Paarse kabinetten 1994 - 2002

Paars is een mengkleur tussen rood en blauw; de kleuren van respectievelijk de sociaal democraten en de liberalen. In de paarse periode 1994 – 2002 regeren de kabinetten Kok I en II onder leiding van de sociaaldemocratische Wim Kok met vertegenwoordigers uit de PvdA, VVD en D66, respectievelijk de sociaal democraten, liberalen en sociaal-liberalen. Omdat sinds 1918 in alle kabinetten het CDA of haar christendemocratische, confessionele voorgangers zaten, is de paarse kabinetsperiode bijzonder in de Nederlandse parlementaire geschiedenis.Met het kabinet Kok I trad in 1994 het eerste Nederlandse kabinet in tachtig jaar aan waarin geen confessionele partij zitting had. Wel was er eerder een kabinet geweest met de combinatie van rood en blauw; dat was het kabinet Drees II, dat in 1952 aftrad. Hierin zaten echter ook vertegenwoordigers van de confessionele partijen CHU en KVP.

Paars kabinet mogelijk

Door een voor paarsaanhangers gunstige verkiezingsuitslag werd een paars kabinet mogelijk. CDA en PvdA hadden bij de verkiezingen in 1994 namelijk fors verloren, respectievelijk 20 en 12 zetels en de VVD en D66 behaalden grote winst, respectievelijk 9 en 12 zetels. Zowel VVD’ers als D66’ers spraken zich al langere tijd uit voor een kabinet zonder het CDA. Iets wat lang onmogelijk leek, kwam binnen bereik. Met name D66 heeft zich hard gemaakt voor paars.

Gesprekken

PvdA en VVD waren naar elkaar toegegroeid. De sociaal democraten van de PvdA waren een gematigder koers gaan varen en daarmee werd een toenadering tussen de vroegere tegenstanders PvdA en VVD mogelijk.Ook deelden beide partijen een afkeer van de machtspositie van het CDA. Informeel, in het begin zelfs in het diepste geheim, werkten politici van beide partijen en D66 toe naar een paars kabinet. Deze bijeenkomsten liepen vanaf 1976 en werden wel het Des Indesberaad genoemd, naar de locatie het Haagse Hotel Des Indes. Overigens had de provincie Zuid-Holland al sinds 1991 een paars bestuur.

Het eerste kabinet Kok 1994 – 98

Onder aanvoering van de sociaal democraat Wim Kok startte het eerste paarse kabinet enthousiast. Het motto: 'Werk, werk en nog eens werk'. Het land bevond zich in een economisch voorspoedige periode wat voor het kabinet gunstig was. Iedereen kreeg een forse lastenverlichting, de werkloosheid daalde en het begrotingstekort liep terug. Op andere gebieden regelde ‘Paars’ zaken die in een combinatie met christen democraten onmogelijk waren geweest, zoals de euthanasie en het homohuwelijk. D66-Minister van Economische Zaken Wijers voerde een veel ruimere openingsregeling voor winkels door. En in 1995 besloot het kabinet tot verzelfstandiging van de Nederlandse Spoorwegen.

Problemen

Er was echter ook een aantal problemen. D66-Minister Sorgdrager van Justitie overleefde maar net het rapport over de IRT. Robin Linschoten, VVD-staatssecretaris van Sociale Zaken stapte in 1996 uit eigen beweging op na de CTSV-affaire. En begin 1998 ontstond er een crisis bij Justitie door een conflict met de 'Super-Procureur Generaal' Docters van Leeuwen. De laatste trad af maar deze affaire beschadigde de minister aanzienlijk.

Tweede Kamerverkiezingen 1998

Kok I rondde de kabinetsperiode van 4 jaar zonder al te grote kleerscheuren af. In mei 1998 waren de nieuwe Tweede Kamerverkiezingen. De campagne richtte zich duidelijk op een nieuw paars kabinet. Er was eigenlijk geen vraag òf Paars zal doorregeren, maar meer hoe. D66 in de peilingen wel op een fors verlies. De vraag was of D66 bij Paars II zou aanhaken. PvdA en VVD wonnen flink en het tweede paarse kabinet werd gevormd, met Kok als minister president en met D66. Die was zowat gehalveerd bij de verkiezingen.

Het tweede kabinet Kok 1998 – 2002

In tegenstelling tot de enthousiaste start van Kok I ontstonden er in het tweede paarse kabinet snel spanningen. Die leidden in 1999 tot een tijdelijke kabinetscrisis over de invoering van de mogelijkheid voor een correctief referendum. Een van de ‘kroonjuwelen’ van D66. Het was bovendien een tijd van economische teruggang. De oppositie groeide. Het was de periode waarin Pim Fortuyn opkwam. Ook het asielbeleid en de eventuele uitbreiding van Schiphol geven moeilijkheden. In de pers sprak men over klungelende kabinetsleden.

Ontslag

Een rapport van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) over de Nederlandse inzet (Dutchbat) in Srebrenica gaf de nekslag. Op 16 april 2002 bood het tweede kabinet-Kok ontslag aan naar aanleiding van het rapport. Daarmee kwam een einde aan 'paars'.

De ministers van kabinet Kok I

Minister-president

Wim Kok (PvdA)

Binnenlandse Zaken (Vice premier)

Hans Dijkstal (VVD)

Buitenlandse Zaken (Vice premier)

Hans van Mierlo (D66)

Financiën

Gerrit Zalm (VVD)

Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Ad Melkert (PvdA)

Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Els Borst (D66)

Justitie

Winnie Sorgdrager (D66)

Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen

Jo Ritzen (PvdA)

Defensie

Joris Voorhoeve (VVD)

Verkeer en Waterstaat

Annemarie Jorritsma (VVD)

Economische Zaken

Hans Wijers (D66)

Landbouw, Natuurbeheer en Visserij

Jozias van Aartsen (VVD)

Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

Margreeth de Boer (PvdA)

Ontwikkelingssamenwerking

Jan Pronk (PvdA)

De ministers van kabinet Kok II

Minister-president

Wim Kok (PvdA)

Economische Zaken (Vice premier)

Annemarie Jorritsma (VVD)

Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Vice premier)

Els Borst (D66)

Binnenlandse Zaken

Bram Peper tot 2000 (PvdA)
Klaas de Vries (PvdA)

Buitenlandse Zaken

Jozias van Aartsen (VVD)

Financiën

Gerrit Zalm (VVD)

Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Klaas de Vries tot 2000 (PvdA)
Willem Vermeend (PvdA)

Justitie

Benk Korthals (VVD)

Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen

Loek Hermans (VVD)

Defensie

Frank de Grave (VVD)

Verkeer en Waterstaat

Tineke Netelenbosch (PvdA)

Landbouw, Natuurbeheer en Visserij

Haijo Apotheker tot 1999 (D66)
Laurens Jan Brinkhorst (D66)

Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

Jan Pronk (PvdA)

Ontwikkelingssamenwerking

Eveline Herfkens (PvdA)

Grote Steden- en Integratiebeleid

Roger van Boxtel (D66)