Het boek Hooglied in de Bijbel: het lied van de liefde

Het Hooglied is een bijzonder boek in de Bijbel. Het Hooglied bezingt het verlangen van een jonge man en een jonge vrouw. Met beeldend taalgebruik wordt de liefde bezongen. Het boek zou door koning Salomo geschreven zijn, maar dat wordt door taalkundigen betwijfeld. Hooglied kan letterlijk gelezen worden als een lied op de natuurlijke liefde tussen man en vrouw. Het boek kan ook beelden, allegorisch, worden verklaard. Dan gaat het in Hooglied om de verhouding tussen God en zijn volk Israël of over de liefde van Christus tot zijn gemeente.

De naam van het Hooglied

Hooglied is een van oorsprong Hebreeuws boek dat in het Oude Testament is opgenomen. In de Hebreeuwse taal is de naam van het boek 'Sjier Hasjiriem'. Naar het Nederlands vertaald betekent dat ‘Het lied der liederen’. Het Hooglied is dus het mooiste of het beste lied. De reformator Maarten Luther (1483 - 1546) vertaalde de Bijbel naar het Duits. Hij noemde het boek ‘Das Hohelied’. Later heeft het Bijbelboek in de Nederlandse vertaling de naam 'Hooglied' gekregen.

Hooglied een van de Joodse feestrollen

Het Bijbelboek Hooglied is een van de feestrollen van de Joden. In totaal zijn er vijf feestrollen. In het Hebreeuws worden deze feestrollen megillôt genoemd. Deze feestrollen zijn Bijbelboeken uit het derde deel van het Oude Testament, de zogenaamde Geschriften. De vijf feestrollen zijn: Ruth, Ester, Klaagliederen, Prediker en Hooglied. Elk van deze rollen wordt op een ander feest gelezen. Het Hooglied wordt op achtste dag na het Joodse Paasfeest (Pesach) in de synagoge gelezen. Het Paasfeest wordt trouwens nergens in het Hooglied vermeld. Het is meer de ervaring van de uittocht uit Egypte (de exodus) die met het Pesachfeest wordt gevierd, waarin Israël de liefde van God tot uitdrukking ziet komen.

De auteur van Hooglied

Het opschrift van Hooglied luidt: 'Hooglied, van Salomo' (Hooglied 1:1). Dat hoeft niet direct te betekenen dat koning Salomo ook daadwerkelijk het boek heeft geschreven. Al dacht men daar vroeger wel zo over. Salomo heeft heel veel geschreven. 'Hij dichtte drieduizend spreuken en duizend vijf liederen' (1 Koningen 5:12). Daarbij had koning Salomo een bijzondere interesse voor vrouwen. Hij had zevenhonderd hoofdvrouwen en driehonderd bijvrouwen (1 Koningen 11: 3). Zijn voorliefde voor het vrouwelijk schoon en zijn dichterlijke capaciteiten maken het niet onaannemelijk dat hij de auteur van Hooglied zou kunnen zijn. Echter de datering van Hooglied maakt dat wetenschappers tegenwoordig er van uit gaan dat hij niet de auteur is geweest.

De datering van het boek Hooglied

Voeger dacht men naar aanleiding van het opschrift dat Salomo de auteur van Hooglied was. Men dateerde het boek toen dan ook van de tiende eeuw voor Christus. Dat was de tijd waarin koning Salomo leefde. Later kwamen taalwetenschappers tot een andere datering, namelijk tussen 500 en 400 voor Christus. En sommige wetenschapper vermoeden dat het geschreven is aan het begin derde eeuw voor Christus. In het boek staan Perzische en Griekse leenwoorden, wat duidt op een latere datering. Het is niet geheel duidelijk in welke periode het Hooglied is ontstaan, maar gezien het woordgebruik is het onwaarschijnlijk dat het in de tiende eeuw, in de tijd van koning Salomo, is geschreven. De meest plausibele datering is rond de derde eeuw voor Christus.

Het Hooglied in de canon van de Bijbel

In de eerste eeuw van onze jaartelling was het nog een discussiepunt of het boek Hooglied wel tot de boeken van de Bijbel behoorde. De plaats van het boek in de canon werd betwist. Men vond het een te liederlijk boek. De beroemde rabbi Aqiba heeft gepleit om het boekje in de Bijbel op te nemen. Hij noemde het Hooglied het heiligste geschrift van alle boeken.

De liefde als thema van Hooglied

Het boek Hooglied gaat over de wederzijdse liefde tussen twee jonge mensen. Man en vrouw spreken in de liederen hun verlangen naar elkaar uit. Ze zoeken elkaar door toenaderingen en verwijderingen heen. Ze beschrijven hoe mooi ze elkaar vinden. Dat gebeurt nooit grof of plat. Met beeldend taalgebruik wordt de schoonheid van de wederzijdse liefde bezongen. Hooglied is onversneden liefdeslyriek.

De dominante stem van de vrouw

In het Hooglied bezingen de man en de vrouw de liefde voor elkaar. Het is opvallend dat de vrouw de dominante stem is in Hooglied. De woorden die afkomstig zijn van de vrouw vormen bij elkaar 51% van het Hooglied. De man neemt slecht 37% van de tekst voor zijn rekening. Samen zingen ze drie verzen en de 'meisjes van Jeruzalem' krijgen de overige 21 verzen. Niet alleen op grond van de cijfers is de vrouw, het meisje, de dominante stem in Hooglied. Ook op grond van betekenis en inhoud is de vrouwelijk stem het meest van belang. De meest geciteerde tekst uit Hooglied, die vaak gebruikt wordt bij trouwdiensten, is afkomstig van de vrouw (Hooglied 8: 6-7).

De allegorische verklaring: de liefde tussen Christus en zijn gemeente

Al vroeg in het jodendom las men het boek Hooglied als een beeld van de verhouding tussen God en zijn volk. Toen het boek in de christelijke kerk werd overgenomen kreeg het al snel een allegorische interpretatie. Eén van de eerste christelijke uitleggers van de Bijbel was Origines (± 185-234 na Christus). Hij ging het Hooglied christologisch uitleggen. Hij zag in Hooglied een gedicht over de verhouding tussen Christus en zijn gelovigen, de christelijke gemeente. In Hooglied wordt de liefde van Christus tot de gemeente bezongen. De gemeente van Christus ziet zich dan als bruid van Jezus, de bruidegom. Een beeld dat in het nieuwe Testament ook voorkomt (Johannes 3:39; Openbaring 19:7-8 en 21: 2,9). Deze uitleg van Hooglied is nog steeds gangbaar. Zoals de onderstaande beschrijving van Hooglied laat zien.

De natuurlijke uitleg van Hooglied

In tegenstelling tot de allegorische verklaring kan het Hooglied ook meer letterlijk worden gelezen. In deze natuurlijke uitleg van het Bijbelboek gaat het over de liefde van twee jonge mensen voor elkaar. Man en vrouw bezingen elkaars schoonheid. Het Hooglied is dan een lied van pure verlangen van een jonge man en een jonge vrouw naar elkaar. Hooglied is volgens deze uitleg een van de meest zuivere en mooiste liefdesliederen die er ooit geschreven is.