Over straffen en belonen

Wie zoet is krijgt lekkers wie stout is de roe. Deze uitdrukking is verouderd, maar het wordt nog altijd toegepast. Hoewel lijfstraffen niet meer sociaal aanvaard zijn, wordt stout gedrag nog altijd bestraft en goed gedrag beloond. Straffen en belonen zijn zo normaal dat we deze methodes niet in vraag stellen. Toch zijn er alternatieve benaderingen van ongewenst gedrag. Hierover meer in dit artikel.

Straffen en belonen

Het doel van straffen en belonen is het gedrag van het kind bijsturen. Door te straffen wordt ongewenst gedrag ontmoedigd en goed gedrag wordt bekrachtigd door beloningen. Zo leert het kind hoe hij zich hoort te gedragen. Gewenst gedrag is afhankelijk van het (sub)cultuur waarin het gezin leeft.

Waarom straffen en belonen?

Dit is een methode dat snel resultaat oplevert. Je vermijdt ook discussies in de toekomst doordat het kind duidelijk leert wat de grenzen zijn en wat er van hem verwacht wordt. Hierbij is het wel belangrijk dat straffen en belonen consequent gebeurt en dat beide ouders dezelfde regels toepassen. De meest gebruikte methodes zijn de time-out en het afnemen van privileges.

Waarom niet straffen en belonen?

Met straffen en belonen verander je enkel uiterlijk gedrag. Het kind leert dat er goed en slecht gedrag is, maar leert niet waarom het gedrag gewenst of ongewenst is. Zodra er geen dreiging van straf (of het vooruitzicht op beloning) is, is de kans groot dat het kind terug ongewenst gedrag vertoont.

Door straffen te ondergaan, leert het kind ook dat er situaties zijn dat je macht mag uitoefenen. Dit kan leiden tot imitatiegedrag tegenover jongere kinderen als er geen volwassenen in de buurt zijn. Zo kan een ouder kind zijn broertjes of zusjes dwingen om in de hoek te gaan staan omdat hij het wilt.

Een time-out zoals in de hoek of gang zetten, werkt goed, maar kan een averechts effect hebben op lange termijn omdat dit een situatie is waarbij ouderlijke liefde wordt ontnomen. Het kind kan dan de indruk hebben dat ouderlijke liefde niet onvoorwaardelijk is. Ook het afnemen van speelgoed of andere privileges kan het kind onzeker maken in de toekomst. Het kind wordt dan bang om dingen te verliezen en zal geneigd zijn spullen te hamsteren en niet te delen. Toch zijn er situaties waarbij een time-out of het afpakken van speelgoed aan te raden zijn (acute situaties waarbij de ouder snel moet reageren).

In welke situaties wel straffen en belonen?

Welke methode je toepast, hangt af van je opvoedmethode. Je opvoedmethode wordt bepaald door je persoonlijkheid, de situatie waarin je gezin zit en het doel dat je wilt bereiken. Hierbij is het doel (hoe zie je je kind later als volwassene?) een zeer belangrijke factor. Dit bepaalt in grote lijnen hoe je reageert op bepaalde situaties binnen de opvoeding. Straffen en belonen past binnen sommige opvoedmethodes en helpt het kind de regels van het gezin (en de samenleving) aanleren. Dit is vooral het geval bij opvoedmethodes waarbij sociale aanpassing centraal staat.

Bij situaties waarbij het gedrag snel bijgestuurd moet worden, kan straffen en belonen ook helpen. Bij een gevaarlijke situatie bijvoorbeeld heb je als ouder weinig tijd om te luisteren naar je kind en moet je snel reageren.

Alternatieven voor straffen en belonen

Het gedrag van het kind beïnvloeden zonder straffen en belonen is mogelijk, maar vereist veel inspanningen van de ouders. Hierbij staat empathie centraal: als je naar je kind luistert, zal je kind ook naar je luisteren.

Luisteren en vertellen

Luisteren naar je kind wilt niet zeggen gehoorzamen aan je kind. Door te luisteren naar je kind weet je wat er in je kind leeft en waarom je kind bepaald gedrag vertoont. Door met je kind te praten en te vertellen wat er in jou leeft, maak je je kind duidelijk waarom je bepaald gedrag verwacht. Hierbij is het belangrijk dat de communicatie op niveau van het kind gebeurt.

Sociaal aanvaardbaar gedrag kan je je kind leren door inzicht te geven in de emoties van anderen. Dit kan je bijvoorbeeld doen met een rollenspel of poppenkast waarbij je een bepaalde situatie waarbij het kind ongewenst gedrag vertoonde naspeelt.

Ken je kind

Weet waarom je kind zo reageert en aanvaard je kind zoals hij is. Sommige kinderen worden bijvoorbeeld agressief als ze honger hebben terwijl anderen stil worden. Soms kunnen bepaalde situaties ook ongewenst gedrag veroorzaken, zoals bijvoorbeeld een drukke winkel kan een kind zenuwachtig en onhandelbaar maken.

Voorkom ongewenst gedrag

Door tijdig in te grijpen, voorkom je ongewenst gedrag. Vermoeide kinderen kunnen bijvoorbeeld agressief zijn tegenover elkaar. Door de kinderen af te leiden met een rustige activiteit voorkom je dat ze elkaar slaan of onverdraagzaam zijn.

Vorm een band met je kind

Doe regelmatig leuke dingen met je kind en bouw een vertrouwensband op. Zo zal je kind sneller luisteren naar je en je ook gehoorzamen.

Tot slot

In dit artikel heb ik vooral de nadruk gelegd op straffen omdat de langetermijneffecten groter zijn dan bij belonen. Belonen is gewenst in sommige situaties en past prima binnen bepaalde opvoedmethoden. Het beïnvloedt echter ook enkel het uiterlijk gedrag. Goed gedrag belonen mag, maar een beloning in het vooruitzicht stellen om goed gedrag te verkrijgen, verandert enkel het uiterlijk gedrag. Het kind begrijpt dan niet waarom dat gedrag juist verwacht wordt. Praten over goed gedrag geeft het kind inzicht in het eigen gedrag en helpt het kind begrijpen wat goed gedrag is. Een beloning bekrachtigt het goed gedrag en geeft het kind een teken dat hij goed bezig is.