekking tot het inzetten voor de wijk, was het voornamelijk noodzaak dat juist die mensen buurtbewoners gingen overhalen hetzelfde te doen. Dit is uiteindelijk voor een groot gedeelte gelukt.
Daarnaast is het succes van het Jongerencultuurhuis opmerkelijk te noemen. Vele innovatieve en succesvolle projecten met veel enthousiaste deelnemers (voornamelijk jongeren maar ook ouderen) hebben ervoor gezorgd dat de sociale cohesie wel degelijk is toegenomen in de afgelopen vier à 5 jaar.
Op het gebied van onderwijs en werk heeft Kanaleneiland zich de eerste jaren van het beleid minder goed ontwikkeld maar laat inmiddels positieve cijfers zien, ongeveer in lijn met de rest van Utrecht. Echter is dit een lastig punt, bewoners uit Kanaleneiland kunnen buiten de wijk studeren en werken en vice versa.

Lees verder

• Krachtwijken of achterstandswijken in Nederland: informatie
• Krachtwijk of probleemwijk Overvecht (Utrecht)
• Krachtwijk of achterstandswijk Ondiep (Utrecht)