Christendom: invloed op de waarde van het menselijk leven

De eerste christenen die naar Rome kwamen geloofden in de waarde en de onaantastbaarheid van het menselijk leven. Zij waren geschokt door de extreem lage waarde die de Romeinen (evenals de Grieken) aan het menselijk leven gaven. De christenen geloofden dat de mens is geschapen naar het beeld van God (Genesis 1:27); de kroon op Gods schepping! Het menselijk leven moest worden beschermd en ongeacht de vorm of de kwaliteit moest het geëerbiedigd worden. Zij kwamen actief in verzet tegen de verdorvenheid van de Grieks-Romeinse samenleving op gebieden als infanticide (kindermoord), kindverlating, abortus en zelfmoord.

De invloed van het christendom op de waarde van het menselijk leven

• Infanticide (kindermoord)
• Kinderdoding of kinderverlating
• Kindermoord wordt officieel verboden door keizer Valentinianus I
• Leven is beschermwaardig omdat ieder mens schepsel van God is
• Kindverlating
• Christenen bekommerden zich over verlaten kinderen
• Kindverlating ook strabaar
• Abortus
• Alom geaccepteerd
• Institutionalisering van de heiligheid van het leven
• Gladiatorengevechten
• Mensenoffers
• Suïcide (zelfdoding)

Dit artikel is gebaseerd op hoofdstuk 2 van het boek How Christianity Changed the World (Hoe het christendom de wereld veranderde) uit 2004 van Alvin J. Schmidt, professor emeritus sociologie.

Infanticide (kindermoord)

Kinderdoding of kinderverlating

Een pasgeborene maakte in de Griekse- en Romeinse oudheid door geboorte niet automatisch deel uit van een gezin. Na de geboorte had de vader het recht te beslissen of het kind zou blijven leven of gedood zou worden, hetzij actief door verdrinking of verstikking, hetzij passief door het kind te vondeling te leggen. Kinderdoding of kinderverlating door de ouders was indertijd een algemeen geaccepteerd verschijnsel. Zelfs Seneca (± 4 v.Chr. - 65 n.Chr.), een Romeins schrijver en stoïcijns filosoof, wiens moraalfilosofie op een hoger niveau stond dan de hem omringende cultuur, zei dat 'we kinderen verdrinken die bij de geboorte zwak en abnormaal blijken te zijn'. Infanticide was zelfs zó normaal dat Polybius (203 v. Chr. - 120 v.Chr.), een Grieks historicus die militaire en politieke functies heeft bekleed, dit als oorzaak zag van de bevolkingsdaling van het oude Griekenland. Grote families kwamen nauwelijks voor in de Grieks- Romeinse samenleving, onder meer vanwege de alom toegepaste kindermoord. Vooral baby-meisjes waren kwetsbaar. In het oude Griekenland bijvoorbeeld, was het zelfs voor welgestelde families een zeldzaamheid om meer dan één dochter groot te brengen.

Infanticide was niet alleen gebruikelijk in de Grieks-Romeinse cultuur, maar ook in veel andere culturen wereldwijd. Dr. Susan Scrimshaw documenteerde bijvoorbeeld dat kindermoord gebruikelijk was in India, China, Japan, in de Braziliaanse binnenlanden alsook bij de Eskimo's. Maar het kwam ook voor in delen van Afrika, en bij verschillende indianenstammen in Noord- en Zuid-Amerika, voordat het gekoloniseerd werd.

Kindermoord wordt officieel verboden door keizer Valentinianus I

De christenen noemden infanticide, evenals abortus (zie onder), moord. Kinderen beschouwden ze als kostbare schepselen van God en ze wisten dat Jezus kinderen hoog achtte: "Laat de kinderen ongemoeid, belet ze niet bij mij te komen, want het koninkrijk van de hemel behoort toe aan wie is zoals zij" (Matteüs 19:14). Bovendien luidt het gebod: "Gij zult niet doden". De eerste christenen handelden indachtig de woorden van Paulus (kort voordat hij werd geëxecuteerd door keizer Nero): "U moet uzelf niet aanpassen aan deze wereld, maar veranderen door uw gezindheid te vernieuwen, om zo te ontdekken wat God van u wil en wat goed, volmaakt en hem welgevallig is" (Romeinen 12:2). In de eerste eeuwen van onze jaartelling stuitten christenen op veel onbegrip in hun kritiek op infanticide. In 374 werd infanticide officieel verboden door Valentinianus I, keizer van het West-Romeinse rijk. Indertijd kwam het opzettelijk laten doodgaan van baby’s, in het bijzonder meisjes, nog veel voor. Valentinianus I was beïnvloed door (kerkvader) Basilius van Caesarea.

Kindverlating

Christenen bekommerden zich over verlaten kinderen

Als ongewenste baby's niet direct werden gedood, werden ze vaak verlaten. Christenen veroordeelden niet alleen deze praktijk, maar ze namen deze vondelingen vaak ook op in huis. Het was bijvoorbeeld Callistus van Rome die verlaten kinderen plaatste in christelijke gezinnen.¹ Het was in feite een soort 'jeugdzorg'. Benignus van Dijon (laat 2e eeuw), die uiteindelijk de marteldood is gestorven, bood verlaten kinderen bescherming en hij gaf ze te eten. Sommige van deze kinderen waren misvormd vanwege een mislukte abortus.² Afra van Augsburg, die de martelaarsdood stierf in Augsburg rond 304, was een tot geloof gekomen ex-prostituee die zich na haar bekering onder meer ontfermde over verlaten kinderen. Christelijke geschriften staan vol van verhalen en voorbeelden van christenen die zich bekommerden over deze verschoppelingen.

Kindverlating ook strabaar

Ondanks de vele hevige vervolgingen die christenen hadden te verduren gedurende de eerste drie eeuwen, bleven ze de heiligheid van het menselijk leven benadrukken en uitdragen. Ze zagen kindverlating als een vorm van moord, en uiteindelijk wierpen hun inspanningen vruchten af. Toen infanticide officieel werd verboden door keizer Valentinianus I, maakte hij tegelijk kindverlating strafbaar.

Abortus

Alom geaccepteerd

Abortus was ook een gangbare praktijk in de Grieks-Romeinse cultuur. In de Grieks-Romeinse wereld werd het huwelijk algemeen als een contract gezien, dat kon worden verbroken. Het onderhouden van seksuele contacten buiten het huwelijk beschouwde men in deze heidense samenleving als de gewoonste zaak ter wereld, waarbij aan de man heel wat meer werd toegestaan dan aan de vrouw. In het vroeg christelijke tijdperk was er weinig respect en eerbied meer voor het huwelijk. Veel mannen en vrouwen reden een scheve schaats en wanneer een vrouw zwanger werd als gevolg van haar seksuele indiscretie, dan ontdeed ze zich van het bewijs door middel van abortus. Ook werd abortus toegepast om kinderloos te blijven.

Filosofen als Plato, Aristoteles, Celsus en anderen droegen eraan bij om de praktijk van abortus te valideren. Abortus was alom geaccepteerd. Er was geen oppositie, maar de Romeinen hechten dan ook weinig waarde aan het menselijke leven. Degenen die abortus wel afwezen, deden dit om pragmatische redenen en niet vanuit moreel oogpunt. De eerste christenen geloofden echter (net als de joden — het christendom is immers voorgekomen uit het jodendom) in de heiligheid van het menselijk leven, met inbegrip van het leven in de baarmoeder.

Institutionalisering van de heiligheid van het leven

Het verzet van de kerk tegen abortus, infanticide en kindverlating, was een belangrijke factor in de institutionalisering van de heiligheid van het leven. De historicus W.E.H. Lecky merkt hierover op: "The value and sanctity of infant life ... broadly distinguishe[d] Christian from Pagan societies." De heiligheid en de onaantastbaarheid van het leven, uitgezonderd abortus, euthanasie en (hulp bij) zelfdoding, is nog steeds een belangrijke waarde in onze hedendaagse maatschappij.

Gladiatorengevechten

De eerste vermelding van gladiatorengevechten in Rome betreft het jaar 264 v.Chr en de gladiatoren vochten vanaf 80 v.Chr. in amfitheaters zoals het Colosseum van Rome, waar men in het jaar 72 n.Chr. aan begon te bouwen en die het jaar 80 n.Chr. voltooid werd. Het was een bloederige, barbaarse sport. Christenen beschouwden de gladiatorengevechten als een flagrante schending van Gods gebod: "Pleeg geen moord" (exodus 20:13). Zij veroordeelden deze spelen en gingen er niet naartoe. Dit werd ze niet in dank afgenomen. We kunnen ons heden ten dage niet meer voorstellen dat we zouden kunnen genieten van deze bloederige gevechten waar veel gladiatoren de dood vinden of ernstig gewond raken. Dit bewijst de humaniserende invloed van het christendom op de wereld. Onder het bewind van de christelijke keizer Theodosius I (378 – 359) werden de gladiatorengevechten afgeschaft in het oostelijk deel van het Romeinse Rijk en zijn zoon Honorius verbood ze in 404 n.Chr. in het westen van het Romeinse Rijk.

Mensenoffers

Het brengen van kinderoffers wordt in het Oude Testament herhaaldelijk en nadrukkelijk verboden. Bij de omringende volkeren kwamen ze veel voor. Het waren in het bijzonder de Kanaänieten en Phoeniciërs die tot ongeveer de vijfde eeuw v.C. vasthielden aan het gebruik van mensenoffers. Uit archeologische opgravingen blijkt dat Kanaänitische kinderen in de leeftijd van 3 tot 12 maanden op een altaar werden verbrand. Het kwam ook voor dat zij bij de bouw van een huis in een muur of fundament werden gemetseld, of onder de drempel van een huis werden begraven.³ We treffen het brengen van mensenoffers ook aan in andere culturen, bijvoorbeeld onder de Ieren voordat bisschop Patrick hen kerstende of onder de Litouwers. Zo liet Gediminas die van 1316 tot 1341 heerser was over het Grootvorstendom Litouwen, zich na zijn dood cremeren — volledig volgens de heidense tradities, mensenoffers inbegrepen. Mensenoffers waren ook wijdverbreid in wat nu Mexico heet, onder de Azteken. Het kwam ook voor onder de Maya-indianen in Centraal-Amerika. Overal waar het christendom haar intrede deed, kwam er een einde aan het brengen van mensenoffers.

Suïcide (zelfdoding)

De dood werd door de Romeinen niet beschouwd als een kwaad. Suicide werd algemeen aanvaard en zelfs verheerlijkt. Het kwam in alle lagen van de bevolking op grote schaal voor. Bekende Romeinse filosofen en schrijvers, spraken niet alleen over zelfdoding maar pleegden zelf ook suïcide. Naarmate het christendom vaste voet aan de grond kreeg, veranderde langzaamaan de perceptie op zelfdoding op grond van de heiligheid van het menselijk leven.

Noten:

1. "In the early part of the third century, Callistus of Rome, who was raised as a slave and later imprisoned, served Christ after his release from slavery and prison. Callistus organized what would be known as the “Life Watches” in which disciples of Jesus would be vigilant to rescue abandoned children and place them into the care of other disciples." (Bron: The Value of Life, www.chrisbenjamin.com, 9 augustus 2013)
2. In onze tijd komt dit ook voor. Klik hier voor het getuigenis van Gianna Jesse, die een poging tot abortus overleefde.
3. Ben Hobrink: Moderne wetenschap in de Bijbel: De Bijbel is de wetenschap 3500 jaar vooruit: Gideon, Hoornaar, 9e druk, juni 2008, p.32.

Lees verder

• Mensen veranderen door Jezus Christus: invloed samenleving
• Christendom: seksualiteit en verheffing seksuele moraal