Een voorkeurstem gaat nooit verloren!

Of het nu gaat om kandidaten voor de gemeenteraad, de Tweede Kamer of het Europees parlement, verreweg de meeste kiezers brengen hun stem uit op de lijsttrekker van een partij. Vaak omdat ze bang zijn dat hun stem verloren gaat als de kandidaat van hun keuze onvoldoende stemmen haalt om een zetel te bemachtigen. Dat is niet het geval. Alle stemmen tellen.

Waarom een voorkeurstem?

Kiezen is een democratisch recht. In Nederland bent u vrij om uw eigen keuze te maken uit de personen die vermeld staan op de kandidatenlijsten. In ons land wordt weinig gebruikgemaakt van voorkeurstemmen. Toch wezen de gemeenteraadsverkiezingen van 3 maart 2010 uit dat veel gekozenen hun zetel aan voorkeurstemmen te danken hebben. Met een voorkeurstem geeft u aan dat u een bepaalde kandidaat in de raad, de Tweede Kamer of het Europees Parlement vertegenwoordigd wilt zien. Dit kan een kandidaat zijn op een ‘verkiesbare’ of een ‘onverkiesbare’ plaats.

In principe is elke kandidaat formeel ‘verkiesbaar’. Een kandidaat wordt ‘onverkiesbaar’ geacht als hij of zij te laag op de lijst staat om kans te maken op een zetel. Met voldoende voorkeurstemmen kan een kandidaat op een onverkiesbare plaats tóch een zetel bemachtigen.

Achterban

Uw voorkeurstem kan ook van belang zijn voor een kandidaat op een verkiesbare plaats. Een kandidaat met veel voorkeurstemmen kan meer invloed uitoefenen op de keuze van onderwerpen die hij of zij namens zijn/haar partij in de raad of het parlement gaat behandelen en of hij/zij al dan niet woordvoerder voor deze 'portefeuilles' wordt. Een fractielid met een grote achterban zal binnen zijn/haar fractie over het algemeen meer in de melk te brokkelen hebben dan een fractielid dat betrekkelijk onbekend is. Eenmaal officieel geïnstalleerd maakt het echter niet meer uit of iemand al dan niet met voorkeurstemmen is gekozen. Een volksvertegenwoordiger heeft zitting 'zonder last of ruggenspraak' en heeft een persoonlijk recht op zijn/haar zetel. Al heeft een volksvertegenwoordiger zich verbonden aan een partij en een partijprogramma, dan nog is het mogelijk met behoud van zetel die partij te verlaten en zich aan te sluiten bij een andere partij of een eigen fractie te vormen.

Hoeveel voorkeurstemmen zijn er nodig voor een zetel in de Tweede Kamer?

Een kandidaat die minimaal 25 % van de kiesdeler haalt heeft recht op een zetel in de Tweede Kamer. De kiesdeler wordt bepaald door het totale aantal geldige stemmen dat is uitgebracht te delen door het aantal beschikbare zetels (150).

Hoeveel voorkeurstemmen zijn er nodig voor een zetel in de gemeenteraad?

Voor een zetel in de gemeenteraad heeft een kandidaat eveneens minimaal 25 % van de kiesdeler nodig. De kiesdeler wordt ook hier bepaald door het totale aantal geldige stemmen te delen door het aantal zetels. Het aantal raadszetels wisselt echter per gemeente en is afhankelijk van het inwonertal.
Een voorbeeld: Bij een totaal aantal van 43.684 geldige stemmen en 31 beschikbare raadszetels is de kiesdeler 43.648 : 31 = 1.408 stemmen. Een kandidaat is gekozen als hij of zij 25 % van de kiesdeler heeft gehaald, in dit geval 25 % van 1.408 = 352 stemmen.

Hoe worden voorkeurstemmen verdeeld?

Een voorkeurstem is een gewone stem. Alle uitgebrachte geldige stemmen worden op grond van de kiesdeler verdeeld over de deelnemende partijen. Een eventueel overschot aan stemmen voor de eerste kandidaat gaat naar de volgende kandidaten. Per partij blijft er vaak een aantal stemmen over dat niet toereikend is voor een volledige zetel. In een tweede en soms derde ronde wordt vastgesteld welke partijen procentueel de meeste stemmen over hebben in verhouding tot de kiesdeler. Dat kunnen kleine en grote partijen zijn. Deze partijen maken kans op één of meer restzetels. Zo blijft er geen zetel onbezet.

Bij het verdelen van de zetels per partij wordt de volgorde van de kandidatenlijst aangehouden. Tenzij een lager geplaatste kandidaat met voorkeurstemmen wordt gekozen. Dan moet een gekozen kandidaat die hoger op de lijst staat plaatsmaken.

Komt elke gekozen kandidaat automatisch in de Kamer/de gemeenteraad/het Europees Parlement?

Kandidaten die met voorkeurstemmen zijn gekozen zullen in de regel hun zetel aanvaarden. Niettemin kan een met voorkeurstemmen gekozen kandidaat afzien van zijn/haar recht op een zetel. Sommige kandidaten, waaronder veel ‘lijstduwers’, hebben van tevoren schriftelijk tegenover hun partij verklaard geen zetel te zullen aanvaarden als zij gekozen worden. Een lijstduwer is iemand die vanwege zijn/haar bekendheid geacht wordt extra stemmen voor een partij binnen te halen. Ook kan een kandidaat in overleg met de partij besluiten van zijn/haar zetel af te zien ten gunste van een andere kandidaat.

Wat is een lijstverbinding?

Kleine partijen die zich aan elkaar verwant voelen en een vuist willen maken tegenover andere kunnen samen een lijstverbinding aangaan. Zij sluiten vóór de verkiezingen met elkaar een overeenkomst in de hoop gezamenlijk de kiesdrempel te halen of te profiteren van restzetels, waarop ze ieder voor zich, met hun geringe aantal stemmen, anders weinig kans zouden maken. Slaagt een partij er niet in een zetel te bemachtigen, dan tellen de geldige stemmen voor die partij wél gewoon mee voor het bepalen van de hoogte van de kiesdeler bij de zetelverdeling.

Wat is het verschil tussen geldige en ongeldige stemmen?

Alleen geldige stemmen tellen mee voor de verkiezingsuitslag. Een stem is ongeldig als u:

• ]meer dan één hokje rood hebt gemaakt;
• op uw stembiljet hebt geschreven of getekend of het anderszins onbruikbaar hebt gemaakt.

Wat is een blanco stem?

Een blanco stem is een stembiljet waarop geen enkel vakje rood is gemaakt. U heeft dan geen keuze gemaakt en uw stem kan bij geen enkele partij worden ingedeeld. Blanco stemmen tellen alleen mee voor het totale aantal stemmen dat bepalend is voor de kiesdeler.

Wat is een volmacht?

Als u zelf niet kunt stemmen kunt u een ander vragen namens u een (voorkeur)stem uit te brengen. Dit kan ook iemand zijn die in een ander stembureau in uw gemeente gaat stemmen. U moet in dat geval de achterkant van uw stemkaart of stempas volledig invullen en samen met de gemachtigde ondertekenen.
U dient de gemachtigde tevens een kopie van een geldig legitimatiebewijs (uw paspoort, identiteitskaart of rijbewijs) mee te geven. Om een gemachtigde te vinden kunt u ook contact opnemen met de partij van uw keuze (zie uw gemeentegids: Politieke partijen). Een gemachtigde kan maximaal twee machtigingen meenemen en moet deze stem(men) tegelijk met zijn/haar eigen stem uitbrengen. Het ronselen van stemmen door partijen is verboden.

Wanneer mag u stemmen?

• Als u 18 jaar of ouder bent en staat ingeschreven in een gemeente
• Als u de Nederlandse nationaliteit heeft
• Als u een geldige verblijfsvergunning heeft en langer dan vijf jaar in Nederland woont
• Als u niet bent uitgesloten van het kiesrecht

Vergeet niet altijd een geldig legitimatiebewijs mee te nemen naar het stembureau!
De stembureaus zijn geopend van 07.30-21.00 uur.

Hoe komt u aan een stempas?

Als kiesgerechtigde ontvangt u circa twee weken voor de verkiezingsdatum uw stempas van de gemeente waarbij u staat ingeschreven. Heeft u enkele dagen vóór de stemming nog geen stempas ontvangen of bent u uw stempas kwijt, neem dan contact op met de afdeling Burgerzaken van uw gemeente. U kunt stemmen in een stembureau naar keuze, mits u voldoet aan de legitimatieplicht. Voor Kamer- en Europese verkiezingen kunt u, onder dezelfde voorwaarde, stemmen in een gemeente naar keuze. Nederlanders in het buitenland kunnen voor landelijke en Europese verkiezingen schriftelijk hun stem uitbrengen.

Hoe komt u aan een stembiljet?

Enige tijd vóór de verkiezingen worden de kandidatenlijsten in uw gemeente huis-aan-huis verspreid. Hiermee kunt u alvast uw keuze maken voor een bepaalde partij en een bepaalde kandidaat. Een stembiljet ontvangt u op het stembureau, nadat u uw stempas hebt overhandigd en een geldig legitimatiebewijs hebt getoond. U stemt door het vakje voor de naam van de kandidaat van uw keuze rood te maken. Hiervoor gebruikt u het rode potlood dat in het stemhokje hangt. Heeft u per ongeluk een verkeerd hokje ingekleurd, dan kunt u uw stembiljet teruggeven en een nieuw biljet vragen. Dit is slechts éénmaal mogelijk. Wordt er in uw gemeente gestemd met de stemcomputer, dan drukt u op het vakje bij de naam van de betreffende kandidaat en vervolgens op de rode knop om uw keuze te bevestigen.