Ongelijkwaardige relaties en persoonlijke grenzen

Bij ongelijkwaardige relaties investeert de ene mens meer emotionele energie in het contact dan de andere mens. De ene persoon stelt zich dan bijvoorbeeld toegeeflijk op tegenover zijn of haar dominante partner. Of iemand is gewend om een bepaalde andere persoon te ondersteunen zonder dat dit wederzijds is. Het stellen van persoonlijke grenzen als sprake is van ongelijkwaardige relaties is nog lastiger dan bij gelijkwaardige relaties. Dat komt omdat de nieuwe grenzen per definitie van invloed zijn op de aard van de onderlinge betrekkingen.

Gezonde relaties en ongelijkwaardigheid

In een gezonde relatie zijn de partners in beginsel gelijkwaardig. Ieder investeert vanuit zijn of haar eigen specifieke mogelijkheden ongeveer evenveel emotionele energie in de relatie. In gezonde relaties worden ook elkaars persoonlijke grenzen gerespecteerd. Het gaat hierbij in wezen om een balans tussen 'geven' en 'nemen'. Bij ongelijkwaardige relaties 'geeft' de een veel meer dan de ander (die voornamelijk 'neemt'). Daarom is het essentieel dat je niet alleen je eigen grenzen stelt, maar ook dat je die grenzen van je relatie wilt respecteren.

Hoe herken je een ongelijkwaardige relatie?

Soms heb je misschien een ongemakkelijk gevoel in het gezelschap van bepaalde familieleden, vrienden, kennissen of collega's. Je hebt dan het gevoel dat er 'iets' niet klopt, maar het is je nog niet concreet duidelijk welke van jouw persoonlijke grenzen worden overschreden. Dit is bijvoorbeeld het geval als je nog niet uitgebreid hebt nagedacht over de aard van jullie relatie of omdat het denken in termen van grenzen nog betrekkelijk nieuw voor je is.

De een zet zich harder in voor de relatie dan de ander

Merk je bijvoorbeeld dat iemand jou in een zodanige positie heeft gemanoeuvreerd dat jij je harder inspant om hem of haar te ondersteunen dan die persoon zelf moeite doet om zijn of haar verantwoordelijkheid ten opzichte van zichzelf of van jou te nemen? Dit soort ongelijkwaardige relaties vraagt namelijk om het stellen van concrete grenzen.

De een heeft het gevoel de ander te moeten 'redden'

Hetzelfde geldt als jij het gevoel hebt gekregen dat je verplicht bent om een bepaalde persoon te 'redden'. Bedenk dat je op die manier jezelf emotioneel uitput en de afhankelijkheid van die persoon in stand houdt. Als een vriend te veel alcohol gebruikt, is dat uitsluitend zijn verantwoordelijkheid en niet de jouwe. In plaats van bij hem te blijven en hem, als hij uiteindelijk ladderzat is, veilig thuis te brengen, kun je ervoor kiezen dat je zodra je vriend weer te veel drinkt, ergens anders heen te gaan en je af te vragen of je een dergelijke ongezonde relatie nog wel wilt voortzetten.

(On)gelijkwaardigheid bij toegeeflijk versus dominant gedrag

Theoretisch kan een gelijkwaardige relatie bestaan tussen iemand met een toegeeflijk karakter en iemand met een dominant karakter. Het evenwicht in de relatie hangt dan samen met een grote inzet van de dominante persoon om degene met het toegeeflijke karakter op verschillende terreinen te steunen bij het realiseren van zijn of haar doelen.

Het komt echter geregeld voor dat er een ongelijkwaardige relatie bestaat tussen twee mensen waarbij de een dominant is en de ander toegeeflijk. Stel dat je een toegeeflijk persoon bent met een neiging tot onderdanig gedrag. Dan is de kans reëel dat je in een of meer ongelijkwaardige relaties bent verwikkeld.

Dit komt omdat zowel jij als je relatie gewend zijn aan een patroon van toegeeflijkheid of onderdanigheid aan de ene kant en dominantie aan de andere kant. Een poging tot het stellen van grenzen, kan dan de relatie onder zware druk zetten. Mogelijk dat je dominante relatie zich na het horen van de door jou gestelde grenzen, zich extra dominant, mogelijk zelfs op het randje van agressie gaat gedragen, in de hoop zijn dominante positie te kunnen behouden en net zoals tot dusver het geval was, zijn of haar eigen zin te blijven krijgen. Herhaal dan, zo rustig als je kunt, opnieuw je grenzen. Als je dan later opnieuw met vervelend, dominant gedrag te maken krijgt, ontstaat er een risico van escalatie. Weersta op dat moment de neiging om jezelf nog eens te herhalen, want dit is typisch een situatie waarin de beroemde 'krassende-grammofoonplaat'-techniek een averechts effect kan hebben.

Als je de relatie (nog) niet wilt verbreken, moet je er rekening mee houden dat je veel geduld nodig zal hebben om de dominante persoon te laten wennen aan het feit dat hij beter rekening met jou moet leren houden. Als je daarentegen te maken hebt met agressie of andere vormen van misbruik, dan kun je beter professionele hulp zoeken om de relatie op een veilige manier te kunnen verlaten

Ongelijkwaardige relaties en het stellen van grenzen

Als je op een goed moment besluit om grenzen te stellen naar een familielid, vriend of collega met wie je een ongelijkwaardige relatie hebt, kan dit onwennige situaties en sterke spanningen oproepen. Dat is niet alleen het geval als de relatie er een is van een onafhankelijk persoon met een afhankelijk persoon, maar ook bij een dominant versus een toegeeflijk of zelfs onderdanig persoon.

Als degene die gewend is om te 'geven' persoonlijke grenzen communiceert aan degene die gewend is om te 'nemen', betekent dit voor de laatste dat hij of zij beter rekening zal moeten gaan houden met de eerste. Met andere woorden: door de gestelde grenzen krijgt de relatie een meer gelijkwaardig, dus evenwichtiger karakter. Dat wil zeggen, als degene die tot nu toe in de relatie het meest heeft 'genomen' zich wil inspannen om die grenzen na te leven. Als deze dat niet wil, dan is de waarschijnlijke consequentie dat er een eind aan de relatie komt.

Kun je met het stellen van grenzen andere mensen veranderen?

Het is onmogelijk dat je door het stellen van persoonlijke grenzen andere mensen daadwerkelijk kunt veranderen. Als mensen niet bereid zijn je grenzen te respecteren, dan is dat voor jou een gegeven. Mensen veranderen namelijk alleen als ze dat zelf willen. Je kunt niet verwachten dat als je maar voldoende druk uitoefent, je vriend, familielid of collega echt verandert. Als de ander jouw grenzen weigert te respecteren, kun je slechts de contacten minimaliseren of helemaal verbreken. Dat maakt dan ruimte vrij tot het aangaan van gelijkwaardige, dus betere relaties.

Lees verder

• Van belemmerende naar constructieve gedachten
• Praktische tips om effectief 'neen' te zeggen
• Timing en wijze van communicatie over je grenzen
• Problemen bij het communiceren van grenzen
• Tips voor het formuleren van persoonlijke grenzen