Angst bij kinderen: archetypen

Alle kinderen zijn wel eens bang, maar het is wat anders als de angst blijft terugkeren. Ouders en opvoeders kunnen het kind helpen om van deze angsten af te komen. In dit artikel vind je informatie over 3 veel voorkomende angsten: de heks, het monster en de spook.

Angst

Angst is een emotie. Emoties vertellen ons dat er iets gaande is. Ze zijn noch negatief noch positief, De uitingsvorm kan wel negatief of positief zijn. Bij kinderen komen angsten vaak voor. Het is een reactie op onverwerkte gebeurtenissen.

Er is een klein verschil tussen angsten en fobiën. Een fobie is angst voor een voorwerp, dier of situatie dat normaal functioneren belemmert (vb: angst voor spinnen, claustrofobie, angst voor honden, enz...). Angst belemmert niet altijd het normaal functioneren en is vaak acuut.

Archetypen

Archetypen worden vaak omschreven als oerbeelden. Dit zijn als het ware symbolen die in ons onderbewuste ingebakken zijn. Vaak komen we deze oerbeelden tegen in onze dromen. Ook sprookjes en mythes maken gebruik van archetypen om een verhaal te vertellen. Soms komen
archetypes boven als symbolen bij angstaanvallen. In dit artikel bespreek ik de heks, het monster en de spook.

Heks

Veel kinderen zijn bang van heksen. Het is geen probleem als het kind schrikt van een heks of nachtmerries heeft met heksen. Het is wel anders als het kind vaak nachtmerries heeft met heksen of heksen wilt vermijden (of juist een obsessie met heksen heeft).

Heksen staan symbool voor de slechte moeder. Vaak gaat het om een belangrijke vrouw in het leven van het kind. Dit kan de moeder zijn of grootmoeder of een andere vrouw die een belangrijke opvoedrol speelt in het leven van het kind. Angst voor heksen wijst op een onopgelost conflict met deze vrouw: er is iets gebeurt dat het kind niet helemaal begrijpt en niet kan verwerken. De vrouw lijkt ineens iemand anders te zijn: de lieve moeder is ineens niet lief meer en wordt niet herkend als de lieve moeder. Sommige kinderen gaan zo ver dat ze in hun fantasie twee moeders hebben: de lieve moeder en de heks. Het conflict kan iets kleins zijn zoals bijvoorbeeld een straf na ongewenst gedrag. Sommige kinderen kunnen ook schrikken als ze getuigen zijn van een ruzie: ze zien dan ineens dat een lief persoon ook gemeen kan zijn.

Monster

Bij monster dient er een onderscheid gemaakt te worden tussen mensachtigen en dierlijke monsters. Dierlijke monsters verwijzen naar een dier dat angstgevoelens oproept bij het kind. Hier kan sprake zijn van een echte fobie en dit moet dan ook zo aangepakt worden. Menselijke monsters staan symbool voor een man. Vaak is het de vader of een andere belangrijke man in het leven van het kind. Net als bij de heks is er hier een onopgelost conflict. Het kan hier gaan om een persoonlijk conflict met het kind of het getuige zijn van een conflict met een ander.

Spook

Een spook verwijst naar iets vaag. Het is vaak iets waar het kind geen vat op heeft en ook niet helemaal kan bevatten. Het kan hier gaan om een situatie zoals bijvoorbeeld een verhuis of ziekte en soms (in zeldzame gevallen) om echte mensen of dieren.

Associatie

Soms is er geen probleem met een persoon in het leven van het kind, maar zijn er wel dingen die geassocieerd worden met archetypen. Dan verwijzen angsten voor heksen niet naar de moeder(figuur) maar naar iets anders waar een associatie met de moederfiguur mee gelegd wordt. Als een kind bijvoorbeeld op straat schrikt van een vrouw met de typische uiterlijke kenmerken van heksen uit sprookjes, denkt het kind dat heksen (uit sprookjes) ook in het echte leven voorkomen. Dit zorgt voor een onveiligheidsgevoel. Als hij dan 's nachts wakker wordt als de moeder komt kijken of alles goed is, kan hij denken dat een echte heks hem komt halen. Als de schim dan ineens de lieve moeder blijkt te zijn, is de verwarring compleet. Zo zijn er veel situaties waar de angst niets te maken heeft met de persoon, maar wel door omstandigheden met de persoon wordt geassocieerd. Een ander voorbeeld is het geluid van vrachtwagens 's morgens vroeg die kunnen lijken op dierlijk gebrom of het geluid van fietsdynamo's die lijken op geluiden van spoken enz... .

Hoe help je het kind omgaan met deze angsten?

Empathie

Empathie is zeer belangrijk om deze angsten niet te laten uitgroeien tot onredelijke proporties. Even stilstaan bij de emoties van het kind en zeker niet de situatie banaliseren helpt het kind meer dan naar een oplossing zoeken voor de angst. Oorzaken en oplossingen zoeken kan je best doen als het kind gekalmeerd is.

Controle

Angst staat gelijk met het verliezen van controle over een situatie. Geef je kind daarom het gevoel dat hij controle heeft over de situatie. Dit kan je bijvoorbeeld doen door het opzeggen van een spreukje om heksen te weren of samen spoken wegjagen of een ander ritueel dat je samen bedenkt. Ideaal is als dit gebeurt samen met de persoon waar de archetype naar verwijst.

Aanpakken

Bij een gezonde evolutie verdwijnen angsten vanzelf na een tijdje. Hierbij is het belangrijk dat het kind zich veilig voelt. Als het kind zich niet veilig voelt, kan de angst ook verdwijnen om plaats te maken voor een andere angst (vb: angst voor monsters wordt ineens angst voor heksen). Sommige kinderen kiezen er ook voor om te zwijgen over hun angsten en doen alsof er niets aan de hand is. Dan kan het lijken alsof alles beter is.

Vertrouwen in de belangrijkste opvoedfiguren in het leven is zeer belangrijk. Alleen dan kan het kind openlijk praten over zijn angsten en kan er een oplossing gezocht worden. Druk zetten op het kind om over zijn angsten te geraken heeft een averechts effect. Soms is het zelfs beter om over de angst te zwijgen en te werken aan het onveiligheidsgevoel bij het kind. Dit hoeven geen grote inspanningen te zijn: eenvoudige dingen zoals een kwartiertje tijd uittrekken voor het kind kan al wonderen doen.

Tot slot

Sommige situaties zijn complexer dan hierboven beschreven. Als je er niet als gezin uitgeraakt, kan je altijd beroep doen op professionele hulp. Vaak helpt een gesprek met iemand die buiten de situatie staat om alles in perspectief te zien. Veel ouders zien ineens zelf de oplossing door bijvoorbeeld met een therapeut te praten. Het kind isoleren om de angsten aan te pakken is enkel aan te raden in uitzonderlijke gevallen. Samen als gezin de situatie aanpakken versterkt de band tussen ouders en kinderen.

Vaak zijn er ook andere gezinsleden met (gelijkaardige) problemen. Even stilstaan bij de (geestelijke) gezondheid van het gezin kan de angsten van het kind doen afnemen. Soms kan het veranderen van prioriteiten in het gezin of een vakantie samen wonderen doen.