Het sacrament van het huwelijk: trouwen voor de Kerk

De katholieke Kerk kent zeven sacramenten. Het huwelijk is er daar een van: een man en vrouw die uit vrije wil met elkaar de rest van hun leven willen doorbrengen worden voor God in de echt verbonden. Hiervoor moeten er verplicht twee getuigen aanwezig zijn, worden er ringen uitgewisseld en de trouwbeloften uitgesproken. Een huwelijk voor de Kerk is voor altijd. Scheiden is niet mogelijk. Het is echter wel mogelijk om het huwelijk te laten nietig verklaren of ontbinden. Dit betekent dat de Kerk dan vaststelt dat het huwelijk eigenlijk nooit heeft bestaan. Voor deze ingewikkelde procedure zijn er heel wat mogelijke redenen. Samen met het sacrament van de wijding (priesterschap) vormt het huwelijk de sacramenten van gemeenschap. Dit betekent dat deze twee sacramenten volgens de katholieke Kerk ten dienste staan van de geloofsgemeenschap, van de Kerk. Dit klinkt zeker logisch bij de priesterwijding, maar ook bij het huwelijk gaat dit op: het gezin is ‘een huiskerk’. Het huwelijk is een sacrament. Dat betekent dat het niet enkel zaak is van mensen, maar ook (en vooral) van God.

Inhoudsopgave

• Hoe ziet de katholieke Kerk het sacrament van het huwelijk?
• Hoe verloopt een trouw in de Kerk?
• Het huwelijk laten ontbinden of nietig verklaren in de katholieke Kerk

Hoe ziet de katholieke Kerk het sacrament van het huwelijk?

Het Compendium van de Catechismus van de katholieke Kerk vat de visie op het huwelijk mooi samen (nr. 338):

Man en vrouw

De katholieke Kerk verbiedt huwelijken tussen twee mensen van hetzelfde geslacht. Het huwelijk kan slechts worden aangegaan door één man en één vrouw, dus er is ook geen ruimte voor polygamie, zoals bijvoorbeeld de islam deze wel kent. Deze man en vrouw moeten uit vrije wil in het huwelijksbootje stappen. De beide partners zijn akkoord met dit huwelijk en willen zelf met elkaar trouwen. Dit lijkt natuurlijk logisch, maar vroeger waren verstandshuwelijken schering en inslag. Nu zegt de Catechismus duidelijk: “Zonder instemming is er geen huwelijk.”

Voortbrengen van kinderen

Het huwelijk is volgens de katholieke visie sterk gericht op voortplanting. Eerst en vooral moeten de beide partners openstaan voor het ontvangen van kinderen. Dit betekent dat het gebruik van voorbehoedsmiddelen verboden is. De beide partners zijn liefst nog maagd voor het huwelijk. Het voortbrengen en christelijk opvoeden van kinderen is de belangrijkste taak van het koppel. De enige vorm van geboorteregeling die de Kerk wel expliciet toestaat, is die van de periodieke onthouding. Dat wil zeggen dat beide partners verantwoordelijkheid dragen en zich op vruchtbare dagen onthouden van seksuele betrekkingen.

Het huwelijk is voor altijd

Artikel 1665 van de Katechismus is zeer duidelijk: “Het hertrouwen van gescheiden mensen (…) gaat in tegen het plan en de Wet van God, die Christus ons geleerd heeft. Deze mensen staan niet buiten de kerk, maar kunnen niet naderen tot de eucharistische communie.” De Kerk houdt, ook in de moderne tijd, zeer sterk vast aan het eeuwige karakter van het huwelijk. Wie eenmaal getrouwd is, blijft dat voor altijd. Het huwelijk kan slechts tot een einde komen door de dood van een van de partners. Paus Franciscus heeft in zijn postsynodale apostolische exhortatie Amoris Laetitia wel een opening gemaakt om gescheiden mensen toch tot de communie in de eucharistie toe te laten. Hij legt het oordeel daarover bij de parochiepriester.

Hoe verloopt een trouw in de Kerk?

De viering van het huwelijk komt in België na de burgerlijke plechtigheid in het gemeentehuis; deze verbintenis wordt door de Kerk overigens niet erkend. Dit is nog een gevolg van de Franse bezetting onder Napoleon. Wie door België rijdt, merkt vaak dat gemeentehuizen vlakbij de kerk werden gebouwd, vaak zelfs er naast. Dit om zo snel mogelijk na de pure administratieve kwestie van het burgerlijk huwelijk naar het "echte" huwelijk in de kerk te kunnen gaan.

Wanneer een koppel in de kerk wil trouwen nemen ze best contact op met de priester. Het huwelijk vindt meestal plaats tijdens een eucharistieviering en de echtgenoten moeten voor het huwelijk het sacrament van de biecht ontvangen, al wordt daar niet zo streng meer op toegekeken. Het is niet de priester of de bisschop die dit sacrament toedient, maar de echtgenoten zelf. Zij zijn zelf de bedienaars van dit sacrament, maar de priester geeft hen wel de zegen (en gaat verder met de eucharistieviering).

Drie belangrijke vragen

Tijdens de viering stelt de priester volgende vragen, waarop de beide partners ja antwoorden (als alles goed gaat tenminste).

• Zijn jullie uit vrije wil en met de volle instemming van jullie hart hierheen gekomen om met elkaar te trouwen?
• Zijn jullie bereid als gehuwden elkaar lief te hebben en te waarderen al de dagen van jullie leven?
• Zijn jullie bereid kinderen als geschenk uit Gods hand te aanvaarden, hen in jullie liefde te laten delen en hen in de geest van Christus en Zijn Kerk op te voeden?

Trouwgelofte en ringen
Hierna wordt de trouwgelofte uitgesproken en worden de ringen gezegend. Deze ringen zijn ‘het teken van mijn liefde en trouw’, ze zijn dus het symbool van het huwelijk. Maar dan is het huwelijk slechts aangegaan: er is nog iets nodig voordat het koppel echt getrouwd is: “Een geldig huwelijk tussen gedoopten heet enkel aangegaan, wanneer het niet voltrokken is; aangegaan en voltrokken, wanneer de echtgenoten op menselijke wijze met elkaar een huwelijksdaad, uit zichzelf geschikt tot het voortbrengen van kinderen, gesteld hebben, waarop het huwelijk van nature gericht is en waardoor de echtgenoten één vlees worden.” (Kerkelijk Wetboek) Deze lange, ingewikkelde uitleg komt er in het kort op neer dat het huwelijk pas écht een huwelijk is als het 'geconsumeerd' werd: er moeten seksuele betrekkingen zijn.

Vanaf nu vormen de gehuwden een zogenaamde 'huiskerk'. Dit houdt in dat zij nu verantwoordelijk zijn voor de kinderen, die zij een christelijke opvoeding dienen te geven. De ouders zijn hét voorbeeld bij uitstek voor de kinderen. Zij moeten zorgen dat de kinderen gedoopt en gevormd worden en dat ze regelmatig tot de eucharistie kunnen komen.

Het huwelijk laten ontbinden of nietig verklaren in de katholieke Kerk

De katholieke Kerk is dus een groot tegenstander van scheiding. Mensen die voor de Kerk getrouwd zijn, kunnen dan ook nooit scheiden ... maar er is wel de mogelijkheid om een huwelijk te laten ontbinden. De Kerk zegt dan eigenlijk dat het huwelijk nooit bestaan heeft, omdat het nooit een geldig huwelijk was. Dat is dus iets anders dan een scheiding, waar er wel degelijk een echt huwelijk geweest is. Het kerkelijk wetboek trekt hiervoor maar liefst vijf bladzijden uit en is meteen duidelijk wie zo'n huwelijk ongeldig kan verklaren: "Alleen het hoogste gezag van de Kerk kan authentiek verklaren wanneer het goddelijke recht een huwelijk verbiedt of ongeldig maakt." (Can. 1075) Er is een speciale afdeling van het Vaticaan die zich hiermee bezighoudt. Er zijn heel wat redenen om een huwelijk te mogen ontbinden, maar de belangrijkste zijn de volgende.

Een kerkelijk huwelijksbeletsel

De Kerk legt vooraf een aantal voorwaarden op. Zo moet minstens een van de partners gedoopt zijn. Wanneer dat niet zou blijken te zijn, is het huwelijk eigenlijk ongeldig. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor de leeftijd. De Kerk volgt steeds de wetten van het land, maar legt wel 'minimumnormen' op . Een man moet minstens 16 jaar zijn, een vrouw minstens 14 jaar, ook als de wetten van het land eigenlijk een lagere leeftijd opleggen. Overigens is impotentie, bij zowel man als vrouw, een gegronde reden om het huwelijk als ongeldig te beschouwen.

Een gebrek in de kerkelijke vorm

Een huwelijkssluiting moet volgens de correcte procedures verlopen. Zo moeten er getuigen aanwezig zijn. Pas op het concilie van Trente werd bepaald dat het huwelijk moet worden voltrokken “in de aanwezigheid van een priester en twee getuigen”. De reden hiervoor was de volgende: veel mensen trouwden in het ‘geheim’, waardoor het (achteraf) ook erg makkelijk was om te beweren dat je nooit getrouwd was. Er is nog een andere reden aan te geven. Je huwelijksdag is ‘de mooiste dag van je leven’. Vanzelfsprekend wil je daar andere mensen bij hebben, mensen die je graag ziet!

Consensusgebreken

De belangrijkste groep bezwaren zijn de zogenaamde consensusgebreken. Dit zijn gebreken in de huwelijkstoestemming van een van de partners. Het gaat dan meestal om zaken waarvan de andere partner vooraf geen weet had. De partner is bijvoorbeeld onbekwaam, hij heeft geen flauw benul van wat het huwelijk eigenlijk inhield of hij was zo ernstig verslaafd dat zijn verstand niet helder was. Op dat moment kon hij dus ook niet uit vrije wil 'ja' zeggen. Dezelfde redenering geldt wanneer er erg hectische omstandigheden waren, zodat je de zaken niet rustig hebt kunnen overwegen.

Gesimuleerde wilsuiting is een speciale categorie. Je partner zegt wel ja, maar uit zijn gehele gedrag blijkt eigenlijk dat hij nee bedoelde. Hij wilt bijvoorbeeld geen kinderen krijgen, ook al beloofde hij plechtig dat wel te doen, of hij bedriegt de ander. Een andere reden voor ontbinding is dwaling en bedrog. De partner heeft een aantal zaken verzwegen, bv. een crimineel verleden, verborgen onvruchtbaarheid of verborgen seksuele andersgeaardheid.

Het gehele proces om het huwelijk te laten nietigverklaren kan tot een jaar duren. Men moet ervoor naar een kerkelijke rechtbank, bestaande uit drie rechters. Wanneer zij akkoord gaan met ontbinding, moet de zaak naar een tweede, gelijkaardige rechtbank verschoven worden. Pas dan wordt het huwelijk als nietig verklaard. Beroepsprocedures zijn, net als in de wereldlijke rechtbanken, mogelijk.

Lees verder

• Symbolen en rituelen: definitie, betekenis en voorbeelden