Piramide van Maslow: uitleg en kritiek bij behoeftenpiramide

Abraham Harold Maslow (1908 – 1970) wordt beschouwd als de belangrijkste grondlegger van de humanistische psychologie of Third Force Psychology, wat een reactie op het behaviorisme en de psychoanalyse was. In de humanistische psychologie staat de geestelijke gezondheid van de mens voorop en wordt de zelfrealisatie van de mens onderzocht in het kader van een holistisch concept, waarbij Maslow zich verzette tegen de verabsolutering van kwantificerende modellen en methoden in de psychologie. Zijn vereenvoudigde weergave van de psychosociale behoeften van de mens, uitgedrukt in de piramide van Maslow, maakte hem algemeen bekend. Maslow's behoeftenhiërarchie vond zijn weg naar andere wetenschappen. Het onderwerp 'menselijke behoeften' kan multidisciplinair worden benaderd in de sociale wetenschappen, in de theologie of in de filosofie. Met name in de economie werd het model populair en op de raakvlakken tussen bedrijf en psychologie (bedrijfspsychologie).

• Psychosociale behoeften
• Piramide van Maslow: uitleg, betekenis en voorbeelden
• Lichamelijke behoeften
• Behoefte aan veiligheid
• Sociale behoeften
• Behoefte aan eigenwaarde
• Behoefte aan zelfverwerkelijking of zelfactualisatie
• Behoefte aan zelftranscendentie
• Mogelijke variaties op de piramide van Maslow
• Toepassingsgebieden van de behoeftenpiramide
• Kritiek op de behoeftenschaal van Maslow
• Individuele en culturele verschillen
• Bijna al het gedrag kan ermee worden verklaard
• Aantal wezenlijke motieven ontbreken
• Alle mensen worden over één kam geschoren

Psychosociale behoeften

De piramide van Maslow, bijna iedereen heeft daar wel eens van gehoord. Maar waar gaat het precies over? Het was rond 1943 toen de gedragsonderzoeker en vader van de humanistische psychologie, Abraham Maslow, zich realiseerde dat er verschillende niveaus van psychosociale behoeften zijn en hij rangschikte deze volgens verschillende bevredigingsniveau's. De psycholoog stelde dat de behoeften op het ene niveau minimaal bevredigd moeten zijn vooraleer het daarboven gelegen niveau het gedrag kan beïnvloeden. Een mens die honger lijdt gaat zich pas druk maken over zijn veiligheid als zijn honger is gestild. Een mens met een chronisch tekort aan liefde en sociale contacten, gaat zich pas druk maken over zijn eigen identiteit als zijn behoefte aan liefde is bevredigd. In 1943 publiceerde hij zijn zogenaamde piramide van behoeften of behoeftepiramide, die sindsdien wereldwijd bekend is geworden en in alle 'inleidingen in de psychologie' staat vermeld.

Piramide van Maslow: uitleg, betekenis en voorbeelden

Een behoefte is een door de mens geconstateerd tekort aan 'iets'. Onderstaande hiërarchie kan worden onderverdeeld in hiaten (tekorten) en groeibehoeften. De eerste niveaus van de piramide worden vaak deficiëntie- of tekortbehoeften genoemd en het hogere niveau wordt vaak groeibehoefte genoemd.

Lichamelijke behoeften

Onderaan de behoeftenpiramide staan ​​op het eerste niveau de lichamelijke of fysiologische behoeften. Allereerst hebben mensen zuurstof nodig om te ademen, water om in hun vochtbehoefte te voorzien en goed voedsel om de belangrijkste voedingsstoffen binnen te krijgen. Licht en een acceptabele temperatuur horen er ook bij. Ook de behoefte aan seks. Dus alle dingen die essentieel zijn om te overleven in de meest elementaire zin. Dit zijn de overlevingsmotieven.

Behoefte aan veiligheid

De behoefte aan veiligheid en zekerheid bevinden zich op het tweede niveau. Dit omvat niet alleen bescherming tegen geweld of andere fysieke schade, maar ook geborgenheid. Je hebt ook behoefte aan huisvesting en bescherming tegen dakloosheid. Een baan en een loon waar je van kunt leven zijn ook inbegrepen. De behoefte aan veiligheid en zekerheid varieert per persoon en per leeftijdsfase/ontwikkelingsfase. Dit zijn overigens ook overlevingsmotieven.

Sociale behoeften

De sociale behoeften, die zich dan op het derde niveau bevinden, kunnen sterk variëren. Deze omvatten relaties, vrienden, partnerschap, liefde, familie, deel uitmaken van gemeenschapsgroepen, kerken en religieuze organisaties, en (h)erkenning. Sommige mensen willen echter ook een bepaalde sociale functie in de samenleving vervullen. Deze sociale behoeften zijn natuurlijk niet noodzakelijk essentieel. Maar zoals Maslow en anderen terecht hebben opgemerkt, is de mens niet alleen de som van zijn fysiologische delen en hun interactie. Om echt tevreden te zijn en zoveel mogelijk zonder psychische stoornissen te kunnen bestaan, is een bepaalde sociale omgeving absoluut noodzakelijk. De mens is een kuddewezen en geen solitair wezen. Aldus kunnen sociale behoeften ook worden geclassificeerd als tekortbehoeften.

Behoefte aan eigenwaarde

Er is een zeer soepele overgang naar de vierde stap van de piramide. Er zijn namelijk individuele behoeften. Dit zijn reeds groeibehoeften. Het gaat onder meer over carrière, reputatie, zelfrespect en prestige. Maar ook hobby's en andere individuele interesses staan hier op de voorgrond. Vanaf nu zien mensen zichzelf niet langer als alleen maar sociale wezens. Ook wil hij zoveel mogelijk bereiken op de voor hem belangrijke gebieden, zo hoog mogelijk scoren in de sociale hiërarchie en vaak ook zoveel mogelijk rijkdom en welvaart vergaren. Er zijn hier in feite geen bovengrenzen. En wat doelen en verlangens betreft, het kan altijd maar doorgaan met steeds nieuwe groeibehoeften.

Behoefte aan zelfverwerkelijking of zelfactualisatie

Het vijfde niveau van de piramide van behoeften is dan het niveau van zelfrealisatie. Mensen die dit niveau bereiken, willen niet alleen steeds meer materiële goederen verzamelen en hun prestige vergroten in de gebieden die voor hen belangrijk zijn. Ze willen ook hun potentieel ten volle benutten. Bijvoorbeeld de perfecte bedrijfsleider, psycholoog, bouwvakker of groepsleider worden. Of de beste zeiler of artiest. In plaats van simpelweg rijkdom en prestige te vergaren, ligt de focus steeds meer op het perfectioneren van de eigen vaardigheden en interesses.

Er zijn forse culturele verschillen wat betreft zelfrealisatie. Deze individualistische benadering komt vooral voor in westerse culturen. Aan de andere kant zijn de meeste culturen in Azië, Afrika en Zuid-Amerika overwegend collectivistisch en stellen zij individuele behoeften achter de behoeften van de groep, die daar worden gezien als dragers van echte zelfontplooiing.

Behoefte aan zelftranscendentie

In een later stadium is een zesde fase in de behoeftepiramide opgenomen: de behoefte aan zelftranscendentie. Hiermee wordt bedoeld dat je dingen gaat doen die niet primair voor jezelf bedoeld zijn, maar er vooral op gericht zijn om anderen te helpen en bij te staan.

Mogelijke variaties op de piramide van Maslow

In theorie zou de behoeftepiramide van Maslow kunnen worden teruggebracht tot slechts twee niveaus. Namelijk op het niveau van tekort en groei. Hierbij zou rekening worden gehouden met het feit dat in veel gevallen, op het niveau van de tekortbehoeften, de lichamelijke behoeften en de veiligheidsbehoeften van even groot belang kunnen zijn. Ook sociale behoeften kunnen hier op hetzelfde niveau een rol spelen. En bij de groeibehoeften is er vaak een vermenging van individuele behoeften met zelfactualisatie. Op dit punt moet expliciet worden vermeld dat de piramide van Maslow, inclusief mogelijke aanpassingen, slechts een model is. Er is hier dus niets goed of fout. Het hangt eerder af van welke van de modellen het beste werkt. Bovendien is de piramide van Maslow slechts op empirische waarnemingen gebaseerd.

Toepassingsgebieden van de behoeftenpiramide

De behoeftepiramide kan in principe op veel gebieden worden ingezet en gebruikt. Bijvoorbeeld op het gebied van (school)carrières. Waarom probeert de ene leerling, student of medewerker meer dan de andere? Voor docenten, werkgevers of HR-professionals is deze vraag erg belangrijk en zou een antwoord kunnen liggen in de huidige behoeften van de betreffende scholier, student, stagiair of werknemer. Dus als ervoor kan worden gezorgd dat aan de behoeften van deze persoon wordt voldaan wanneer ze bepaalde dingen doen, dan is de motivatie om een ​​inspanning te leveren voor deze mensen veel groter.

Maar je kunt je ook afvragen waar je eigen wensen en behoeften op dit moment liggen. Een belangrijk aspect voor veel mensen hierbij is het nastreven van persoonlijk geluk in het leven, waaronder hun werkzame leven. Alleen degenen die hun behoeften kennen en dus weten hoe ze daaraan kunnen voldoen, kunnen hiernaar handelen en op de lange termijn hun doelen realiseren en hun behoeften bevredigen. Het kan geen kwaad om bijvoorbeeld een loopbaancoach in de hand te nemen die met je meekijkt en je na laat denken over zaken waar je anders niet zo snel bij stilstaat.

Kritiek op de behoeftenschaal van Maslow

De behoeftenpiramide van Maslow heeft door de jaren heen veel kritiek gekregen en er wordt gesteld dat deze theorie achterhaald is. Dit zijn de belangrijkste kritiekpunten.

Individuele en culturele verschillen

Zelfs zonder uitgebreide wetenschappelijke studies werpen eenvoudige alledaagse observaties twijfels op over Maslow's hiërarchie. Er zijn bijvoorbeeld mensen die hun veiligheid ten faveure van status (zelfrespect) in gevaar brengen (bijvoorbeeld door waaghalzerij door op een rijdende trein te springen), die gezondheid riskeren voor zelfactualisatie (bijvoorbeeld jezelf uithongeren voor een slank figuur of risicovolle cosmetische chirurgie voor een bepaald uiterlijk) en ook mensen die in extreme gevallen hun eigen leven in gevaar brengen en in de waagschaal leggen (behoefte aan veiligheid) voor dierbaren (sociale behoeften). Dit zijn allemaal voorbeelden van een omgekeerde volgorde van wat de theorie voorspelt. De betekenis van aspecten op het gebied van veiligheid of zelfactualisatie kan sterk variëren afhankelijk van de levensfase en leeftijd. Interculturele sociale motieven kunnen ook aanzienlijk verschillen. In Japan is het behoren tot sociale groepen immers belangrijker dan in Nederland.

Als de veronderstellingen van Maslow juist waren, zou dit natuurlijk ernstige gevolgen hebben voor de praktijk. Maar ook hier zijn er duidelijke twijfels. Het zou bijvoorbeeld niet logisch zijn om consumentenproducten aan te bieden die je prestige (eigenwaarde) vergroten als je sociale behoeften nog niet zijn vervuld. Het is echter waarschijnlijker dat iemand die verlangt naar sociale aansluiting nog gevoeliger is voor statusgerelateerde producten. Hij hoopt hiermee acceptatie en erkenning te kopen. Evenzo zou het geen zin hebben om werknemers de vrijheid te geven om te werken (zelfactualisatie) als hun sociale behoeften nog niet zijn vervuld of als ze nog geen hoge status (eigenwaarde) hebben. Deze voorbeelden laten snel zien dat de hiërarchische structuur in de theorie van Maslow niet aansluit bij de werkelijkheid. Slaafse naleving van de behoeftenhiërarchie leidt in de praktijk tot zinloze, zelfs schadelijke maatregelen.

Bijna al het gedrag kan ermee worden verklaard

De behoeften en motieven van mensen zijn zo abstract geformuleerd dat bijna elk gedrag ermee kan worden verklaard en tegenstrijdig gedrag terug te voeren is op dezelfde motieven. Iemand is volledig gefocust op werk en zijn gezin verwaarloost kan gezegd worden dat hij aan zelfactualisatie doet. Iemand met het tegenovergestelde gedrag vertoont, volledige focus op het gezin en verwaarlozing van het werk, kan ook als zelfactualisatie worden gezien. Maar beide kunnen natuurlijk ook een behoefte aan sociaal contact zijn: de eerste zoekt contact met collega's, de tweede met zijn gezin. Of zekerheid: de een zoekt bescherming bij de collega's, de ander in de familie. Dit betekent dat de theorie blijkbaar elk gedrag kan verklaren, maar niets kan voorspellen en dat er nauwelijks praktische maatregelen kunnen worden afgeleid. Wat heeft het bijvoorbeeld voor zin om te weten dat werknemers een groot verlangen naar zelfontplooiing hebben? Heel weinig, omdat de individuele ideeën over hoe zelfrealisatie eruit ziet te verschillend zijn. Voor de motivatie van medewerkers zijn motieven op een veel concreter niveau zinvoller: hoeveel keuzevrijheid of variatie willen en verlangen werknemers in hun takenpakket. Op dit niveau zou men heel goed kunnen voorspellen welke taak welke werknemer kan motiveren en ook eenvoudig praktische maatregelen kunnen treffen om de motivatie te vergroten.

Aantal wezenlijke motieven ontbreken

Daarnaast mist het model ook een aantal wezenlijke motieven, bijvoorbeeld macht en invloed. Maslow ziet als humanist alleen de 'zonnige' kant van de motivatie van mensen, zoals het verlangen naar sociale erkenning en aansluiting. Hij ziet geen andere, meer donkere motieven, zoals anderen uitsluiten en jezelf onderscheiden, macht over mensen hebben, de wens om hen te onderdrukken of hebzucht.

Alle mensen worden over één kam geschoren

De theorie gaat ervan uit dat alle mensen dezelfde motieven hebben. Hierdoor gaat de aandacht voor belangrijke verschillen in motivatie tussen mensen (en hele groepen mensen) verloren. In feite reageren mensen heel anders op dezelfde prikkels en hebben ze heel verschillende drijfveren. Er zijn daarnaast ook grote verschillen in mensen die sterk van invloed zijn op motivatie, zoals:

• optimisme
• persoonlijkheid of karaktertrekken
• zelfeffectiviteit (self-efficacy): het vertrouwen van een persoon in de eigen bekwaamheid om met succes invloed uit te oefenen op zijn of haar omgeving
• zelfregulering: zelfstandig handelen en daarvoor verantwoordelijkheid nemen in de context van een bepaalde situatie/omgeving

Lees verder

• Acht levensfasen/ontwikkelingsfasen van de mens: Erikson