Wat is een fobie

Een fobie is een extreme, irrationele angst voor een situatie, plaats, object, persoon of dier. Mensen met een fobie zullen tot het uiterste gaan om een bepaalde situatie te vermijden. Een extreme angst gecombineerd met vermijdingsgedrag zijn de kenmerken van een fobie. Het vermijden van een situatie of plaats kan het sociale leven verstoren. Niet alle fobieën zijn even ingrijpend. Een fobie voor slangen maakt het leven niet erg ingewikkeld maar de meeste sociale fobieën zijn lastig in het dagelijks leven.

Angst is goed alleen niet altijd

Iedereen is wel eens bang en dat is goed. Angst houdt ons alert en beschermt in een gevaarlijke situatie. Alleen een fobie waarschuwt voor een situatie die niet gevaarlijk is. Meestal weet degene met de fobie ook rationeel dat er geen gevaar is, maar de angst neemt het over. Daarna wil iemand alleen nog uit de situatie, of weg van het object dat de angst veroorzaakt. Vluchtgedrag en vermijdingsgedrag maken het dagelijks leven ingewikkeld.

Ongeveer 1 op de 20 mensen krijgt te maken met een fobie. Sommige fobieën, de angst voor de huisarts bijvoorbeeld, kunnen al heel jong ontstaan de meeste sociale fobieën ontstaan in de puberteit of bij jong volwassenen.

De indeling van fobieën

Fobieën meestal ingedeeld in:
Enkelvoudige/specifieke fobieën: dit zijn fobieën die gericht zijn op één speciale situatie, dier, persoon, object of activiteit. Enkele voorbeelden zijn:

• Vliegangst (aviofobie)
• angst voor spinnen (arachnofobie),
• angst voor honden (cynofobie),
• angst voor bloed (hematofobie)
• angst voor de tandarts (dentofobie)

Complexe fobieën: dit zijn vooral de sociale fobieën en agorafobie (pleinvrees)

• Een sociale fobie is een extreme angst voor bepaalde openbare situaties. Bijvoorbeeld een angst om te spreken in het openbaar, een angst om een verjaardag te bezoeken, angst om mee te doen aan een vergadering. Er is een overweldigende vrees om af te gaan in gezelschap. Dit is niet de min of meer gezonde spanning voor een publiek optreden, dit is een angst waarbij de persoon niet meer kan functioneren en zichzelf uit de situatie wil halen.
• Agorafobie is een angst voor open ruimten maar ook voor afgesloten ruimten en voor publieke ruimten. Mensen met een agorafobie zijn bang in winkels, kantoorgebouwen, pleinen, het openbaar vervoer en komen in de ernstigste gevallen het huis niet meer uit.

Sociale fobieën maar ook agorafobie zijn vaak een combinatie van verschillende fobieën. Iemand met een agorafobie kan ook bang zijn om alleen te zijn (monofobie) en daarbij bang zijn in afgesloten ruimten (claustrofobie). Deze combinatie van fobieën zorgt voor een sociaal isolement.

Symptomen van een fobie

Er zijn veel fobieën en de symptomen verschillen. Ieder persoon is uniek en zal anders op een fobie reageren. Met een fobie voor paarden (hippofobie) kan de een geen paard aanraken maar zet zonder problemen iemand bij een manege af. Anderen krijgen al een paniekaanval wanneer ze alleen langs een manege moeten rijden, die gaan desnoods een blok om. Vaak is een fobie te herkennen aan enkele lichamelijke signalen:

• zweten
• trillen
• droge mond
• benauwdheid
• hoofdpijn
• duizeligheid
• hartkloppingen
• onmiddellijk naar het toilet moeten
• misselijkheid

Naast deze lichamelijke symptomen zijn er ook psychologische. Omdat een fobie soms gepaard gaat met duizeligheid is er een angst om flauw te vallen, een angst om volledig de controle te verliezen, om af te gaan in gezelschap en in sommige gevallen een angst om dood te gaan.

De oorzaken voor een fobie

Over de oorzaken van het ontstaan van een fobie is nog weinig bekend. Enkelvoudige fobieën ontstaan vaak al in de kindertijd al zijn ze dan nog niet echt merkbaar. In sommige gevallen worden fobieën van gezinsleden overgenomen. Wanneer ouders bang zijn voor honden kunnen kinderen die angst overnemen. Er is wel onderzoek gedaan naar erfelijke factoren en sommige uitkomsten zouden kunnen duiden op een aanleg voor een angstaanval.

Sociale fobieën ontstaan vaak iets later, in de puberteit of kort daarna. Het is niet precies duidelijk waardoor ze ontstaan. Sommigen wijzen een gênant of beangstigend moment in het verleden aan maar dit is niet in alle gevallen zo. Extreme verlegenheid kan een aanleiding zijn voor een sociale fobie maar niet altijd. Ook bij deze fobieën wordt soms verwezen naar genetische aanleg en aangeleerde angsten. Helaas is er over het ontstaan van fobieën nog weinig bekend en hoewel ze vaak op vrij jonge leeftijd ontstaan, kunnen volwassen ook op latere leeftijd een fobie ontwikkelen.

Wel of geen fobie?

Weinig mensen die een fobie hebben zullen dit ontkennen. Maar voor een diagnose is een specialist nodig. Veel specialisten gebruiken enkele criteria, een combinatie van lichamelijke klachten zoals hyperventilatie gecombineerd met vluchtgedrag. Vermijdingsgedrag is karakteristiek voor iedere fobie. Fobieën zijn ingedeeld bij de angststoornissen. Een angststoornis wordt een fobie genoemd wanneer er een extreme angst is voor een niet bestaande dreiging of gevaar.

Behandeling van een fobie

Misschien is het niet altijd nodig om een fobie te behandelen. Wanneer je bang bent voor slangen dan vermijd je slangen (zo vaak kom je ze niet tegen) en daar is prima mee te leven. Vliegangst wordt iets lastiger wanneer je van reizen houdt en een fobie voor honden is ook niet praktisch, hoewel, er is mee te leven.

De meeste fobieën zijn goed te behandelen. In het geval van specifieke fobieën wordt vaak een confrontatie gebruikt. Een confrontatie met het gevreesde object of dier onder begeleiding van een therapeut is voor veel van de enkelvoudige fobieën genoeg. Ze verdwijnen of worden in ieder geval beter hanteerbaar. Voor sociale en complexere fobieën wordt vaak een gecombineerde therapie aangeboden. Gedrag- en psychotherapie, soms ook gezinstherapie, eventueel met medicatie.

Lees verder

• Monofobie: bang om alleen te zijn, fobie voor lege ruimte
• Wat is smetvrees