Wat is massahysterie?

Van massahysterie is sprake wanneer een groep mensen zich ziek voelt en in de meeste gevallen ook ziekteverschijnselen vertoont zonder reden. Voor de ‘ziekte’ of de ziekteverschijnselen zoals misselijkheid, hoofdpijn of benauwdheid is geen medische verklaring. Tegenwoordig wordt de term massahysterie ook gebruikt wanneer een groep mensen dezelfde waanideeën heeft. Ufo’s, ‘enge’ mannen of vrouwen en ook de oude jacht op heksen worden vaak gezien als vormen van massahysterie.

Inhoud

• Een echte soapopera, Morangos com Açúcar
• Kenmerken van massahysterie
• Penispaniek
• Een monster in Londen, 1788
• Tanganyika, lachepidemie in 1962
• Alleen een beetje parfum, 2009
• Een kever in de textiel, 1962

Een echte soapopera, Morangos com Açúcar

Morangos com Açúcar is een Portugese soap die vooral goed scoort bij de Portugese jeugd. In 2006 is de verhaallijn extra spannend omdat verschillende personages getroffen worden door een mysterieuze ziekte. In mei van dat jaar lijkt de ziekte door het beeldscherm te gaan want de Portugese jeugd treft hetzelfde virus. Enkele honderden kinderen worden ziek en enkele scholen moeten de lessen stoppen. De symptomen van de kinderen zijn gelijk aan die van de tv-sterren, ze krijgen uitslag, hebben moeite met ademhalen en zijn duizelig. De uitbraak van de ‘ziekte’ was een vorm van massahysterie.

Kenmerken van massahysterie

De Portugese uitbraak van een massahysterie heeft enkele vrijwel klassieke kenmerken van een hysterie. Massahysterie komt vooral voor in afgesloten gemeenschappen waar mensen dicht op elkaar leven. Dit kunnen fabrieken, ziekenhuizen maar zeker ook scholen zijn. De massahysterie is vaak gebaseerd op verkeerde interpretaties van een gebeurtenis. Soms heeft iemand een rare geur geroken of een ‘eng’ persoon gezien. De ziekteverschijnselen zijn echt, maar verdwijnen wanneer iemand uit de situatie wordt gehaald. De Portugese kinderen werden weer beter toen ze uit de school en de groep werden gehaald. Dit betekent niet dat ze niet ziek waren, de symptomen van misselijkheid en duizeligheid waren echt. Alleen, dit kwam door de hysterie, niet door de vermeende beeldbuisdoordringende bacterie.

Massahysterie is van alle tijden. Ook in de klassieke oudheid zijn er verschillende vormen van massahysterie gesignaleerd. In alle gevallen worden normale gezonde mensen geraakt die meegesleurd worden door de groep. Vaak maakt de aandacht van de media de hysterie erger en de omvang groter. Op vrijwel alle uitbraken volgt een uitgebreid onderzoek waarbij niets wordt gevonden.

Is het daarom onschuldig? Dat valt te bezien. In 1883 wordt de Brooklyn Bridge in New York feestelijk geopend. Een enorme menigte had zich verzameld op de brug om het feest mee te maken. Op het hoogtepunt ontstaat het gerucht dat de brug dreigt te bezwijken onder de mensenmassa. Mensen proberen in paniek van de brug te komen, in het rumoer komen 12 mensen om het leven en enkele tientallen moeten naar het ziekenhuis worden gebracht.

Penispaniek

Verschillende uitbraken van penispaniek zijn geregistreerd maar de grootste excessen zijn gemeld in Afrika en Azië. Mannen denken dat hun geslachtsdelen krimpen of soms helemaal verdwijnen. Hoe lachwekkend het fenomeen in eerste instantie lijkt, er zijn mannen overleden aan de therapie die ze dachten te moeten ondergaan. Enkelen bedachten ‘oplossingen’ zoals naalden, vislijnen en haken en schoenveters om hun penis niet te laten verdwijnen. Genitaal retractiesyndroom is de naam die wetenschappers aan de hysterie hebben gegeven, in Azië wordt het ook aangeduid met de naam Koro. In 2001 was het raak in het Afrikaanse Benin. Mannen dachten dat anderen door een handdruk hun penis lieten krimpen of soms zelfs laten verdwijnen. In het rumoer dat hierdoor ontstond verloren enkele ‘daders’ het leven. De rust keerde pas weer terug toen het leger werd ingeschakeld.

Een monster in Londen, 1788

In Londen lijkt het in 1788 niet pluis voor beeldschone dames uit de hoogste kringen. In twee jaar tijd worden verschillende dames aangevallen door een man met een mes. De kleding van de dames werd in de meeste gevallen door het mes verwoest. Veel slachtoffers raakten niet gewond maar enkelen hielden snijwonden aan de aanval over. Het gerucht over dit ‘monster’ dat alleen maar mooie dames leek aan te vallen verspreidde zich snel. De politie onderzoekt de aanvallen maar het is moeilijk om een duidelijk signalement van de dader te krijgen. De dames blijven vaag over ‘het monster’ en zijn niet in staat hem goed te beschrijven.

Was er een aanvaller? Nog steeds is die vraag niet beantwoord. Het werd al snel duidelijk dat de dader zich richtte op mooie dames. Hoeveel meisjes wilden bij de categorie horen? Er werd wel iemand gearresteerd. Rhynwick Williams wordt door één van de vrouwen als dader aangewezen en hoewel Williams een goed alibi heeft voor vrijwel alle aanvallen wordt hij wel veroordeeld. Daarmee stopten de aanvallen niet maar werden wel minder. Tegenwoordig worden de aanvallen van het ‘monster van Londen’ gezien als een uitbraak van massahysterie.

Tanganyika, lachepidemie in 1962

Eén van de bekendste uitbraken van massahysterie begint in januari 1962 in een school in Kashasha, een dorpje in het huidige Tanzania. Enkele scholieren beginnen te lachen en kunnen niet meer stoppen. Waarschijnlijk begon het lachen omdat één scholier een goede mop vertelde. Drie maanden later moet de school sluiten omdat bijna honderd leerlingen getroffen zijn door de lachepidemie. De leerlingen werden naar huis gestuurd en hiermee werd de epidemie verspreid. De dorpen waar de, voornamelijk meisjes, woonden werden ook getroffen door de lachaanvallen. Andere getroffen scholen moesten ook sluiten en enkele dorpen werden afgesloten van de buitenwereld om verdere verspreiding te voorkomen. In juni 1964 lijkt de epidemie over zijn hoogtepunt heen. Meer dan 1000 mensen hebben de ziekte dan doorgemaakt en 14 scholen moesten enkele maanden dicht.

Na de epidemie is geen enkele wetenschapper in staat om te achterhalen wat de oorzaak was van deze epidemie. Onderzoeken naar een giftig gas, een geheimzinnige bacterie of eng virus leveren niets op. Wanneer de getroffen dorpen worden geïsoleerd stopt de uitbraak. Patiënten werden alleen getroffen wanneer ze eerst getuige waren geweest van een aanval. De conclusie was dan ook dat dit een uitbraak van massahysterie was.

Alleen een beetje parfum, 2009

In juni 2009 worden 30 personeelsleden van de Bank of America in Forth Worth (Texas) in het ziekenhuis opgenomen. Ziekenhuispersoneel denkt dat ze te maken hebben met een geval van koolstofmonoxide vergiftiging. Alle ‘zieken’ klagen over hoofdpijn en misselijkheid. Het overige personeel wordt geëvacueerd en de brandweer onderzoekt het bankgebouw grondig, er wordt niets gevonden. Na enkele uren kan iedereen weer aan het werk.

Dit was de oorzaak. In een hoek van het gebouw had een medewerker wat parfum opgedaan. Twee collega’s geloofden dat ze een ‘rare’ lucht roken. De twee voelden zich niet lekker en vertelden dit aan een manager. Deze komt onmiddellijk in actie en hij vertelt via de intercom dat personeelsleden met soortgelijke klachten zich moeten melden. Het totaal aantal ‘zieken’ loopt op tot dertig die allemaal met ambulances naar het ziekenhuis worden gebracht. Eenmaal in het ziekenhuis verdwijnen de klachten.

Een kever in de textiel, 1962

Een epidemie treft een textielfabriek in Amerika in 1962. Personeelsleden van de fabriek klagen over duizeligheid, misselijkheid en overgeven. Al snel gonst het van de geruchten in de fabriek, een onbekende kever zou de veroorzaker zijn van alle problemen. Tenslotte moet 60 personeelsleden worden opgenomen in het ziekenhuis waar de symptomen al snel verdwijnen.

Deze uitbraak van massahysterie, want dat was het, is een schoolvoorbeeld van een uitbraak. De groep werkte allemaal op dezelfde afdeling of dezelfde verdieping. Er was vrij snel een enorme media-aandacht. Veel personeelsleden gaven later aan dat ze last hadden van stress op de werkvloer. De werkdruk was ten tijde van de uitbraak hoog. De klachten verdwenen toen de groep uit elkaar werd gehaald en buiten de media-aandacht werd gehouden.