Abnormale ontwikkeling kind: angst bij kinderen

Angst bij kinderen komt dikwijls voor. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen abnormale angst en normale angst. Angst is in zekere zin namelijk een normaal en zelfs gezond verschijnsel. De besproken abnormale angst bij kinderen betreft de specifieke fobie, de sociale angststoornis, separatie angst, schoolweigering, de gegeneraliseerde angststoornis, paniekstoornis en de obsessief compulsieve stoornis.

Wat is angst?

Angst is een op de toekomst gerichte emotie, welke gekarakteriseerd wordt door percepties van gebrek aan controle en onvoorspelbaarheid in mogelijk bedreigende situaties. Men is dus bang voor iets dat in de toekomst zou kunnen gaan gebeuren of waarvan men denkt dat het zou kunnen gebeuren. Iemand die bang is, heeft tevens het gevoel geen invloed op de situatie te hebben en geen idee te hebben wat hem of haar te wachten staat. Angst is een basale menselijke emotie. Het heeft een adaptieve functie doordat het iemand op mogelijk gevaar wijst. Angst en kinderen is een onderdeel van de normale ontwikkeling. Kinderen die helemaal geen angst kennen, lopen zelfs gevaar. Wanneer een kind bijvoorbeeld iedereen vertrouwt en voor niemand of niets bang is, zou het zomaar mee kunnen lopen met iemand die het niet kent.

In dit artikel worden de volgende onderwerpen besproken:

• Normale angst bij kinderen
• Abnormale angst
• Specifieke fobie
• Sociale angststoornis
• Separatie angst
• Schoolweigering
• Gegeneraliseerde angststoornis
• Paniekstoornis
• Obsessief compulsieve stoornis

Normale angst bij kinderen

• Kinderen rond de 6 tot 9 maanden vertonen vaak angst voor vreemden.
• Kinderen rond het 2e levensjaar vertonen angst voor denkbeeldige monsters
• Kinderen rond de 4 jaar zijn bang voor het donker
• Oudere kinderen en adolescenten zijn bang voor falen en beoordeling
• Verlatingsangst

De verandering van de focus van angst reflecteert de cognitieve, sociale en emotionele ontwikkeling van het kind. Dit betekent dat de angsten die het kind heeft passen bij de ontwikkelingsfase waarin het kind zich bevindt. Angst voor een negatieve beoordeling van anderen kan bijvoorbeeld pas ontstaan wanneer een kind zich ervan bewust is dat anderen een oordeel over hen kunnen hebben. Gemiddeld genomen blijken meisjes meer angst te vertonen dan jongens. Het aantal angsten en de intensiteit hiervan neemt echter bij alle kinderen geleidelijk af met de leeftijd.

Abnormale angst

Abnormale angst is angst die niet past bij het ontwikkelingsniveau en de leeftijd van het kind. Een angststoornis bij kinderen is dan mogelijk. Om gediagnosticeerd te worden met een stoornis gerelateerd aan angst moet het kind significant hinder ondervinden van de angstige gevoelens. Angststoornissen zijn de meest voorkomende stoornissen bij kinderen en adolescenten. Naar schatting heeft zo'n 12 tot 20% van de kinderen in de schoolleeftijd een vorm van een angststoornis.

Specifieke fobie

Een specifieke fobie is een aanhoudende angst voor een specifiek object of situatie, welke ongebruikelijk is of excessief. Zo kan een kind extreem bang worden van bijvoorbeeld katten. De specifieke fobie komt zowel bij volwassenen als bij kinderen voor. Een groot verschil is dat een kind vaak niet inziet dat de angst niet reëel is. De specifieke fobie bij kinderen kan zich uiten in de vorm van huilen, rillen en/of 'bevriezen' wanneer het kind in contact komt met de gevreesde situatie. Kinderen met een specifieke fobie proberen het voorwerp of de gebeurtenis van angst te vermijden. Dit beperkt het kind niet alleen in de activiteiten maar heeft ook invloed op de levensstijl en de activiteiten van de gehele familie. Zo is een hond als huisdier een onmogelijke opgave wanneer een kind extreem bang voor honden is.

Sociale angststoornis

De sociale angststoornis is een andere benaming voor de sociale fobie. Kenmerkend aan de sociale angststoornis is de aanhoudende angst voor het zichzelf voor gek zetten of falen in sociale situaties en extreme verlegenheid. Wederom realiseren kinderen zich niet altijd dat de angst onrealistisch en overdreven is. Een belangrijk verschil tussen kinderen met een sociale angststoornis en bepaalde ontwikkelingsstoornissen zoals autisme is dat kinderen met een sociale angststoornis wél met bekenden contact maakt zonder angst. Veel kinderen met een sociale fobie bagatelliseren of ontkennen hun klachten om zich zo te gedragen zoals ze denken dat van hen verwacht wordt. De sociale angststoornis komt mogelijk voort uit de normale angsten in de ontwikkeling, zoals scheidingsangst en angst voor onbekenden.

Separatie angst

Separatie angst is een excessieve angst gescheiden te worden van een belangrijke hechtingsfiguur of een huis. Jonge kinderen die last van separatie of scheidingsangst hebben gedragen zich erg aanhankelijk en volgen hun ouders overal. Ze klagen over onverklaarbare lichamelijke problemen (bijvoorbeeld buikpijn of misselijkheid), nachtmerries en angst voor verlies. Oudere kinderen zullen eerder apathische en depressieve symptomen vertonen. Schattingen stellen dat zo’n 3 tot 12% van de jonge mensen separatie angst heeft (gehad). De stoornis is zeldzaam bij adolescenten en volwassenen.

Angst om van de ouders gescheiden te worden is een algemene veelvoorkomende angst bij kinderen tijdens het normale ontwikkelingsproces. Wanneer een kind niet in meer of mindere mate bang is voor scheiding van de ouders kan dit zelfs wijzen op een mogelijke onzekere hechting. De angst is echter problematisch wanneer de angst gescheiden te worden blijft bestaan buiten de verwachte leeftijd, of wanneer de angst zeer ernstig is. Kinderen met de diagnose separatie angst hebben een verhoogde kans op het ontwikkelen van agorafobie (pleinvrees) op latere leeftijd.

Schoolweigering

Sommige kinderen vertonen hevige angst wat het naar school gaan betreft. Schoolweigering is echter geen officiële DSM-stoornis. Schoolweigering ontstaat dikwijls na een stressvolle levensgebeurtenis, zoals de dood, ziekte, verandering van school of verandering van woonplaats. Kinderen met schoolweigering zijn afwezig van school met medeweten van hun ouders. In 70% van de fobieën van kinderen betreft het angst voor school en schoolweigering.

Gegeneraliseerde angststoornis

De gegeneraliseerde angststoornis wordt gekenmerkt door excessieve angst en zorgen welke moeilijk te controleren zijn voor het kind. Het angstgedrag focust zich niet slechts op één gebeurtenis of situatie, maar is aanwezig in diverse situaties en vaak zonder aanwijsbare stressvolle levensgebeurtenis. Veel kinderen met een gegeneraliseerde angststoornis maken zich extreem zorgen over hun prestaties en indruk op anderen maken. Deze kinderen zoeken constant bevestiging, vertonen nerveus gedrag (zoals nagelbijten) en slapen slecht.

Paniekstoornis

Kinderen met een paniekstoornis hebben intense ervaringen van extreme angst, welke plotseling en onverwacht op komen zetten. Dit wordt een paniekaanval genoemd. Een dergelijke paniekaanval duurt meestal niet langer dan 10 minuten. Het is lastig te achterhalen of de paniekaanvallen bij het kind inderdaad onverwacht optreden, mogelijk herkennen kinderen de lichamelijke voortekenen voorafgaand aan een paniekaanval niet. Wanneer een kind al wat ouder is wanneer het paniekaanvallen heeft, wordt het vaak bang om opnieuw een paniekaanval te krijgen.

Obsessief compulsieve stoornis

Hoewel velen dit niet weten, draait het bij mensen met een obsessief compulsieve stoornis, ook wel dwangstoornis genoemd, om angst. Obsessies zijn ongewenste, zich herhalende, indringende gedachten. Compulsies zijn zich herhalende, stereotype gedragingen welke het kind gedwongen voelt uit te voeren om zo angst te beperken. Kinderen weten deze klachten vaak goed verborgen te houden voor de buitenwereld. Daarom merken ouders deze stoornis vaak pas op wanneer de klachten heel ernstig zijn. De obsessief compulsieve stoornis komt vaak tegelijkertijd met het Gilles de la Tourette syndroom.
Al op jonge leeftijd draait de dag om rituelen voor kinderen, zoals het naar bed gaan en het eten. Wanneer deze routine en rituelen doorbroken worden raken veel kinderen uit hun humeur.