Het gebruik en de betekenis van geur en reuk in de Bijbel

Voor mensen spelen geuren een belangrijke rol. Geuren kunnen ons beïnvloeden op fysiek, psychologisch en sociaal niveau. Denk maar aan het gebruik van parfum, deodorant en luchtverfrissers. De geur van lekker eten doet je het water in de mond lopen. Geuren zijn belangrijk. Een bepaalde geur kan sterke emotionele reacties te weeg brengen. Een geur kan geassocieerd worden met een positieve ervaring, maar als het om een vieze geur gaat kan het ons doen walgen. In de tijd van de Bijbel werden geuren gebruikt in de dienst aan God. Een reukoffer werd bijvoorbeeld geofferd. Wierook, mirre en parfums gebruikte men om hun aangename geur.

Het gebruik van geuren

Geuren spelen een belangrijke rol in ons leven. We willen dat het in onze omgeving lekker ruikt. Daarvoor hebben we allerlei middelen bedacht. Zo heeft de afvoer van de toilet of het bad een waterslot zodat we de geur van het riool niet hoeven te ruiken. In huis gebruiken we luchtverfrissers. We zorgen dat het schoon is. Schoonmaakmiddelen, wasverzachters, zeep en shampoo hebben allemaal een lekker geurtje. We gebruiken deodorant en we zorgen ervoor dat onze adem fris is. Nare geurtjes proberen we te verwijderen of te maskeren. In de Oudheid was dat anders. Mensen hadden niet de mogelijkheden die wij tot onze beschikking hebben om de omgeving en ons zelf lekker te laten ruiken.

Functies van geuren in de tijd van de Bijbel

In de tijd van de Bijbel waren geuren behulpzaam in het leven. Als iets vies rook was het gevaarlijk. Van een nare geur ging een boodschap uit: Weg wezen, van afblijven. Door geur en stank kon men ziektes diagnosticeren. Stank was een waarschuwingssignaal voor ziekte, verval en de dood. Als iets stonk kon je het niet meer eten of gebruiken. Een voorbeeld hiervan staat in Exodus 7 vers 21: 'De vissen gingen dood en de rivier stonk zo dat de Egyptenaren er niet meer uit konden drinken'. Een ander voorbeeld is het manna dat de Israëlieten niet mochten bewaren tot de volgende dag. 'De volgende morgen zat het vol wormen en stonk het' (Exodus 16:20). Of 'een kostbare zalf bederft al door één dode vlieg' (Prediker 10:1). Heerlijke en frisse geuren waren een teken van gezondheid en vitaliteit.

Herkenning door geur

Ieder mens heeft een eigen geur. Met die persoonlijke geur kan hij of zij door anderen herkend worden. Vaak gebeurt dat onbewust of doordat andere zintuigen minder goed functioneren. In de Bijbel wordt het verhaal van Isaak verteld (Genesis 27). Hij is blind en daarom is hij meer van zijn andere zintuigen afhankelijk. Zijn gehoor, tastzin en reuk zijn belangrijker voor hem geworden. Hij heeft zijn oudste zoon Esau er op uit gestuurd om een jachtschotel voor hem te maken. Als Esau terug is zal Isaak hem de zegen geven. Jakob, de jongere broer, wil die zegen ook graag. Jakob vermomt zich als Esau en gaat met een vers gebakken bokje naar vader Isaak. Die twijfelt of de persoon voor hem Esau is. De geur van Esau, de geur van het veld overtuigt hem. Isaak zegent Jakob.

Sociaal onderscheid door geuren

In de Bijbelse tijden waren geuren waren niet alleen een kwestie van een bepaalde smaak en voorkeur. In de Oudheid waren geuren ook een middel waardoor mensen van een bepaalde klasse zich konden onderscheiden van de rest. Door het gebruik van parfum konden rijke mensen zichzelf onderscheiden van hen die minder bedeeld waren. Rijke mensen konden natuurlijk alles betalen: parfums, wierook en geurende lampolie. Ze hadden de mogelijkheid om hun huizen goed te ventileren en ze hadden slaven om hun huis schoon te houden. Arme mensen hadden deze opties niet. Door de geur die iemand om zich heen had konden dus conclusies getrokken worden over zijn of haar sociale positie. Ahasveros, de koning van het Perzische rijk, kon door zijn enorme rijkdom het meisje dat zijn toekomstige bruid zal worden een uitermate luxe schoonheidsbehandeling geven.

Parfum in de tijd van de Bijbel

In onze huidige tijd maken we een verschil tussen geuren en stoffen die we in parfum doen en die we voor het eten gebruiken. Het is tegenwoordig niet verstandig om parfum of deodorant door het eten te doen. Het is hoogst onsmakelijk en waarschijnlijk nog giftig ook. In vroegere tijden was dat verschil tussen geuren in parfums en eten niet aanwezig. In de Oudheid waren de ingrediënten van parfums onder anderen rozenvocht, wijn, honing en kaneel. Net als nu hadden parfums toen ook de functie om onaangename lichaamsgeuren te maskeren.

Parfums op verschillende lichaamsdelen

Parfums zowel door mannen als door vrouwen gebruikt. Men wreef de parfum op het haar. Soms deed men het op de borst of op benen of voeten. In de Bijbel staat het verhaal dat de voeten van Jezus met dure geparfumeerde olie worden ingesmeerd (Lucas 7:37-38). De liefhebbers van parfum waren niet tevreden met maar één geur. Als het kon gebruikten ze verschillende parfums voor verschillende lichaamsdelen.

De geur van het reukoffer voor God

In de Bijbel wordt veelvuldig genoemd dat God van bepaalde geuren houdt. In bijvoorbeeld Genesis 8 vers 21 staat: 'De geur van de offers behaagde de HEER'. Wierook is een belangrijk bestanddeel van de reukoffers die gebruikt werden in de eredienst van Israël (Exodus 30:1-10). Wierook verwijst dan naar het gebed dat opstijgt naar boven. Door de wierook werd God aanbeden en geëerd (Leviticus 2:1). De geur van het reukoffer werd bepaald door de samenstelling daarvan. God claimde het exclusieve recht op dit mengsel. Deze geur hoorde bij God. Het was als het ware een uitdrukking van zijn persoonlijkheid. Wie probeerde deze geur na te maken werd verbannen.

Geuren in het Nieuwe Testament

Aan het begin van het Nieuwe Testament wordt verteld over de wijzen uit het Oosten. Zij brengen aan hulde aan het pasgeboren kind, Jezus. Zij geven hem geschenken: mirre, wierook en goud (Matteüs 2:11). Deze geschenken zouden een symbolische waarde hebben. Goud verwijst naar het koningschap van Jezus, wierook naar zijn priesterschap en mirre naar zijn begrafenis. In het laatste Bijbelboek Openbaring wordt vermeld dat met de rook van wierook de gebeden van de heiligen opstijgen tot God (Openbaring 8:4).

Geuren bij een begrafenis

Als Jezus bij het graf van zijn vriend Lazarus staat, wil Jezus hem uit de dood doen opstaan. Jezus geeft de opdracht om de steen voor het graf weg te halen. Marta, de zuster van de overledene, zei tegen hem: ‘Maar Heer, de stank! Hij ligt er al vier dagen!’ (Johannes 11:39). In Israël werd een dode op de dag van overlijden begraven, omdat in het warme klimaat het lichaam snel overgaat tot ontbinding. Soms werden tegen de stank kruiden en specerijen gebruikt bij de begrafenis. Na de begrafenis van Jezus, op de eerste dag van de week gingen de vrouwen naar zijn graf met de geurige olie die ze bereid hadden (Lucas 24: 1).

Wierook als symbool bij Paulus

De apostel Paulus brengt meerdere symbolen van wierook en geur bij elkaar. In zijn tweede brief aan de gemeente te Korinthe. Hij vergelijkt de gelovigen met wierook. Zij verspreiden een aangename geur. Deze geur is echter niet aangenaam voor hen die niet geloven, stelt hij.

Lees verder

• De functies van wijn in de tijd van Jezus