Assertiviteit, introversie en verlegenheid

Assertiviteit gaat over de omgang met andere mensen in sociale situaties. Assertief gedrag gaat over het durven en kunnen geven van je eigen mening en standpunten zonder dat dit gepaard gaat met agressiviteit. Mensen die introvert of verlegen zijn hebben hier over het algemeen meer moeite mee.

Assertiviteit versus subassertiviteit

De een heeft minder moeite met sociale contacten dan de ander. De een is dan ook assertiever dan de ander. Maar wat houdt assertiviteit nu precies in? Dit is goed te begrijpen door in te zien wat het niet is. Iemand die niet assertief is, is namelijk subassertief. En subassertieve personen zijn degenen die conflictsituaties zoveel mogelijk proberen te vermijden en zich makkelijk de mond laten snoeren door anderen.

Subassertief gedrag komt meer voor bij verlegen en introverte mensen. Deze mensen hebben erg veel moeite met het vertonen van assertief gedrag. Voorbeelden van assertief gedrag zijn het uiten van kritiek, voor jezelf kunnen spreken, het durven uiten van emoties, de eigen wensen formuleren, maar ook het uiten en geven van complimenten.

Communicatie bij assertief gedrag gaat in de volgorde van LISA:

1. Luisteren
2. Interpreteren
3. Samenvatten
4. Antwoorden

Assertieve mensen zullen zich niet gemakkelijk laten commanderen en hebben niet grote moeite met het onderbreken van gesprekken of op zijn tijd zeggen wat hij of zij denkt. Ze zullen niet voortdurend erop letten anderen niet in de weg te lopen, al wil het niet zeggen dat zij geen aandacht besteden aan de gedachten en gevoelens van anderen. In het laatste geval zou het namelijk gaan om agressiviteit: alleen kijken naar je eigen belang.

Voorbeelden van subassertief gedrag:

• Zich stilhouden
• Sorry zeggen terwijl je niets verkeerd doet
• Geen nee durven zeggen
• Snel toegeven
• Geen kritiek durven geven
• Moeite met ontvangen van complimenten
• Confrontatie vermijden

Niveaus van assertiviteit

1. Niveau 0: Weinig assertief (moeite met grenzen, moeite met feedback geven en krijgen)
2. Niveau 1: Reactieve of basis assertiviteit (alleen eigen mening wanneer ernaar gevraagd wordt, je durft soms nee te zeggen)
3. Niveau 2: Proactieve assertiviteit (spontaan aangeven van eigen standpunten, directe confrontatie wordt aangegaan)
4. Niveau 3: Assertief kunnen blijven in emotionele/kritieke situaties (aanvaarden van kritiek, bespreken van meningsverschillen)

Verlegenheid

Verlegenheid kan worden gezien als de geremdheid in het contact met anderen. Het gaat vooral om het "niet durven", waardoor er grote moeite gepaard gaat met het zoeke nvan confrontatie. Een verlegen persoon heeft de neiging zich snel terug te trekken in sociale situaties.

Mensen die verlegen zijn hebben niet per se geen behoefte aan sociale contacten. Vaak willen ze wel, maar durven zij het niet. Verlegenheid wordt ook wel vaak als hinderlijk ervaren, en leidt tot mensenschuwheid en terugtrekking van sociale contacten.

Toch hoeft het ook niet per se negatief te zijn. In sommige culturen wordt "de kat uit de boom kijken" en je op een afstandje houden juist erg gewaardeerd en zal overassertiviteit negatief worden bekeken. In Westerse landen worden verlegen personen echter vaak niet erg positief beoordeeld. Het kan leiden tot pest- of plaaggedrag en bij extreme vormen krijg je al snel een etiket "asociaal" of "contactgestoord" opgeplakt.

Verlegenheid kan verschillen over verschillende situaties. Iemand kan op zijn werk of bij klasgenoten verlegen zijn, maar thuis de mond niet kunnen houden. Iemand kan in een grote groep zich stil en op de achtergrond houden, maar in een één op één gesprek met gemak praten. Verlegenheid gaat vaak samen met blozen, wat een uiting ervan is.

Introversie

Introversie is niet hetzelfde als verlegenheid, omdat zij niet per se problemen hebben in sociaal contact. Het is niet dat zij geen confrontatie durven aan te gaan, maar het is eerder dat zij het niet willen. Het kost hen vooral meer moeite en energie om zich in sociale situaties te begeven. Dit in tegenstelling tot een extravert persoon, die meer naar buiten gericht is en meer behoefte heeft aan mensen, activiteiten en dingen.

Introverte personen zijn meer naar binnen gericht, en focussen zich meer op de eigen gedachten en gevoelens. Zij hebben zelf de voorkeur om op zichzelf te zijn, hoewel zij geen problemen hebben met sociale vaardigheden. Het zijn ook de mensen die op sommige momenten, zeker na een drukke dag met veel mensen (bijv. een verjaardag) zich even terug moeten trekken om tot zichzelf te komen.

Extraverten schijnen vaak wel gelukkiger te zijn en meer zelfvertrouwen te hebben dan introverten, maar dit zou ook geassocieerd kunnen zijn met de Westerse wereld, waar het meer geaccepteerd wordt dat men extravert is. Introversie wordt als minder wenselijk beschouwd. Maar net als bij verlegenheid hoeft het niet per se een slechte eigenschap te zijn: introverten blijken wel succesvoller te zijn in academische beroepen en zij vertonen minder delinquent gedrag.

Training

Zowel bij verlegenheid als introversie komt een lage assertiviteit voor. Deze assertiviteit is echter wel te trainen. Zo kan iemand van een niveau 0 naar een niveau 1 gaan en zich zo verder ontwikkelen.

De eerste stap wordt vaak klein aangepakt door assertief te reageren op een onbekende, zoals in een winkel (bijv. iets terugbrengen). De tweede stap houdtin dat je actief de confrontatie aangaat, door gelijkwaardigheid in een gesprek na te gaan (bijv. door op je houding te letten en duidelijk te maken wat je wilt en wat je irriteert). De derde stap is het bespreekbaar maken van conflicten en tegen lastige mensen in te gaan op een effectieve manier (bijv. feedback ontvangen en geven).

Belangrijke competenties

• Luisteren
• Inleven
• Empathie
• Conflicthantering
• Stresshantering
• Zelfvertrouwen