Beschermheilige tegen waanzin – Sebastianus van Rome

Van alle beschermheiligen in de Rooms-Katholieke Kerk is Sebastianus (Sint-Sebastiaan) van Rome een van de bekendste schutspatronen. Veel schuttersverenigingen zijn naar hem vernoemd. Deze patroonheilige tegen onder andere waanzin verdedigde zijn geloof en moest dat met de dood bekopen. Na een glanzende carrière in de Romeinse legioenen, en later als officier in de Praetoriaanse Garde, kwam uiteindelijk aan het licht dat hij christen was. Vanaf dat moment was zijn lot bezegeld. Dit menselijk drama speelde zich af tegen de achtergrond van het regime van keizer Diocletianus, eind 3de eeuw. Naast veel positieve hervormingen in het Romeinse Rijk, op financieel en militair vlak, was deze keizer ook een beruchte christenvervolger en luidde hij tevens de laatste periode van deze eeuwenlange heksenjacht in.

Inhoud

• Schutspatroon van Rome
• Leven en carrière van Sebastianus van Rome (Sint-Sebastiaan)
• Boogschutter
• Gunsteling
• Keizer Diocletianus – een gevreesde christenvervolger
• Dood van Sebastianus van Rome
• Catacomben van Sint-Sebastiaan
• Apostelen Petrus en Paulus
• Basilica Apostolorum
• Verering
• Relikwieën
• Patronaten
• Attributen en iconografie

Schutspatroon van Rome

Aan de Via Appia in Rome, buiten de oude stadsmuur, bevinden zich de Catacomben van Sint-Sebastiaan. De necropool is vernoemd naar de martelaar Sebastianus van Rome die hier na een gruwelijke dood tijdelijk zou zijn begraven, naast de lichamen van de apostelen Petrus en Paulus.

Petrus en Paulus
De verering van Sebastianus van Rome nam in heel Europa zulke vormen aan dat het Vaticaan hem samen met Petrus en Paulus tot de derde schutspatroon van Rome benoemde. Talrijk zijn de patronaten van Sint-Sebastiaan. Van koorts tot besmettelijke ziekten, beroertes en lepra. Maar hij is ook de beschermheilige tegen waanzin, wellicht omdat de tijd waarin hij leefde in het teken stond van bezetenheid als het ging om de christenvervolgingen.

Leven en carrière van Sebastianus van Rome (Sint-Sebastiaan)

De naam Sebastianus is afkomstig uit het Grieks en betekent ‘hij die tot de keizer behoort'. Volgens een legende was Sebastianus in zijn jeugd een jager/boogschutter in de Franse bossen. Volgens andere bronnen was hij in Narbonne geboren en had hij altijd in Milaan gewoond. Zijn geboortejaar blijft in nevelen gehuld, zijn sterfjaar was 288. Naar verluidt waren zijn ouders christenen. Als volwassene bevestigde hij zijn geloof. Maar wel in het geheim, gelet op de christenvervolgingen.

Boogschutter

Zijn intense belangstelling voor het martiale vak zat er al vroeg in. Als vakkundige boogschutter/jager wilde het Romeinse leger hem graag inlijven. Zeker lijkt dat hij in verschillende legioenen had gediend onder keizer Marcus Aurelius Carinus (250-285), die regeerde van 283-285. Het blijft onduidelijk welke legioenen dat precies waren. Wellicht door de martiale passie van Sebastianus van Rome werd hij ook een gunsteling van keizer Diocletianus (244-311), die regeerde van 284-305 als opvolger van keizer Carinus. Diocletianus benoemde hem tot hoge officier in de Preatoriaanse Garde, een elite-eenheid van het Romeinse leger, tevens de lijfgarde van de keizer, zijn familie en andere hooggeplaatste gezaghebbers.

Gunsteling

Als gunsteling van de keizer maakte Sebastianus vanzelfsprekend snel carrière in het Romeinse leger en werd hij eerst cohortaanvoerder. Ondanks het feit dat hij loyaal was aan Rome verrichtte hij volgens de legende als soldaat al wonderen en hield hij in het geheim redevoeringen over het christelijk geloof. Ook nadat hij tot officier in de Praetoriaanse Garde was benoemd, hielp hij christenen waar en wanneer hij maar kon. Opmerkelijk is dat hij nooit verraden werd. Ook blijft het enigszins vaag hoe Sebastianus van Rome deze ongelooflijke carrière kon maken. Volgens de legenden was hij inderdaad zeer moedig, maar hij had als zodanig weinig connecties die hem in zijn carrière verder konden helpen. Al die tijd kreeg hij het voor elkaar om in het diepste geheim het christendom te belijden.

Keizer Diocletianus – een gevreesde christenvervolger

Keizer Gaius Aurelius Diocletianus (244-311) regeerde van 284 tot 305. Diocletianus kwam tot het besef dat het Romeinse Rijk inmiddels te omvangrijk was om alleen te regeren. Om die reden benoemde hij in 286 zijn vriend en legioencommandant Marcus Aurelius Valerius Maximianus Herculius (250-310) tot medekeizer, waarbij Diocletianus het oostelijk en Maximianus het westelijk deel van het Rijk bestuurde. Diocletianus was een hervormer. Ook op militair vlak. Hij formeerde speciale legioenen om de buitengrenzen van het Rijk te bewaken en te beschermen. Om binnenlandse opstootjes de kop in te drukken werden relatief kleine en snel inzetbare legereenheden opgeroepen. Ook op monetair terrein had Diocletianus zich verdienstelijk gemaakt, onder andere door het instellen van een maximumprijs van bepaalde goederen om woeker te voorkomen.

Edict van Milaan
Ondanks de vele verdiensten was Diocletianus vooral ook een beruchte christenhater. Een van de bloedigste vervolgingen vond plaats onder zijn bewind in 303 na het uitvaardigen van twee edicten. In 313 volgde het Edict van Milaan door keizer Flavius Valerius Aurelius Constantinus (Constantijn de Grote), waarbij bij wet geregeld werd dat Romeinse burgers vrij waren om ongeacht welke godsdienst te belijden.

Dood van Sebastianus van Rome

De gunsteling van keizer Diocletianus bleek christen te zijn. De keizer was razend. Zijn woede werd nog groter toen hij erachter kwam dat Sebastianus in zijn carrière voortdurend christenen had geholpen om aan de dood te ontsnappen. Diocletianus liet hem meteen arresteren en verhoren. De keizer zei: 'Ondankbaar als je bent heb je mij en mijn goden jarenlang tegengewerkt!' Sebastianus antwoordde: 'Ik heb altijd voor u en het Rijk gebeden tot mijn eigen God die in de hemel is.' Diocletianus gaf opdracht om hem te executeren op het Campus Martius (Marsveld). Sebastianus' eigen boogschutters van de Preatoriaanse Garde doorzeefden hem met pijlen. Volgens een ander verhaal werd hij naakt aan een martelpaal gebonden, waarna Mauretaanse boogschutters pijlen op hem afschoten. Men liet Sebastianus voor dood achter.

Catacomben van Sint-Sebastiaan

Volgens een overlevering had Irene, weduwe van martelaar Castulus, de pijlen uit zijn lichaam verwijderd. Daarna had ze bij haar thuis zijn wonden verzorgd. Hij genas op wonderbaarlijke wijze terwijl hij aanvankelijk op een speldenkussen leek, zoveel pijlen hadden de soldaten op hem afgeschoten. Desondanks stond Sebastianus enkele dagen later strijdbaar op de Campus Martius, op de tempeltrappen van de Zonnetempel Sol Invictus, om verhaal te halen. Volgens een andere legende duurde het twee jaar voordat hij genezen was van zijn wonden, in het geheim verzorgd door Irene. Daarna meldde hij zich aan het keizerlijk hof en verweet hij Diocletianus de vele wreedheden tegen christenen.

Apostelen Petrus en Paulus

De keizer was zeer verbaasd dat Sebastianus nog leefde en liet hem opnieuw arresteren, waarna hij opdracht gaf hem in de Cloaca Maxima te werpen, het grootste riool van Rome dat dwars door de stad liep en uitmondde in de Tiber. Ditmaal overleefde Sebastianus het niet. De weduwe Irene haalde hem uit het riool, waste hem en liet hem begraven in de catacomben aan de Via Appia, naast de apostelen Petrus en Paulus. Later werden deze catacomben vernoemd naar Sint-Sebastiaan.

Basilica Apostolorum

Tijdens de regeerperiode van Constantijn de Grote (Flavius Valerius Aurelius Constantinus, 280-337) verrees boven de catacomben de Basilica Apostolorum, ter ere van de twee apostelen, later ook de Basilica di San Sebastiano genoemd. Naar verluidt ligt de heilige Sebastianus in de crypte begraven. De basiliek is een van de zeven belangrijkste pelgrimskerken in Rome.

Verering

De naamdag van Sebastianus van Rome is 20 januari, de dag waarop hij stierf in 288. Hij wordt vereerd in de Rooms-Katholieke Kerk en in de Oosters-Orthodoxe Kerk (naamdag 18 december). Door de eeuwen heen heeft de verering van Sint-Sebastiaan zich over heel Europa verbreid. Van Italië tot Spanje, Frankrijk en de meer noordelijke streken, waaronder Duitsland, Nederland en België.

Schutspatroon
Hij is naast de apostelen Petrus en Paulus de derde schutspatroon van Rome. Ook is Sebastianus een van de zes pestheiligen, al sinds de 14de eeuw toen de pestepidemie dood en verderf zaaide in Europa. Veel kinderen kregen vroeger zijn naam om de pest af te weren. De pijlen verzinnebeeldden de ziekte, afgeschoten door Apollo, en later naar men dacht door engelen of door God zelf. Daarbij werd verwezen naar Psalm 91:5: ‘Gij hebt niets te vrezen voor de verschrikking van de nacht, voor de pijl, die des daags vliegt.’

Relikwieën

Het stoffelijk overschot van Sebastianus bevindt zich in de crypte van de Basilica di San Sebastiano. De schedel werd echter naar de basiliek Santi Quattro Coronati (Kerk van de Vier Gekroonde Martelaren) overgebracht. Klooster Ebersberg, een benedictijnenabdij in Opper-Beieren, beweert echter het schedeldak van de heilige als relikwie in bewaring te hebben. Het klooster is tevens een belangrijk bedevaartsoord in Zuid-Duitsland. Op veel andere plaatsen in Europa bevinden zich naar verluidt relieken van Sebastianus van Rome, zoals in het franciscanenklooster in het Duitse Hagenau. Veel steden en dorpen, waaronder Soissons in Frankrijk, Chiemsee in Duitsland en Rome, hebben Sint-Sebastiaan als schutspatroon.

Patronaten

Vanzelfsprekend zijn veel schutters- en boogschuttersverenigingen vernoemd naar Sint-Sebastiaan. Ook is hij de schutspatroon van soldaten, jagers, brandweerlieden, steenhouwers, tuiniers, kunstenaars en tal van andere beroepen.

Waanzin
Zijn voorspraak wordt ook aangeroepen bij (dreigende) waanzin, wellicht sterk gerelateerd aan de bezetenheid waarmee Diocletianus de christenvervolgingen vorm gaf en Sebastianus hem daar uiteindelijk mee confronteerde. Ook rust zijn voorspraak bij onder andere lepra, keelpijn, zweren, diarree, barensnood, oorlogsdreiging, dreigende epidemieën en situaties waarin alle hoop vervlogen lijkt.

Attributen en iconografie

Sebastianus wordt doorgaans afgebeeld als martelaar, vastgebonden aan een paal en doorzeefd met pijlen. Maar ook als legionair met zwaard (gladius), speer, schild of met pijl en boog, aangezien hij oorspronkelijk boogschutter was in het Romeinse leger. Soms ook met een palmtak in de hand (martelaarssymbool).

Lees verder

• Beschermheilige tegen onweer – Donatus van Münstereifel
• Beschermheilige van armen en daklozen – Benedictus Labre
• Beschermheilige tegen droogte en brand – Florianus van Lorch
• Beschermheilige tegen doodsangst – Achatius van Ararat
• De aartsengelen – beschermers van de schepping