Afgetreden bewindslieden kabinetten Balkenende (2002-2010)

Jan Peter Balkenende is van juli 2002 tot oktober 2010 minister-president van Nederland. In zijn vier kabinetten hebben dertien bewindslieden door omstandigheden moeten opstappen. Harde conclusies van een parlementaire enquêtecommissie, het beleid van een voorganger of een detail uit een verleden kunnen door de Tweede Kamer als een politieke doodzonde worden beschouwd. Een overzicht van de vier staatssecretarissen en negen ministers die hun ontslag bij de koningin hebben ingediend.

Jan Peter Balkenende, minister-president van vier kabinetten

Jan Peter Balkenende is vanaf 2001 politiek leider van het CDA, tussen 2002 en 2010 minister-president van Nederland en naamgever aan vier kabinetten:

• Balkenende I (van 22 juli 2002 tot 27 mei 2003); coalitie CDA, LPF en VVD met in totaal 93 zetels;
• Balkenende II (van 27 mei 2003 tot 7 juli 2006); coalitie CDA, VVD en D66 met in totaal 78 zetels;
• Balkenende III (van 7 juli 2003 tot 22 februari 2007); minderheidskabinet van 71 zetels bestaande uit CDA en VVD;
• Balkenende IV (van 22 februari 2007 tot 14 oktober 2010); coalitie CDA, PvdA en ChristenUnie, totaal 80 zetels.

Afgetreden bewindslieden tussen 2002 en 2010

In de vier kabinetten Balkenende hebben dertien staatssecretarissen en/of ministers min of meer noodgedwongen moeten opstappen. Ter vergelijking: in de kabinetten Rutte hebben in totaal zeventien bewindslieden door omstandigheden moeten opstappen, in de kabinetten Kok drie, in de kabinetten Lubbers tien en in de kabinetten Van Agt eveneens drie.
Een omgekeerd chronologisch overzicht van de ministers en staatssecretarissen die hun ontslag bij de koningin hebben ingediend:

Staatssecretaris Jack de Vries (CDA)

Voormalig CDA-adviseur en -voorlichter Jack de Vries doet in mei 2010 een stap terug in de campagneactiviteiten rond de naderende Tweede Kamerverkiezingen nadat de buitenechtelijke relatie die hij heeft met zijn (voormalige) persoonlijke adjudant in de openbaarheid is gekomen. Door de grote belangstelling die in de media hiervoor ontstaat treedt De Vries af als staatssecretaris van Defensie. Tevens maakt hij bekend na de verkiezingen niet beschikbaar te zijn voor een eventuele plek in de Tweede Kamer.

Minister Ella Vogelaar (PvdA)

Ella Vogelaar maakt zich als minister van Wonen, Wijken en Integratie sterk voor de aanpak van de problemen in met name stedelijke wijken. De relatie met de eigen PvdA-leider Wouter Bos verslechtert als Vogelaar hoort dat de partijtop vindt dat ze te weinig resultaten heeft bereikt en onvoldoende gezag uitstraalt om dat alsnog te bereiken. Enkele ongelukkige optredens in de media verzwakken tevens haar gezag. Vogelaar geeft in een persconferentie aan zich niet te herkennen in de kritiek. Drie maanden na haar aftreden publiceert zij een boek onder de titel 'Twintig maanden knettergek'.

De ministers Sybilla Dekker (VVD) en Piet Hein Donner (CDA)

Bij een brand in het cellencomplex op Schiphol komen in oktober 2005 elf gedetineerde illegalen om het leven. Het eindrapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid dat een jaar later verschijnt beschouwt de ministers Sybilla Dekker (Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer) en Piet Hein Donner (Justitie) als de verantwoordelijken van het falen van de overheid bij de Schipholbrand. De verantwoordelijkheid voor de veiligheid van de gedetineerden valt onder de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI).

De ministers Laurens Jan Brinkhorst en Alexander Pechtold en staatssecretaris Medy van der Laan (allen D66)

In juni 2006 trekt de Tweede Kamerfractie van D66 haar steun aan het tweede kabinet Balkenende in. De drie in de kabinet zittende bewindslieden stappen als gevolg hiervan op. De D66-fractie heeft uit onvrede met het vreemdelingbeleid van minister Verdonk (Vreemdelingenzaken en Integratie) het vertrouwen in haar opgezegd.

Minister Thom de Graaf (D66)

Thom de Graaf is minister van Bestuurlijke Vernieuwing in het tweede kabinet Balkenende. Hij treedt af als in de Senaat (de Eerste Kamer) zijn voorstel voor een gekozen burgemeester wordt verworpen. De Graaf heeft zich in het kader van de bestuurlijke vernieuwing sterk gemaakt voor een kieswetswijziging waardoor de kiezers op zowel een partij als op een regionale kandidaat zouden moeten kunnen stemmen.

Staatssecretaris Annette Nijs (VVD)

Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Annette Nijs stapt op na een spoeddebat in de Tweede Kamer over een interview dat was verschenen in het weekblad Nieuwe Revu. In dat interview vertelt Nijs over het gebrek aan vertrouwen in haar van haar collega, minister Van der Hoeven van Onderwijs. Ondanks de slechte onderlinge verhouding tussen de minister en de staatssecretaris dringt de minister niet aan op vertrek; Nijs stapt op als de top van haar partij laat weten dat dit beter is.

Minister Benk Korthals (VVD)

Minister Benk Korthals van Defensie stelt zijn portefeuille ter beschikking naar aanleiding van het rapport van de parlementaire enquêtecommissie bouwnijverheid. Korthals, in het vorige kabinet (Kok II) minister van Justitie, heeft de Tweede Kamer volgens de commissie niet juist ingelicht over een schikking tussen het Openbaar Ministerie en verschillende bouwondernemingen. De Schipholtunnel is één van de bouwwerken uit deze fraudezaak.

De ministers Herman Heinsbroek en Eduard Bomhoff (beiden LPF)

De slechte persoonlijke verhoudingen tussen de LPF-ministers Bomhoff en Heinsbroek verergeren als Harry Wijnschenk, de fractievoorzitter van de LPF, Heinsbroek naar voren schuift als nieuwe leider van de partij. De positie van Bomhoff als vicepremier staat hiermee op het spel; hij waarschuwt dat deze actie tot de val van het kabinet zal leiden. Om het voortbestaan van het kabinet Balkenende niet in gevaar te brengen worden beiden met klem aangeraden terug te treden. Op 16 oktober 2002, de dag waarop beide ministers opstappen, treedt als gevolg van deze crisis in de LPF het voltallige kabinet af.

Staatssecretaris Philomena Bijlhout (LPF)

Philomena Bijlhout is de eerste vrouwelijke allochtone bewindspersoon van Surinaamse afkomst én recordhouder voor het kortste staatssecretariaat: twee dagen na haar beëdiging bij de koningin dient zij haar ontslag in. Ten tijde van de decembermoorden in 1982 maakt Bijlhout deel uit van Surinaamse milities. Kort na haar aanstelling als staatssecretaris duikt in de media een foto op uit mei 1983 waarop Bijlhout in uniform staat afgebeeld. Aan formateur Balkenende heeft zij hierover verkeerde inlichtingen gegeven.

Een omgekeerd chronologisch overzicht van de afgetreden bewindspersonen

Een andere functie

In de kabinetten Balkenende zijn drie bewindslieden voortijdig opgestapt omdat hen een andere functie werd aangeboden:

• in december 2008 verlaat staatssecretaris Ahmed Aboutaleb (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) het kabinet vanwege zijn benoeming per 1 januari 2009 tot burgemeester van Rotterdam;
• staatssecretaris Cees van der Knaap (Defensie) wordt in december 2007 benoemd tot burgemeester van Ede;
• minister Jaap de Hoop Scheffer (Buitenlandse Zaken) verlaat december 2003 de Haagse politiek voor de functie van secretaris-generaal van de NAVO.