Groepszedendelinquenten: groepsverkrachtingen, zedendelicten

Groepszedendelinquenten: groepsverkrachtingen en andere zedendelicten. De laatste jaren is er in de media veel aandacht geweest voor het fenomeen groepsverkrachtingen. Er wordt als mogelijke verklaring wel gewezen op de verderfelijke invloed van de MTV-cultuur, waar videoclips te zien zijn waarin vrouwen zich onderdanig opstellen ten opzichte van mannen en vrouwen als gewillig seksobject of seksspeeltje worden geportretteerd. Een dergelijke één-factortheorie schiet te kort.

Groepszedendelinquenten

• Inleiding
• Incidentie
• Persoon en persoonlijkheid van de dader en psychopathologie
• Gangs of near groups
• Het slachtoffer
• Ideeën van daders over slachtoffers
• Culturele achtergrond van daders
• Gezinssituatie
• Delicten voorafgaand aan de groepsverkrachting
• Recidive naar zedendelicten
• Recidive naar andere vormen van criminaliteit
• Conclusie

Inleiding

De laatste jaren is er in de media veel aandacht geweest voor het fenomeen groepsverkrachtingen. Dat zijn verkrachtingen waar twee of meer daders bij betrokken zijn. Er wordt als mogelijke verklaring wel gewezen op de verderfelijke invloed van de MTV-cultuur, waar videoclips te zien zijn waarin vrouwen zich onderdanig opstellen ten opzichte van mannen en vrouwen als gewillig seksobject of seksspeeltje worden geportretteerd. Een dergelijke één-factortheorie schiet te kort en is te simplistisch om de werkelijkheid mee te vangen. Bij complex crimineel gedrag zoals groepsverkrachtingen, dienen er verklaringen gezocht te worden op veel verschillende niveaus of gebieden. Tot dusverre is er wereldwijd echter nog nauwelijks onderzoek gedaan naar dit fenomeen. Jan Hendriks en Catrien Bijlevend hebben de huidige wetenschappelijke stand van zaken op een rijtje gezet in het artikel ‘Groepszedendelinquenten; de stand van zaken’. We geven er aan samenvatting van.

Incidentie

Over de incidentie van groepszedendelicten is weinig tot niets bekend. Het blijkt dat groepsverkrachtingen vaker voorkomen dan wordt aangenomen, vooral tijdens oorlogssituaties. Groepszedendelicten zijn geen nieuw verschijnsel: tussen 1911 en 1930 vond ongeveer een derde van de aanrandingen die door jongeren werden gepleegd plaats in groepsverband.

Ongeveer een kwart tot een derde van de verdachten die worden aangemeld voor een pro justitie rapportage in verband met een zedendelict, is betrokken geweest bij een groepszedendelict. De slachtoffers zijn bijna altijd bekenden van de daders en bijna altijd vinden deze delicten plaats buiten de familiesfeer. In de Nederlandse situatie gaat het jaarlijks om ongeveer 200 groepsdaders.

Persoon en persoonlijkheid van de dader en psychopathologie

Er is vrij weinig bekend over de persoonlijkheidskenmerken van groepsdaders van zedendelicten. Ze lijken te beschikken over een laag-gemiddeld intelligentieniveau.

In tegenstelling tot solodaders beschrijven groepsdaders zich in diverse persoonlijkheidsvragenlijsten als minder neurotisch, spanningsbehoeftig en impulsief. Ook zouden ze extraverter zijn en minder problemen ervaren in de sociale omgang. In tegenstelling tot solodaders zijn groepsdaders naar meisjes niet opvallende verlegen en vaak hebben zij al meerdere seksuele ervaringen en solodaders niet. Voorts blijkt uit onderzoek dat er bij groepsdaders minder sprake is van psychopathologie dan bij solodaders. Ook leerstoornissen lijken niet opvallend vaak voor te komen bij groepsdaders.

Gangs of near groups

Dikwijls is er geen sprake van een hechte groep. De daders plegen in wisselende samenstelling criminele feiten. Er is dus geen bendevorming: de dadergroepen bestaan uit informele groepen van vrienden, kennissen en vage kennissen. Een duidelijke leider is in een deel van de dadergroepen aanwezig, maar vaak ook niet. Er kan dan worden gesproken van initiatiefnemers, waarbij deze rol tijdens het delict al kan wisselen.

Groepsverkrachtingen door gangs vinden slechts sporadisch plaats. Het gaat niet om bendes, maar om near groups - een concept dat is bedacht door Yablonsky in 1959. De near group heeft de volgende vijf kenmerken:

1. een onduidelijke rol van het individu;
2. beperkte samenhang of groepscohesie;
3. een vluchtig karakter;
4. weinig overeenstemming over de functie van het collectief of de groep;
5. wisselend leiderschap.

De gemiddelde groepsgrootte is 4 en de gemiddelde leeftijd van de daders is 14.

Het slachtoffer

Het profiel van het slachtoffer is als volgt:

• In vrijwel alle gevallen een bekende van de dadergroep of één van de daders.
• Het gaat vaak om kwetsbare meisjes uit conflictueuze gezinnen.
• Het slachtoffer is vaak iets jonger dan de daders.
• Slachtoffers zijn relatief vaker het slachtoffer van verkrachting.
• Ze beschikken over een lage opleiding.
• Soms heeft het slachtoffer eerder seks gehad met een van de daders.

Ideeën van daders over slachtoffers

Daders maken vaak een onderscheid tussen nice girls en bad girls of vieze meisjes en nette meisjes. Vieze meisjes zijn seksueel beschikbaar. Het zijn sletten waar je als jongen geen geld aan besteedt en die je niet mee uit neemt. Het onderscheid tussen deze twee soorten meisjes is door de daders vast te stellen door bijvoorbeeld een meisjes uit te nodigen om met een paar jongens een rondje te rijden in de auto (cruising). Alleen ‘slettebakken’ gaan hier op in en zo’n uitnodiging aannemen betekent dat ze seks wil hebben en tegenstribbelen wordt geïnterpreteerd als behorend bij het spel of fake (nep). Groepsdaders lijken vaak goed te weten hoe je een meisje versiert, maar ze vinden dat ze in hun ogen ‘vieze meisjes’ niet hoeven te versieren.

Culturele achtergrond van daders

Solodaders en dan met name kindermisbruikers zijn van autochtone afkomst. De meeste groepsdaders daarentegen zijn van allochtone afkomst. Antillianen zijn daarbij sterk oververtegenwoordigd.

Gezinssituatie

Veel daders groeien vaak zonder vader op in een conflictueus gezin. Daders brengen veel tijd op straat door met rondhangen. Ouders zijn vaak niet op de hoogte van wat hun kroost op straat uitvoert. Er lijkt wat dat betreft weinig verschil te zijn tussen de gezinnen van groepsdaders van zedendelicten en andere delinquenten.

Delicten voorafgaand aan de groepsverkrachting

Er is bij groepsdaders vaak sprake van een generalistisch crimineel carrièrepatroon. In 25% van de gevallen gaat het om diefstal, in 4% om geweld, in 8% om vandalisme, in 38% om diefstal en geweld, in 17% om zedendelicten en in 8% om zowel diefstal als zedendelicten.

Recidive naar zedendelicten

Er is slechts één onderzoek bekend met betrekking tot de recidive van groepsdaders. Uit dit onderzoek blijkt dat 10% van de daders recidiveert na een periode van maximaal 18 jaar. Dit percentage wijkt nauwelijks af van die van solodaders. Wel gaat er bij groepsdaders meer tijd overheen eer ze recidiveren. Er zijn geen factoren gevonden die samenhangen met zedenrecidive. Er kan dus niet voorspelt worden wie er grote kans maken om te recidiveren. Wel blijkt uit dit onderzoek dat behandelde groepsdaders niet recidiveren. Doch let op: het gaat hier om kleine aantallen.

Recidive naar andere vormen van criminaliteit

Wat betreft recidive naar delicten in het algemeen, recidiveert verreweg het grootste deel van de daders van groepszedendelicten.

Conclusie

Er is op dit moment onvoldoende wetenschappelijke kennis voorhanden om gefundeerde uitspraken te doen over achtergronden en oorzaken van groepszedendelinquentie. Eén-factortheorieën schieten schromelijk tekort. Er lijkt bij groepsdelicten meer sprake te zijn van toeval dan bij zedendelicten die door één dader worden gepleegd. Het lijkt bij de groepszedendelicten vooral te gaan om een ongelukkige combinatie van daders, de beschikbaarheid van een kwetsbaar meisje en de groepsdynamiek van dat moment. Hendriks en Bijleveld merken op dat het wellicht erg moeilijk is door deze toevallige, situationele factoren, om risicofactoren bij dit type dader te vinden.

Wat betreft de aanpak van deze groep daders, lijkt het er op dat zij kunnen profiteren van behandeling. Behandeling dient zich te richten op seksuele aspecten, het andere delictgedrag en de overige antisociale aspecten in het gedrag.

Klik hier voor een artikelenreeks over de reclassering: Wat doet de Reclassering; Reactance (weerstand tegen bedreiging van gedragsvrijheid); Cirkel/fasen van gedragsverandering van Prochaska en DiClemente; Daders huiselijk geweld; Loverboys; Wet Voorwaardelijke invrijheidstelling; Elektronisch Toezicht / Elektronische controle / huisarrest; Cognitieve Vaardigheidstraining (CoVa) Eerst denken dan doen; STATIC-99 (Inschatting recidiverisico seksuele delinquenten); Werkstraf; RISc (Risico Inschattings Schalen); Motiverende gespreksvoering.

Lees verder

• Meisjes die seksuele delicten (zedendelicten) plegen
• STATIC-99: Inschatting recidive-risico seksuele delinquenten
• Wat doet de Reclassering: toezicht/werkstraf/diagnose-advies