Emoties - wat is de functie van emoties

De Emoties, het boek van de psycholoog Nico Frijda betreft zowel onderzoek als theorie over emoties. Een visie op emoties en welk belang ze dienen. Emotioneel gedrag heeft volgens Frijda altijd een functie. Emoties dienen als signaal of een bepaalde gebeurtenis die voor ons belangrijk is en zijn te onderscheiden op grond van actiebereidheid. Emotie is een gevoelde actietendens. Er is een verschil tussen Gevoel en Emotie; ook zijn er primaire en secundaire emoties.

Emoties - Wat zijn emoties psychologisch bekeken

Emotie is een vertrouwd begrip dat iedereen kent en ook aan den lijve ervaart. Maar wat zijn emoties eigenlijk? De emoties van de psycholoog Nico Frijda is een boeiend en leerzaam boek over zowel emotie- theorie als onderzoek. Kort en gesimplificeerd samengevat zegt Frijda dat gevoelens en emoties ergens toe dienen. Emoties dienen als signaal om ons te zeggen dat een bepaalde gebeurtenis speciaal voor ons belangrijk is, in positieve of negatieve zin. Volgens Frijda ontstaan emoties doordat mensen bepaalde voorvallen gunstig of schadelijk voor hun eigen belang achten. De emoties zijn op hun beurt van invloed op het soort handeling waarmee iemand op een bepaalde situatie reageert. Dit gaat gepaard met de gevoelens van lust of onlust die typerend zijn voor emotionele verschijnselen, en vervolgens reageren we doeltreffend op een belangrijke gebeurtenis.

Volgens Frijda heeft emotioneel gedrag altijd een functie. Aan menselijke emoties liggen vaak tamelijk ingewikkelde overwegingen ten grondslag. Alle gedrag heeft betekenis/is betekenisvol en in alle gedrag zit emotie. De benaderingswijze van Frijda is er een vanuit het perspectief van de informatieverwerking: emoties resulteren uit het proces waarin de wereld in termen van de eigen belangen en zorgen wordt beoordeeld.

Emoties - Theorie en onderzoek

Het doel van de auteur is: het bieden van een overzicht van onderzoek en theorie over emoties. Frijda geeft in de Inleiding 4 primaire vragen aan met betrekking tot emoties die hij in de verschillende delen en hoofdstukken van het boek verder uitwerkt.

In deel I (Analyse - hoofdstuk 2, 3,4) wordt ingegaan op de vraag:

• Wat is de aard van de verschijnselen die worden aangeduid als 'emotie' of 'emotioneel'.

In deel II (Antecedenten - hoofdstuk 5, 6, 7, 8) worden de volgende vragen uitgewerkt:

• Welke omstandigheden -gebeurtenissen, persoonlijke gesteldheden, activiteiten- geven aanleiding tot deze verschijnselen.
• Dienen deze verschijnselen ergens toe en zo ja, wat is hun doel.

In deel III (Synthese - hoofdstuk 9) komt de vraag aan bod:

• Door middel van welke processen of mechanismen leiden genoemde omstandigheden tot deze verschijnselen.

Deel I (Inleiding en Hoofdstuk 2 t/m 4) zal besproken worden. Deel II en III komen in het vervolgartikel Emoties: wat zijn het (Deel 2) aan bod.

Emoties Nico Frijda Deel I - Analyse

Emotie Emotioneel

In de Inleiding geeft Frijda drie uitgangspunten om de woorden emotie of emotioneel te omschrijven:

• Gedragsverschijnselen.
• Fysiologische manifestaties.
• Subjectieve beleving.

Expressie Gevoelens

Emoties zijn intrinsiek aanwezig. De veruiterlijking hiervan zijn expressies en gevoelens. Er zijn:

• Primaire emoties - Dit zijn de 'echte' en pure emoties zoals bijvoorbeeld pure vreugde en
• Secundaire emoties - Deze kunnen gezien worden als modulaties van primaire emoties en zijn als het ware een compromis tussen c.q. van beiden (en de context/omgeving)

In deel I wordt de aard van de verschijnselen die als emotie worden aangeduid besproken en omvat drie hoofdstukken.

Emotioneel Gedrag

In Hoofdstuk 2 beschrijft Frijda expressief gedrag als relationele kwaliteit en interactieve expressies die erop gericht zijn het gedrag van anderen te beïnvloeden. Er zijn verschillende definities en indelingen van emoties in de literatuur te vinden. Volgens Frijda is de meest vruchtbare indeling om de emoties te onderscheiden op grond van verschillende vormen van actiebereidheid.

Emotie en actiebereidheid

Actiebereidheid is een neiging, een tendens tot het ten uitvoer brengen van expressief gedrag, die reeds aanwezig is voorafgaand aan de uitvoering van het gedrag en die daarvan onafhankelijk is. Een actietendens is dan de bereidheid/gereedheid om een bepaalde handeling uit te voeren. Veel emoties kunnen gekarakteriseerd worden a.h.v. hun actietendens (b.v. de actietendens van Liefde is toenadering zoeken, bij Angst inhibitie etc.).
Emotie is een gevoelde actietendens. Actietendensen worden gekenmerkt door stuurvoorrang. Stuurvoorrang wil zeggen dat een bepaalde emotie om voorrang vraagt, een voorrangspositie lijkt te hebben in de besturing van gedrag en informatie-verwerking. Zodanig dat het systeem de claim op besturing van actie wel moet erkennen (ter verandering of handhaving van de bestaande situatie). Stuurvoorrang is een gevolg van de primaire eigenschappen van lust en onlust of verlangen (verleidelijkheid en ondraaglijkheid). Dit wordt de hedonische kwaliteit genoemd. De stuurvoorrang komt weer voort uit match- of mismatch- signalen.

Emotie en Fysiologie

In hoofdstuk 3 bespreekt Frijda onderzoek naar autonome reacties, hormonale veranderingen, electrocorticale veranderingen, spierspanning en tremor. Hij stelt dat in slechts weinig onderzoek een duidelijke vergelijking is gemaakt tussen de reactiepatronen bij verschillende emoties. Zijn conclusie luidt dat de fysiologische respons, met inbegrip van het autonome arousal, deel uitmaakt van de modus van actiebereidheid. Ook concludeert hij (o.g.v. empirische gegevens) dat het niet mogelijk is om emoties te identificeren op grond van fysiologische responspatronen. Volgens Frijda is fysiologische beroering geen conditie voor het optreden van emotie, maar gaat het om een verandering in actiebereidheid en de beleving van deze verandering. Wel geeft hij aan dat er een verschil is tussen 'kalme' en 'opgewonden' emoties.

Emotionele Beleving

In hoofdstuk 4 geeft Frijda een drietal theorieën c.q. visies op emotie:

• De centrale theorie (emoties komen van binnenuit)
• De perifere theorie (emoties komen van buitenaf)
• De cognitieve theorie.

Cognitieve emotietheorie - Interactietheorie

Frijda gaat in dit boek uit van de cognitieve theorie die aangevuld wordt met 'centraal' geproduceerde ervaringen van lust en onlust bij de analyse en de vraag wat de cognities tot emotionele cognities maakt. Hij vult de cognitieve theorie aan met affectieve of conatieve elementen. Deze theorie is meer een interactie-theorie, hetgeen inhoudt dat emoties een samengaan zijn van binnenuit en buitenaf.

Kritiek op Bewustzijnspsychologie

Frijda heeft kritiek op de opvatting van de klassieke bewustzijnspsychologie die emotioneel bewustzijn ziet als bewustzijnsinhoud, en van hieruit de methode van introspectie hanteert. Het gaat volgens Frijda niet zozeer om het reflexieve bewustzijn, maar juist om het spontane irreflexieve bewustzijn. D.w.z. dat het gaat om een bewustzijn zonder bewustzijn van zichzelf; een toestand waarin men zichzelf vergeet. Het gaat dus om het meemaken en het ondergaan.
Anders geformuleerd: in het spontane irreflexieve bewustzijn is de mens buiten zichzelf, hij is daarin bij de dingen en de ander. De emotionele beleving kan worden beschreven als een gedaante waarin een situatie verschijnt. De betreffende verschijningsvorm van de situatie wordt het appèl van de situatie genoemd. Dit appèl van de situatie is de emotionele beleving en motiveert of veroorzaakt gedrag, stelt Frijda. Het appèl lokt de actiebereidheid uit en motiveert deze.

Frijda geeft aan dat er een verschil is tussen het Object van emotie en de Oorzaak van emotie. Het object van emotie is de situatie zoals deze het subject toeschijnt, en waarop zijn gedrag gericht is (= irreflexieve beleving). De oorzaak van emotie verwijst naar een verklaring (reflexieve analyse).

Emotionele beleving en emotioneel gedrag

De emotionele beleving en emotioneel gedrag worden volgens Frijda bepaald door:

• De relevantie van een gebeurtenis.
• De context van het emotionele object.
• De aard van het emotionele object.

Emotie Belang en functie voorbeeld

Emoties dienen een belang. Emotioneel gedrag heeft, zoals gezegd, volgens Frijda altijd een functie, al zou je dit op het eerste gezicht niet denken. Een paar voorbeelden om dit duidelijk te maken:

• Woede die geuit wordt, is effectief om je omgeving te intimideren. Je laat zien dat je gekwetst bent en niet over je heen laat lopen.
• Huilen heeft een vertederende en agressie remmende werking op de ander (tegenstander)
• Apathie tijdens depressie en verdriet (die zinloos lijkt), zorgt er in elk geval voor dat je geen energie verspilt. En dat iedere confrontatie vermeden wordt met een -op dat moment- pijnlijke buitenwereld.

Noot: Deze bespreking is gebaseerd op een al oudere uitgave van het boek 'DE EMOTIES' van Nico Frijda (1988), dat jarenlang als Het Handboek der Emoties werd gezien. Recentelijk is er een hernieuwde uitgave van het boek verschenen, waarin meer recente gegevens en ontwikkelingen zijn opgenomen.

Lees verder

• Emoties - wat zijn het? (2)
• Emoties en basisemoties - Universele expressie
• Nonverbale communicatie
• Test je Emotionele Gevoeligheid
• EQ Test - Wat is je Emotionele Intelligentie? - je EQ Score