Kinderen in de puberteit: met liefde maken ze zich los!

Kinderen in de puberteit hebben een belangrijke ontwikkelingstaak. Ze moeten zich losmaken van hun ouders en hun weg in het leven zien te vinden. Ouders (opvoeders) hebben hierbij een minstens zo belangrijke taak: ervoor zorgen dat hun kinderen zich kunnen losmaken zónder dat dit leidt tot een affectieve breuk. Hoe doe je dat? Hoe help je je kind in deze fase? En hoe help je jezelf als ouder hier doorheen?

Wat is puberteit

De puberteit is de periode waarin kinderen uitgroeien tot volwassenen. Dit brengt lichamelijke, cognitieve, geestelijke en sociaal-emotionele veranderingen met zich mee. Voor meisjes begint deze periode ergens tussen de 10 en de 15 jaar. Voor jongens ligt dit net iets later. Ook de duur van de puberteit varieert.

Onrust

Al deze veranderingen kunnen veel onrust teweegbrengen bij het kind en in het gezin. En dan gaat het niet alleen om de beleefde, maar ook om de ingebeelde veranderingen. Zodra een kind in deze leeftijd bijvoorbeeld wat dwars is, wordt dit vaak toegeschreven aan de (pre)puberteit. Dit kan bijdragen aan het gevoel van vervreemding dat tieners kunnen voelen. Zo kunnen kinderen zelfs bang worden voor 'de puberteit', alsof ze een ander mens gaan worden en geen controle meer hebben over zichzelf. Maar daar is geen sprake van in deze periode. Ze moeten hun identiteit als het ware opnieuw gestalte geven. 'Wie ben ik?', 'Wat kan ik?', 'Wat wil ik?' zijn vragen die in deze periode om een reactie vragen. De antwoorden bepalen ze zelf. Maar dat doen ze niet alleen.

Spanningsveld

Juist in deze periode is er een spanningsveld tussen het eigen ik en de wereld om hen heen. Als baby ben je één met je omgeving, als kind voel je je de baas van je omgeving, maar als tiener begin je te ervaren dat je een onderdeel bent van je omgeving, maar kun je nog niet goed onderscheid maken tussen wat bij jezelf hoort en wat bij een ander. Doel is uiteindelijk om te ondervinden dat je als mens je eigen unieke plek hebt in de wereld. Dat je vrij bent en onafhankelijk, maar je wel gedragen weet door de mensen en de wereld om je heen.

Leeftijdgenoten

De rol van leeftijdgenoten, 'peers', is heel belangrijk bij het definiëren van het eigen Ik. Zij zijn immers de spiegel waarin pubers zichzelf terugzien. Tegelijkertijd is dit ook een bron van zorg. Bij welke subcultuur ze zich ook aansluiten: ze doen zo hun best om erbij te horen. Waarbij ze soms zichzelf vergeten in de wens niet te worden afgewezen. Iedereen wil bijzonder zijn, maar niet als dit betekent dat je hierdoor buiten de groep valt. Want wat is je uniciteit dan waard? Dit is een lastig spanningsveld.

Social media

Via Instagram, Facebook en andere social media komen de profielen van bekende mensen, aansprekende leeftijdgenoten en alleskunners of allesdurvers over de hele wereld bij hen binnen. Hier heerst de drang en dwang van de looks en likes. In hun wens zich te profileren kunnen zij beïnvloed worden door het gevoel dat deze beelden oproepen: alles is maakbaar en alles kan, zolang je maar wilt. Maar ook: aanpassen is het credo wil je worden gezien in de (virtuele) maatschappij. Dit kan soms haaks staan op het individuele gevoel en de existentiële eenzaamheid die eigen is aan het mens zijn. Hierdoor kan het lastig zijn voor jongeren om hun eigen weg te gaan.

Ouders

Wat kun je doen als ouder of opvoeder? Allereerst rustig blijven en blijven nadenken. Bijvoorbeeld door, zo mogelijk samen met je kind, de koers van de opvoeding bepalen.

Praten én luisteren

Voor ouders is het belangrijk om te weten waar je kind mee bezig is in deze periode. Wees beschikbaar en praat met je kind. Probeer vooral ook te luisteren naar je kind. Actief luisteren doe je door na te vragen wat iemand bedoelt (daarmee laat je merken dat je iemand hebt gehoord), de boodschap tijdens het gesprek regelmatig samen te vatten ("dus je zegt....") en door te reageren in de vorm van ik-boodschappen en dus niet met jij-verwijten of oordelen (daarmee laat je je begrip en betrokkenheid merken, zonder te veroordelen). Doel is immers dat je kind zelf leert nadenken en reflecteren op zichzelf. En goed voorbeeld doet nu eenmaal goed volgen!

Hetzelfde doel

Juist in deze fase heb je als ouder eenzelfde doel voor je opgroeiende kind als hij of zij zelf: het bereiken van zelfstandigheid en zelfredzaamheid. En kun je het er, in tegenstelling tot eerdere fases, samen over hebben. Om je puber te laten voelen en merken dat hij of zij zelf dingen kan, geef je het steeds meer verantwoordelijkheid en zeggenschap. Dit gaat geleidelijk. Het is goed om op verschillende gebieden samen met je kind de opeenvolgende stappen te identificeren en een plan hiervoor te maken, bijvoorbeeld als het gaat om het besteden van het zakgeld. Hiermee wil je immers niet zozeer ervoor zorgen dat je kind zelf geld heeft om te spenderen, maar meer nog anticiperen op later, zodat je kind verstandig leert omgaan met geld. Hoe pak je dit aan? Zo stimuleer je de zelfredzaamheid en zelfstandigheid van je kind.

Grenzen verkennen en stellen

In deze fase hoort het verkennen van grenzen door je kind erbij. Dat je daarbij soms op het randje (of er net overheen) gaat hoort er ook bij. Maar datzelfde geldt voor het stellen van grenzen. Dit heeft niets met het niet houden van je kind of per se streng zijn te maken en is zeker niet bedoeld als straf voor je kind. Alle mensen, van welke leeftijd dan ook, hebben behoefte aan houvast en duidelijkheid. Door het afspreken van heldere regels, het liefst in overleg, kun je als ouder én als kind daarop terugvallen. Ook op de momenten dat je het moeilijk vindt om je eraan te houden, bijvoorbeeld als je zelf moe bent of je kind zich ertegen verzet. Het gaat erom dat je als ouder pedagogisch perspectief neemt: je houdt het doel van de opvoeding voor ogen.

Veiligheid en geborgenheid

Als ouders doe je steeds een stapje terug. Terecht. Het belangrijkste is dat het kind weet dat het thuis veilig is. Die veiligheid halen ze uit de grenzen die door de geldende regels en afspraken worden bepaald. Daarmee geef je immers houvast, en bied je tegelijkertijd de mogelijkheid om je ergens tegen af te zetten. Maar die nodige veiligheid haal je ook uit de liefde die je krijgt en geeft en de geborgenheid van het gezin (of in geval van bijvoorbeeld co-ouderschap: gezinnen). De veiligheid en geborgenheid kunnen elkaar echter flink in de weg zitten. Immers als je te veel grenzen oplegt aan je opgroeiende tiener kan dit het gevoel van geborgenheid teniet doen. Het is dan ook belangrijk om de sfeer in huis goed te houden. Je thuis is je basis; voor ouder én kind. Zo weet je kind dat hij of zij altijd op je kan terugvallen. Wat er ook gebeurt. En alleen al het besef van dat vangnet maakt je sterker als mens! En eigenlijk hoef je daar dus niet meer voor te doen dan er te zijn voor je kind.