De "Gajus" die de derde brief van Johannes ontving

De derde brief van Johannes is een brief van 'de oudste' aan ene Gajus, die hij beschrijft als een geliefde, die hij in waarheid liefheeft. Het is echter de vraag wie deze 'Gajus' was. Er zijn namelijk zo weinig aanwijzingen over de identiteit van Gajus dat men volgens Kistemaker niet eens moet proberen om hem te identificeren. De enige aanwijzingen die er zijn zijn namelijk niet overtuigend. Het is dan ook onbekend wie deze Gajus was.

Het probleem

De derde brief van Johannes is geschreven door iemand die zich de oudste noemt, hoogstwaarschijnlijk dezelfde oudste als in 2 Johannes. Deze oudste schreef de brief aan ene 'Gajus', die hij beschrijft als "de geliefde Gajus, die ik in waarheid liefheb". Het is echter onduidelijk wie deze Gajus was. Was het één van de (twee of) drie Gajussen die in het Nieuwe Testament genoemd worden, of was het toch een andere Gajus?

Wat we weten over Gajus

Over Gajus weten we niet veel zeker. Volgens boek 7.46 van de constitutiones apostolorum, een vierde eeuws pseudo-apostolische boekenreeks, waren een Gajus en een Demetrius (misschien de Demetrius die wordt genoemd in 3 Johannes 1:12) de eerste bisschoppen van respectievelijk Pergamum en Philadelphia, twee steden in Klein-Azië. Zij zouden zijn benoemd door de apostel Johannes, die vermoedelijk de oudste is die zowel 2 als 3 Johannes schreef. Het is echter de vraag of dit correct is, omdat alleen de namen overeenkomen, de constitutiones apostolorum stelt niet dat het om de Gajus en Demetrius uit 3 Johannes gaat. Uit de brief zelf blijkt wél dat Gajus een leider was in de vroege gemeente.

De drie Gajussen in het Nieuwe Testament

De drie Gajussen die in het Nieuwe Testament worden genoemd hebben met elkaar gemeen dat zij geassocieerd werden met de apostel Paulus. Hiernaast hebben zij met elkaar gemeen dat er geen overtuigende link is tussen hen en de Gajus in 3 Johannes.

Gajus uit Macedonië

In Handelingen 19:23-40 wordt een opschudding beschreven in de stad Efeze, omdat Paulus veel mensen zover had gekregen om zich te bekeren. Dit ging echter ten koste van de handel van de zilversmeden in de stad, die onder leiding van Demetrius, die zelf zilveren artemistempels maakte, een opschudding veroorzaakten. Hierbij sleepten zij Gajus, de Macedonische reisgenoot van Paulus mee naar het theater (Hand. 19:29).

Er zijn voor zover bekend geen banden tussen Gajus uit Macedonië en de Gajus in 3 Johannes. Hoewel deze Gajus de enige is die in combinatie met een Demetrius genoemd wordt is deze volgens theologen per definitie een andere Demetrius dan de Demetrius waarover in 3 Johannes wordt gesproken. Van die laatste werd volgens de brief namelijk een goed getuigenis gegeven.

Gajus uit Derbe

In Handelingen 20:1-6 staat dat Paulus vanuit Griekenland, via Troas, naar Milete zou reizen. In Troas wachtte ene Gajus uit Derbe hem in Troas opwachtte. Paulus sloot zich daar bij hem en een aantal anderen aan om samen verder te reizen.¹

Smalley stelt dat dit de Gajus is waar het in de constitutiones apostolorum over gaat. In dat geschrift staat echter alleen de naam Gajus, niet waar hij vandaan kwam. Het is dus niet te zeggen waarom Smalley hiervan uit gaat. Zelf ziet Smalley de tekst niet als bewijs dat de Gajus uit Derbe, in de functie van bisschop, de ontvanger van de brief was.

Gajus uit Korinthe

In 1 Korintiërs 1:14 schrijft Paulus dat hij in Korinthe ene Gajus heeft gedoopt. Namens deze Gajus, die Paulus als gastvrij beschrijft, groet hij ook de kerk in Rome (Rom. 16:23). Hierbij moet gezegd worden dat nergens staat dat deze Gajus uit Korinthe komt, alleen dat hij daar waarschijnlijk woonde en dat Paulus hem daar heeft ontmoet en gedoopt.²

Volgens Brooke stelde Origenes in boek 10.41 van zijn commentaar op de brief aan de Romeinen dat deze Gajus de eerste Bisschop van Thessalonica was, het kan zijn dat de oudste (volgens de traditie de apostel Johannes) om die reden de brief aan hem persoonlijk stuurde. Ook stelt Brooke dat hij volgens John Chapman de ontvanger van 3 Johannes was, omdat hij even gastvrij was als de Gajus in de brief (Rom. 16:23; 3 Joh. 1:5-8).

Brinkman wijst er echter op dat de oudste Gajus zijn kind noemt (3 Joh. 1:4). Om die reden gaat hij ervan uit dat Gajus niet de Gajus uit Korinthe kan zijn. In het Nieuwe Testament noemden auteurs mensen alleen hun kind als diegene door hun toedoen tot bekering waren gekomen. De Gajus uit Korinthe was door Paulus gedoopt en was dus 'zijn kind', niet dat van de oudste.

Een andere Gajus

De naam Gajus was, volgens Palmer, in de eerste eeuw na Christus vermoedelijk de meest voorkomende naam in het Romeinse rijk. Spence en Exell vergelijken de naam dan ook met de Engelse veelvoorkomende naam John Smith. Om deze reden stellen moderne theologen dat men de Gajus in 3 Johannes niet moet identificeren met één van de Gajussen uit de rest van het Nieuwe Testament. Hij was volgens hen een andere Gajus.

Onbekend welke Gajus de brief ontving

Het is niet te zeggen wie de Gajus is die de derde brief van Johannes heeft ontvangen. Voor de Gajus uit Korinthe valt iets te zeggen, maar het is weinig. Voor de Gajussen uit Macedonië en Derbe valt helemaal niets te zeggen. Dit betekent echter niet dat het wel een andere Gajus geweest moet zijn. Wel betekent het dat wie Gajus was onbekend blijft.

---

¹ Kruse vermoedt dat de Gajus uit Derbe dezelfde Gajus is als die uit Macedonië. Hij vertelt hierbij echter niet waarom hij dit vermoed, al is dit waarschijnlijk omdat beide Gajussen kort na elkaar in Handelingen genoemd worden, namelijk in hoofdstukken 19 en 20.
² Wedderburn stelt dat de Gajus uit Korinthe en de Gajus uit Derbe misschien één en dezelfde zijn. In dat geval zou deze Gajus in Derbe geboren zijn en later verhuist naar Korinthe. Dat zou de reden kunnen zijn waarom Paulus de Gajus uit Derbe, in Handelingen 20, tegenkwam in Griekenland, waar Korinthe ligt. Deze Gajus is volgens Wedderburn vermoedelijk met Paulus meegegaan om het geld dat de gemeente in Korinthe had verzameld voor de armen in Jeruzalem (1 Kor. 16:1-4) veilig in Jeruzalem te krijgen.