Afgetreden bewindslieden kabinetten Lubbers (1982-1994)

Ruud Lubbers (1939-2018) is van november 1982 tot augustus 1994 minister-president van Nederland. In zijn drie kabinetten hebben tien bewindslieden door onvoorziene situaties hun ontslag bij de koningin ingediend. Het verstrekken van onjuiste informatie, het achterhouden van belangrijke informatie of het krijgen van te weinig vertrouwen in de Tweede Kamer kan het politieke einde betekenen. Een overzicht van de vier ministers en zes staatssecretarissen die noodgedwongen moesten vertrekken.

Ruud Lubbers, minister-president van drie kabinetten

Ruud Lubbers is tussen 1982 en 1994 politiek leider van het CDA, minister-president van Nederland en naamgever aan drie kabinetten:

• Lubbers I (van 4 november 1982 tot 14 juli 1986); een centrum-rechts kabinet van CDA en VVD, totaal 81 zetels in de Kamer;
• Lubbers II (van 14 juli 1986 tot 7 november 1989); een voortzetting van de voorgaande coalitie met eenzelfde zetelaantal;
• Lubbers III (van 7 november 1989 tot 22 augustus 1994); het langstzittende naoorlogse kabinet is een coalitie van CDA en PvdA met 103 zetels in de Tweede Kamer.

Afgetreden bewindslieden tussen 1982 en 1994

In de drie kabinetten Lubbers hebben tien bewindslieden min of meer noodgedwongen moeten opstappen. Ter vergelijking: in de kabinetten Rutte hebben in totaal zeventien staatssecretarissen en/of ministers door omstandigheden moeten aftreden, in de kabinetten Balkenende dertien, in de kabinetten Kok drie en in de kabinetten Van Agt eveneens drie.
Een omgekeerd chronologisch overzicht van de ministers en staatssecretarissen die hun ontslag bij de koningin hebben ingediend:

De ministers Ed van Thijn (PvdA) en Ernst Hirsch Ballin (CDA)

Als minister Dales van Binnenlandse Zaken in januari 1994 overlijdt wordt ze opgevolgd door Ed van Thijn, op dat moment al meer dan tien jaar burgemeester van Amsterdam. Al na vier maanden treedt Van Thijn, samen met collega-minister Ernst Hirsch Ballin (Justitie), af na alle ophef rondom het opheffen in 1993 van het Interregionaal Recherche Team, beter bekend als de IRT-affaire.

Staatssecretaris Roel in 't Veld (PvdA)

Jacques Wallage volgt Elske ter Veld op als zij in juni 1993 aftreedt. Wallage op zijn beurt wordt als staatssecretaris op Onderwijs en Wetenschappen opgevolgd door Roel in ’t Veld. Ondanks dat premier Kok de komst van de hoogleraar bestuurskunde van de Rotterdamse Erasmus Universiteit een ‘kwaliteitsimpuls’ noemt treedt In ’t Veld na amper anderhalve week terug; een nevenfunctie in zijn hoedanigheid als hoogleraar levert hem problemen op.

Staatssecretaris Elske ter Veld (PvdA)

Staatssecretaris Elske ter Veld van Sociale Zaken stapt op als zij meent onvoldoende vertrouwen te hebben van haar eigen PvdA-fractie. Ter Veld is in haar politieke loopbaan betrokken bij de grote WAO-aanpassingen maar de plannen met de bijstand en de nieuwe Nabestaandenwet leveren haar veel kritiek op uit eigen hoek. Als ze denkt niet meer het vertrouwen van haar fractie te hebben treedt zij terug.

Minister Gerrit Braks (CDA)

Als minister van Landbouw krijgt Gerrit Braks in de jaren tachtig te maken met de mestproblematiek, de inkomensdaling van de landbouwers en de visfraude. Dat laatste kost hem zijn ministerschap als de fractie van coalitiegenoot PvdA het vertrouwen in hem opzegt omdat hij op het gebied van de visfraude te weinig zou hebben gedaan. Een daarna ingestelde onderzoekscommissie concludeert dat Braks cijfers over de vangsten ‘vertraagd doorgaf aan Brussel’ waardoor de EG veronderstelde dat het visquotum nog niet was bereikt, wat in werkelijkheid wel het geval was.

Staatssecretaris Albert-Jan Evenhuis (VVD)

Halverwege 1989 stapt VVD-bewindspersoon Evenhuis op. Als staatssecretaris van Economische Zaken (midden- en kleinbedrijf) is zijn positie niet langer houdbaar als hij na een publicatie in NRC Handelsblad in opspraak komt nadat hij een dubieuze lening zou hebben verstrekt. De indruk van belangenverstrengeling ontstaat als een lening voor Evenhuis’ zwager ook voor hemzelf is. Later wordt hij hiervan vrijgesproken maar hij is dan niet meer politiek actief.

Minister Wim van Eekelen (VVD) en staatssecretaris René van der Linden (CDA)

Minister Wim van Eekelen (Defensie) en staatssecretaris René van der Linden (Buitenlandse Zaken) stappen op vanwege hun aandeel in de paspoortaffaire. De parlementaire enquêtecommissie komt met stevige kritiek op Van Eekelen vanwege zijn verantwoordelijkheid als toenmalig staatssecretaris van Buitenlandse Zaken (1982-1986). Van der Linden, in 1988 zelf verantwoordelijk voor het paspoort, wordt verweten de Tweede Kamer onjuist te hebben voorgelicht voor wat betreft het testen van het fraudebestendige Europese paspoort.

Staatssecretaris Gerrit Brokx (CDA)

Staatssecretaris Brokx van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer dient in oktober 1986 zijn ontslag in bij de koningin op aandringen van zijn eigen fractieleider Bert de Vries. Brokx is met een korte onderbreking op dat moment bijna negen jaar staatssecretaris op Volkshuisvesting. Nog voordat de parlementaire enquête bouwsubsidies van start gaat schrijft De Vries in een brief aan premier Lubbers dat de enquête nadelige gevolgen zou kunnen hebben voor Brokx’ functioneren als bewindspersoon.

Staatssecretaris Charles Schwietert (VVD)

Voormalig televisiejournalist Charles Schwietert is in zijn carrière vier dagen bewindspersoon op Defensie geweest. Hij kan niet langer als staatssecretaris functioneren als blijkt dat hij in zijn curriculum vitae onjuistheden heeft vermeld waardoor zijn geloofwaardigheid in het geding komt. Hij noemt zich doctorandus terwijl hij nimmer is afgestudeerd aan een universiteit. Daarnaast is Schwietert tijdens zijn militaire dienstplicht geen luitenant maar korporaal, een aanzienlijk lagere rang.

Een omgekeerd chronologisch overzicht van de afgetreden bewindspersonen

Een andere functie

In alle drie kabinetten Lubbers zijn bewindspersonen voortijdig opgestapt omdat hen een andere functie is aangeboden of door overlijden:

• in juli 1994 vertrekken de ministers Hanja Maij-Weggen (Verkeer en Waterstaat), Hedy d’Ancona (Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur) en staatssecretaris Piet Dankert (Buitenlandse Zaken) naar het Europees Parlement;
• in februari 1994 vertrekt staatssecretaris Hans Simons (Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur) omdat hij lijsttrekker is bij de gemeenteraadsverkiezingen in Rotterdam;
• in januari 1994 overlijdt minister Ien Dales (Binnenlandse Zaken); zij wordt opgevolgd door de Amsterdamse burgemeester Ed van Thijn;
• in januari 1993 vertrekt minister Hans van den Broek (Buitenlandse Zaken) naar de Europese Commissie;
• per 1 juni 1993 wordt staatssecretaris Berend-Jan baron van Voorst tot Voorst (Defensie) benoemd tot Commissaris van de Koning(in) in de provincie Limburg;
• in september 1989 verruilt Wim Deetman (Onderwijs) het ministerschap voor het voorzitterschap van de Tweede Kamer;
• per 1 juli 1986 vertrekt staatssecretaris Piet van Zeil (Economische Zaken); hij wordt burgemeester van Heerlen. Het kabinet Lubbers I is dan inmiddels demissionair.
• in februari 1986 overlijdt minister Koos Rietkerk (Binnenlandse Zaken); hij wordt opgevolgd door partijgenoot Rudolf de Korte.

Minister Kees van Dijk (Binnenlandse Zaken) treedt in het voorjaar van 1987 drie maanden terug vanwege een hartoperatie. Hij wordt tijdelijk vervangen door Jan de Koning, die zijn ministerschap van Sociale Zaken en Werkgelegenheid tijdelijk overdraagt aan Louw de Graaf.