Wim Kok, van vakbondsleider tot premier

Hij groeide op in een een bescheiden gezin in Bergambacht nabij Rotterdam waar hij op 29 september 1938 het levenslicht zag. Hij schopte het tot voorzitter van de socialistische vakbondsbeweging FNV. In die hoedanigheid kwam hij vaak in de media. De volgende stap was voor Wim Kok het leiderschap van de sociaaldemocratische PvdA. Van de drie regeringen waar Kok deel van uitmaakte, leidde hij er twee zelf. Kok werd de premier van alle Nederlanders genoemd. Wim Kok overleed op 20 oktober 2018 te Amsterdam aan de gevolgen van een hartkwaal.

De jeugd van Wim Kok

Hoewel hij altijd trots was op zijn bescheiden afkomst, ging Wim Kok bedrijfskunde studeren aan de universiteit van Nyenrode, de oudste particuliere universiteit van Nederland. De verhalen van zijn vader, een timmerman, over werkloosheid hebben Kok zijn latere leven beïnvloed. Hij studeerde af in 1958 waarna hij een jaar dienstplicht vervulde. Na de militaire dienst werkte hij twee jaar voor het handelskantoor Sembodja Malaja.

De jaren als vakbondsman

Zijn publieke loopbaan startte Kok in 1961 bij de Bouwbond NVV. In zijn twaalfjarige carrière bij het Nederlands Verbond van Vakverenigingen breidden zijn taken en verantwoordelijkheden zich geleidelijk uit en was Wim Kok vaak te gast bij de Nederlandse televisie. In 1976 fuseerde de NVV met het Nederlands Katholiek Vakverbond NKV. Hieruit ontstond de grootste vakbond van Nederland, de Federatie Nederlandse Vakbeweging FNV en Kok trad aan als voorzitter. Deze functie vervulde hij van 1976 tot 1985.

Akkoord van Wassenaar
Een belangrijke gebeurtenis in het leven van Kok als vakbondsman was het Akkoord van Wassenaar uit 1982. Het FNV, de werkgeversorganisaties en het kabinet kwamen overeen een matiging van de lonen door te voeren in ruil voor arbeidstijdverkorting. Door dit akkoord kreeg de Nederlandse economie die in recessie verkeerde flink wat ademruimte.

Politieke carrière bij de PvdA

Bron: Rob Croes Anefo, Wikimedia Commons (CC0)

Kok had een lidmaatschap bij de sociaaldemocraten sinds 1961. Door zijn maatschappelijke betrokkenheid werd hij bij de landelijke verkiezingen in 1986 als tweede man op de lijst geplaatst en werd hij verkozen tot lid van de Tweede Kamer. In juli 1986 stapte Joop den Uyl op als fractievoorzitter van de PvdA. Wim Kok volgde hem op en werd naast fractievoorzitter ook oppositieleider tegen het kabinet Lubbers II.

Minister van financiën
Toen in 1989 het kabinet Lubbers III aan de macht kwam, een samenwerking tussen CDA en PvdA, werd Kok aangesteld als minister van financiën. Er diende flink bezuinigd te worden op de overheidsuitgaven. Overheidssubsidies werden teruggedrongen, het ziekteverzuim werd beperkt, huren gingen omhoog, het openbaar vervoer werd duurder en accijnzen werden verhoogd. Met deze maatregelen kreeg Wim Kok ook in zijn eigen partij kritiek maar hij slaagde er toch in het vertrouwen van zijn achterban te behouden.

Paars I, Kok als premier
Bij de verkiezingen in 1994 leed het CDA van Ruud Lubbers een forse nederlaag en werd de PvdA de grootste partij. Er werd een coalitie gevormd tussen PvdA, VVD en D66. Wim Kok werd premier van het zogeheten paarse kabinet. Het beleid dat Kok voerde als minister van financiën werd voortgezet. Dit was nodig om te voldoen aan de eisen om toe te treden tot de Europese Monetaire Unie. Door het terugdringen van de staatsschuld en het creëren van banen door loonmatiging, floreerde de economie in Nederland.

Een tweede ambtstermijn, Kok II
De kiezer beloonde het kabinet in 1998 en Wim Kok mocht als premier aantreden van Paars II. Aanvankelijk had ook dit kabinet de wind in de zeilen en bleef de Nederlandse economie groeien. Wim Kok werd in binnen- en buitenland geprezen voor het economisch beleid. Het kabinet realiseerde een verdere liberalisering van de euthanasiewetgeving en het homohuwelijk werd mogelijk gemaakt.

De neergang van het paarse kabinet

De economische groei bracht ook problemen met zich mee. Door het stijgende aantal banen kwam er op de arbeidsmarkt meer vraag dan er aanbod voorhanden was. Door dit tekort stegen de lonen wat de politiek van loonmatiging teniet deed. Bovendien verslechterde de concurrentiepositie van Nederland doordat het kabinet lastenverlagingen doorvoerde. Hierdoor steeg de koopkracht met een hoge inflatie als gevolg. Buiten deze economische perikelen had Wim Kok nog andere katjes te geselen.

Huwelijk van kroonprins Willem-Alexander met Maxima
In Nederland ontstond in 2001 een politieke crisis toen bekend werd dat toenmalig kroonprins Willem-Alexander wilde huwen met de Argentijnse Maxima Zorreguieta. De vader van Maxima, Jorge Zorreguieta, vervulde de positie van staatssecretaris in het bloedige regime van de Argentijnse dictator Videla. Kok wist de aanstaande schoonvader van de kroonprins ervan te weerhouden het huwelijk bij te wonen.

De opkomst van Pim Fortuyn
In zijn boek 'De puinhopen van acht jaar Paars' haalde Pim Fortuyn in 2001 hard uit naar het kabinet Kok. Fortuyn uitte forse kritiek op de lange wachtlijsten in de zorg en de problemen in het onderwijs. Hij legde bovendien de schuld van het groeiende onveiligheidsgevoel in Nederland bij de paarse kabinetten. Door de terroristische aanslagen op 11 september 2001 laaide dit gevoel verder op.

Srebrenica, de genadeslag voor het kabinet Kok
De kwestie Sebrenica werd uiteindelijk de doodsteek voor Kok II. Het Nederland Instituut voor Oorlogsdocumentatie NIOD kwam met een erg kritisch rapport naar buiten over de Nederlandse missie naar Bosnië in 1993. De verantwoordelijkheid voor het sturen van 400 Nederlandse militairen naar Srebrenica lag bij premier Kok. De lichtbewapende manschappen konden niet verhinderen dat de enclave in 1995 door Bosnische Serviërs werd ingenomen. De mannelijke bevolking van de enclave, bestaande uit 7.000 mensen, werd afgevoerd en vermoord. Kok nam politieke verantwoordelijkheid op door op 16 april 2002 ontslag te nemen.

Een leven na de politiek

Bron: Croes, Rob Anefo, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

In 2003 aanvaardde Wim Kok commissariaten bij ING, TPG Post, KLM en Shell. Dit leverde hem de nodige kritiek op. Tijdens zijn bewind fulmineerde Kok tegen bestuurders van grote bedrijven. Hij noemde ze zakkenvullers en beschuldigde ze van exhibitionistische zelfverrijking. In zijn functie van commissaris genoot Kok niet alleen zelf royale inkomsten maar was ook verantwoordelijk voor verdere inkomensstijgingen. Hij verdedigde zichzelf door te stellen dat hij als politicus de belangen van de maatschappij behartigde en als commissaris verantwoordelijk was voor de belangen van de vennootschap. Kok vervulde ook enkele Europese adviesfuncties. Van 2009 tot 2013 was hij voorzitter van de Club van Madrid. Deze organisatie heeft als doel om wereldwijd democratie te bevorderen en bestaat uit 70 voormalige staatshoofden en regeringsleiders uit 50 landen.

Wim Kok, een man van consensus

Hoewel Wim Kok zowel binnen als buiten de politiek nu en dan kritiek oogstte, was hij een gewaardeerd man. Als premier genoot hij aanzien bij onder meer de toenmalige Amerikaanse president Bill Clinton. Ook de toenmalige Britse premier Tony Blair stak zijn bewondering voor Kok niet onder stoelen of banken. Kok werd gezien als iemand die boven de partijen stond en altijd streefde naar consensus. Onder Kok groeide de PvdA uit van een oppositiepartij tot een partij met regeringsverantwoordelijkheid die met andere partijen kon samenwerken. Kok noemde dit zelf het afschudden van de ideologische veren.