Emoties als uitingen van belevingen

Emoties zijn aandoeningen van het gemoed die omschreven kunnen worden als inwendige belevingen of gevoelens. Meestal worden emoties opgeroepen door een zekere situatie maar ze kunnen ook spontaan ontstaan. Die gemoedstoestanden gaan gepaard met lichamelijke reacties en zijn meestal ook aan een bijbehorend gedrag herkenbaar. Wanneer dit niet het geval is kan het zijn dat iemand zijn emoties opkropt wat ooit tot lichamelijke klachten kan leiden.

Belevingen terug te brengen naar vier basisemoties

Ook al is daar nog wel discussie over kunnen emoties ingedeeld worden in vier groepen de zogenaamde basisemoties. Die vier beginnen allemaal met de letter b en zijn bang, bedroefd, blij en boos. Tot die vier basisemoties te herleiden horen talrijke andere emoties die op zich dikwijls van elkaar te onderscheiden zijn door hun heftigheid. Zo kan boosheid bestaan uit een lichte irritatie maar ook uit grote woede. Bij bedroefd zijn kan er sprake zijn van een emotie die vooral met teleurstelling te maken heeft tot zeer emotionele rouw die gekenmerkt wordt door uitingen als huilen. De emotie bang kent vele vormen van angst voor allerlei belevenissen en situaties. Een prettige emotie is uiteraard blij zijn wat ook in diverse gradaties kan voorkomen.

Patroon, gedrag en verschijnselen

In samenwerking met ons denken bepalen emoties de contacten met onszelf en met de buitenwereld. Ze zijn een wezenlijk onderdeel van het mens-zijn. Onze hersenen reageren op positieve of negatieve voorvallen. Dat leidt vaak tot een zeker patroon of gedrag zoals bijvoorbeeld vluchten om niet langer in die situatie te hoeven zijn. Emoties kunnen ook gepaard gaan met een aantal verschijnselen zoals het sneller kloppen van het hart, tranen, kriebels in de buik of knikkende knieën.

Conditioneringsproces kan worden afgeleerd

Voorbeelden waarbij emoties kunnen worden opgeroepen zijn onder meer het waarnemen van een gebeurtenis, het zien van emoties bij anderen of door gedachten en fantasieën. Voor een deel zijn emotionele reacties aangeboren en voor een ander deel zijn zij aangeleerd. Zo kan angstbeleving te maken hebben met aanleg maar kan ook het gevolg zijn van een bepaald leerproces. Een neutrale belevenis kan door het samengaan met schadelijke gebeurtenissen op den duur angst oproepen. Dit proces van conditionering kan ook weer worden afgeleerd.

Wel of niet herkenbaar

Omdat emoties zich van binnen afspelen zijn ze niet altijd in gedrag of gelaatsexpressie herkenbaar. Ook kunnen emoties als blijdschap en verdriet worden onderdrukt of in tegenstelling zelfs worden geveinsd. Onderdrukte emoties zijn soms wel herkenbaar in lichaamstaal of in de klank van de stem.

Uitingen soms afhankelijk van regels en cultuur

Veel gezichtsuitdrukkingen bij bepaalde emoties zijn een soort internationale taal, enigszins vergelijkbaar met muziek, omdat ze overal worden herkend. Aangenomen kan worden dat ze daarom aangeboren zijn en niet afhankelijk van een leerproces dat overal in de wereld verschillend kan zijn. Maar het uiten van emoties kan weldegelijk mede afhankelijk zijn van bepaalde regels of culturen. De cultuur leert vaak in welke omstandigheden sommige emoties al dan niet getoond mogen worden.

Balans tussen emotie en verstand

Emoties spelen een belangrijke rol in het overleven. Angst kan een functie hebben om gevaar te vermijden en woede is van belang voor het uitschakelen van de vijand. Maar emoties kunnen ook in een sociale context een functie hebben. Bij het nemen van beslissingen kunnen emoties een belangrijke rol spelen omdat emotie en verstand daarbij kunnen samenwerken. Voor het nemen van de juiste beslissingen is een goede balans tussen die beiden van belang.