Staatsinrichting: Moties

In de Tweede Kamer kan ook bij begrotingsontwerpen gebruik gemaakt worden van het recht van amendement. Omdat begrotingsontwerpen echter slechts aanvragen zijn voor te besteden gelden, kunnen amendementen op deze ontwerpen ook niets anders inhouden dan verhogingen of verlagingen van bepaalde begrotingsposten.

Motles

Daardoor is het recht van amendement juist op dit gebied van beperkte betekenis. Op welke wijze het werk wordt uitgevoerd waarvoor het geld is aangevraagd, kan in de begroting zelf niet of slechts gedeeltelijk worden geregeld. Een post als uitbreiding van de energieproduktie kan bi) voorbeeld worden besteed aan de bouw van conventionele energiecentrales of aan de bouw van kerncentrales; over de wenselijkheid van de ene of de andere besteding zal verschillend worden geoordeeld, maar via amendementen op het begrotingsontwerp valt dáárover niets vast te leggen.

Bij de parlementaire behandeling van nota’s is het amendementsrecht zelfs van geen enkele waarde. Nota’s zijn niets anders dan uitvoerige brieven, geen wetsontwerpen, die, na wet te zijn geworden, bindende kracht hebben, Een nota bevat beleidsvoornemens maar leidt niet tot bepaalde rechten en verplichtingen van burgers en overheid. Op een nota valt niets te amenderen.

Toch heeft de volksvertegenwoordiging bij de behandeling van begrotingen en nota’s een mogelijkheid om haar verlangens en oordelen tot uitdrukking te brengen. Die mogelijkheid is de motie, dat is een uitspraak van de kamer waarin een bepaalde wens of een bepaalde beoordeling is opgenomen.

De regering is niet verplicht wensen die in een motie zijn neergelegd uitte voeren. In dit opzicht is een motie dus van mindere kracht dan een amendement. Een aangenomen amendement wordt immers onderdeel van het wetsontwerp en te zijner tijd van de wet en heeft dus juridisch bindende kracht. Als de regering de (geamendeerde) wet niet uitvoert, maakt zij inbreuk op de wet en schendt daarmee haar grondwettelijke plicht om de wetten uitte voeren.

Motie van afkeuring

De kamer heeft echter een stok achter de deur waarmee aan een motie meer kracht kan worden gegeven. Ministers die, ook na herhaalde aandrang uit de kamer, een aangenomen motie weigeren uit te voeren kunnen door aanvaarding van een motie van afkeuring het vertrouwen van de kamer verliezen, waarna zij volgens een ongeschreven regel van staatsrecht moeten aftreden.

Soms wordt zo’n motie ook wel motie van wantrouwen genoemd; helemaal terecht is dat niet, want in een motie van afkeuring wordt niet met zoveel woorden het vertrouwen opgezegd. Een echte motie van wantrouwen is in onze volksvertegenwoordiging bijna nooit aangenomen. De kamer zal van dit wapen niet zo spoedig gebruik maken, maar de regering is er zich van bewust dat de kamer niet machteloos is.

Als ministers aangenomen moties niet uitvoeren, moeten zij daarvoor sterke motieven hebben. Dat kunnen motieven zijn die te maken hebben met het beleid zelf (wat de motie voorstelt kan bij voorbeeld onverenigbaar zijn met andere onderdelen van het beleid), maar het kunnen ook overwegingen zijn die hebben te maken met de politieke krachtsverhoudingen. De regering kan erbij voorbeeld van uitgaan dat de kamer meer bezwaren heeft tegen het aftreden van een minister — met kans op een hele kabinetscrisis— dan tegen het aangevochten beleidsgedeelte. Een maal voor de keuze gesteld zou de kamermeerderheid toch liever de minister willen behouden en het bezwaar tegen het beleidsonderdeel op de koop toe nemen.

Uiteraard wordt deze keuze sterk beïnvloed door het politieke prestige van de betrokken minister of van het hele kabinet, door het totale beleid van het kabinet. Ook de angst voor een kabinetscrisis eventueel gevolgd door verkiezingen met kans op zetelverlies, en de reeds verstreken zittingsduur van het kabinet spelen bij deze beslissing een rol.

Vorm van een motie

Ieder kamerlid kan bij een onderwerp dat in behandeling is een motie indienen, maar een ingediende motie kan alleen in behandeling komen als zij door ten minste vier andere leden is mede-ondertekend of wordt gesteund. Evenals amendementen worden ook ingediende moties vermenigvuldigd en rondgedeeld.

Op moties kunnen geen amenderingen worden ingediend; wie een motie
wil wijzigen moet de indiener van de motie tot die wijziging zien over te halen of anders zelf een eigen motie indienen.