Psychologie van de persoonlijkheid: benaderingen en aannames

Persoonlijkheidspsychologie, ook wel persoonlijkheidsleer genoemd, is een tak van de psychologie die de menselijke persoonlijkheid in al haar verschijningsvormen bestudeert. Het is een wetenschappelijke discipline die aantoont hoe individuen van elkaar verschillen. Het richt zich onder andere op het construeren van een samenhangend beeld van het individu, het in kaart brengen van psychologische processen en het ontdekken van psychologische verschillen en overeenkomsten. Om dit te meten zijn verschillende methoden zoals MBTI en Big Five. Deze methoden doen verschillende aannames over de psychologie van de mens.

Holistisch begrip van de psychologie van de persoonlijkheid

De persoonlijkheid bestaat uit een verzameling van persoonseigenschappen met een unieke invloed op hun omgeving, cognitie, emotie, motivatie en gedrag. Persoonlijkheid refereert aan een patroon van gedachten, gevoelens, sociaal wenselijk handelen en gedrag dat met regelmaat voorkomt over een langere tijdsperiode. Dit patroon beïnvloedt de verwachtingen, zelfperceptie, waarden en houdingen van de persoon in kwestie. Op basis van de persoonlijkheid kunnen voorspellingen gedaan worden over reacties op medemensen en op zaken als stress, motivatie, en geluksbeleving.

Benaderingen van de persoonlijkheidsleer

In de geschiedenis van de psychologie zijn er diverse systemen ontwikkeld om de persoonlijkheid te beschrijven. Een van de eerste filosofen die zich hiermee bezig hield was Hippocrates. Hij is stelde dat er vier persoonlijkheden of temperamenten waren: flegmatisch, cholerisch, sanguinisch en melancholisch. Deze temperamenten komen overeen met de lichaamssappen: slijm, gele gal, bloed en zwarte gal.

De biologische benadering

De biologische benadering gaat uit van de hersenactiviteit als basis voor de persoonlijkheid. Wetenschappers onderzoeken de biologische basis van persoonseigenschappen. Daarvoor gebruiken ze neurobiologisch onderzoek. Voorbeelden van methoden die hiervoor gebruikt worden zijn de functionele MRI en elektro-encefalografie, waarmee hersenactiviteit wordt gemeten.

De psychoanalytische benadering

De methode van psychologische therapie is bedacht door Sigmund Freud. Zaken als associatie, droomuitleg en analyse van omgaan met weerstand worden gebruikt om onderdrukte en onbewuste impulsen, angsten en interne conflicten te ontdekken. Freud
gebruikte dit in zijn therapeutische praktijk en stond hiermee aan de wieg van meer moderne technieken zoals met name de dispositionele benadering.

Dispositionele benadering

De meest gebruikte is de dispositionele benadering. Deze gaat uit van persoonlijkheidstrekken, zoals in de uitspraak "Hij heeft een vreemd trekje". Een dispositie is een tegenstelling tussen twee posities, in een schema vaak weergegeven als een as met twee tegenpolen. Een bekend voorbeeld van een theorie die hierop is gebaseerd is de Big Five. Volgens deze theorie zijn er vijf persoonlijkheidstrekken: neuroticisme, extraversie, openheid, vriendelijkheid en nauwgezetheid. Per persoonlijkheidstrek bestaat ook een tegenpool: emotionele stabiliteit, introversie, geslotenheid, onvriendelijkheid en doelloosheid. Hierin kunnen mensen van elkaar verschillen of juist met elkaar worden vergeleken. Een ander voorbeeld is MBTI. Volgens deze theorie zijn er vier persoonlijkheidstrekken: extraversie - introversie, empirische waarneming (sensing) - intuitie, denken - voelen, open ontvangen (perceiving) - vastberaden kiezen (judging). MBTI analyseert de persoonlijkheid op basis van de samenstelling van karaktertrekken. bijvoorbeeld INFJ of INTP.

Persoonlijkheidspsychologie als hulp bij het vinden van studie en werk

Persoonlijkheidspsychologen zijn in staat om delen van de persoonlijkheid te verklaren aan de hand van antwoorden op vragenlijsten. Professionals in de studie- en loopbaanbegeleiding maken dankbaar gebruik van deze vragenlijsten en andere instrumenten. Ze kunnen helpen bij het vinden van de juiste richting als het gaat om studie of werk.

Aannames binnen de methoden van persoonlijkheidsleer: MBTI & Big Five

Het aanbod van methoden om de persoonlijkheid te testen is groot. Bekende voorbeelden zijn de MBTI- en Big Five-persoonlijkheidstheorieën. Een persoonlijkheidstest gaat uit van bepaalde basisaannames. Onderzoek toont aan dat het gaat om vijf basisaannames. Achter iedere aanname staat een vraag geformuleerd. Door de vraag te beantwoorden ontdek je waar jouw voorkeur naar uitgaat.

Vrijheid versus determinisme

De eerste aanname gaat over de mate waarin het individu de beschikking heeft zelf gedrag te sturen en de motieven achter het gedrag te begrijpen. Daartegenover staat de mate waarin interne en externe krachten invloed uitoefenen op het individu. Zijn mensen in staat hun eigen gedrag te beheersen en hun eigen motieven te doorgronden?

Aangeboren versus omgeving

Aangeboren en geërfde karakteristieken versus factoren in de omgeving hoe de persoonlijkheid zich vormt. In andere wetenschappen ook de 'nature-nurture' tegenstelling genoemd. Vertonen wij met name genetisch en biologisch bepaald gedrag of wordt ons gedrag door ervaringen gevormd?

Uniekheid versus algemeenheid

De uniekheid van het individu tegenover de gedachte dat alle mensen in de basis zeer vergelijkbaar zijn aan elkaar. De psycholoog Maslow, bekend van zijn piramide van basisbehoeften, is voorstander van de uniekheid van het individu. Daarentegen is Pavlov, bekend van het Pavlov-effect, juist een voorstander van de algemeenheid van alle individuen. Is de mens uniek en niet te vergelijken met anderen of is de mens niet uniek en zeer vergelijkbaar met andere mensen?

Proactief versus reactief

Proactieve theorieën gaan ervan uit dat men handelt op eigen initiatief. Reactieve theorieën gaan ervan uit dat mensen simpelweg reactief handelen. Is de mens in staat om zichzelf te ontwikkelen of wordt de mens gevormd door zijn omgeving?

Optimisme versus pessimisme

Het gaat hier om optimisme c.q. pessimisme met betrekking tot de overtuiging dat het individu de mogelijkheid heeft om in de loop van het leven het gedrag en de persoonlijkheid te veranderen. Optimisten geloven in de mogelijkheid van drastische persoonlijkheidsverandering over de jaren. Pessimisten geloven dat de mens min of meer onveranderd door het leven gaat. Hoe zeer is de mens in staat tot ontwikkeling van de eigen persoonlijkheid?

Conclusie

Persoonlijkheidspsychologie gaat over het denken, voelen, willen en ook het gedrag van de mens, het is veelomvattend. Het kan een middel zijn om je op weg te helpen naar de juiste studie en baan. Professionele begeleiding van een studie- of loopbaanbegeleider is aan te bevelen. Binnen de persoonlijkheidspsychologie zijn verschillende basisaannames te onderscheiden die bepalen hoe je kijkt naar de menselijke persoonlijkheid.

Lees verder

• MBTI: De INFJ-persoonlijkheid